تبیان، دستیار زندگی
دانشمندان اعلام کردند که انفجار خورشیدی که تا سه سال دیگر اتفاق می افتد می تواند زندگی در کره ی زمین را فلج کند. آن ها معتقدند که انفجار خورشیدی که در سال 1392/ 2013 به وقوع خواهد پیوست به خاموشی و هرج و مرج در زمین منجر خواهد شد.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

کابوس 2013 بعد از 2012

اگر سال 2012 جان سالم به در ببریم، گرفتار 2013 می شویم!

چند وقت پیش، خبری روی بعضی سایت ها منتشر شد مبنی بر این که انفجار خورشیدی در راه است که زندگی را روی زمین فلج می کند اما ابتدا اصل خبر:

تفاوت رنگ‌ها در این تصویر نشانگر تفاوت دما است که در حدود ? تا ? میلیون درجه کلوین می‌باشد.

دانشمندان اعلام کردند که انفجار خورشیدی که تا سه سال دیگر اتفاق می افتد می تواند زندگی در کره ی زمین را فلج کند. آن ها معتقدند که انفجار خورشیدی که در سال 1392/ 2013 به وقوع خواهد پیوست به خاموشی و هرج و مرج در زمین منجر خواهد شد. این انفجار خورشیدی که هر صد سال یک بار اتفاق می افتد به اختلال در نیروگاه ها، سامانه های ارتباطی، پرواز هواپیماها، صدمه به مواد غذایی و قطع اینترنت منجر خواهد شد. دکتر فاکس، وزیر دفاع انگلیس، به متخصصان گفت: «اگر این انفجار به قوت انفجار خورشیدی سال 1859 میلادی باشد صدمات ناشی از آن قابل اندازه گیری نیست». او همچنین خواستار تهیه ی استراتژی مقابله با این حادثه شد.

خورشید یک دوره ی فعالیت مغناطیسی یازده ساله دارد. از زمان گالیله تاکنون، این فعالیت ها رصد شده اند که از بارزترین جلوه های آن می توان به تغییر تعداد لکه های خورشید اشاره کرد. البته تغییر تعداد لکه ها فقط یکی از نشانه های تغییر فعالیت های مغناطیسی خورشید است. همان طور که از تصاویر طول موج های فرابنفش تا اشعه ی ایکس خورشید دیده می شود، در هنگام بیشینه ی فعالیت ها تعداد زیادی فوران های خورشیدی، شراره ها و ساختارهای حلقه مانند در تاج مشاهده می شود.

این حلقه ها نشان دهنده ی موادی با دمای چند صد هزار تا چند میلیون کلوین اند که تقریباً در امتداد خطوط میدان مغناطیسی قرار گرفته اند. وقتی دو قطب مخالف مغناطیسی در کنار هم قرار بگیرند، اتفاقی نظیر اتصال کوتاه الکتریکی  رخ می دهد. اغلب این رویدادها در نواحی فعال خورشید اتفاق می افتند. در این فرآیند مقدار بسیاری انرژی آزاد می شود که بیشتر آن صرف شتاب دادن به ذرات باردار جوّ خورشید می شود. میزان انرژی آزاد شده در این انفجارها بین ده به توان بیست تا ده به توان بیست و شش ژول است. چشمه ی انرژی در چنین انفجارهایی انرژی ذخیره شده در میدان مغناطیسی این نواحی است. دما در مرکز چنین انفجاری تا ده میلیون کلوین می رسد نشانه های چنین انفجارهای مهیبی در تمام طول موج ها، از رادیویی تا پرتوهای گاما، قابل مشاهده است. انرژی الکترون ها به 10 تا 100 کیلو الکترون ولت می رسد که معادل سرعتی در حدود ده به توان هفت تا ده به توان هشت متر بر ثانیه است.

این که چنین انفجاری هر چند سال یک بار  رخ می دهد تخمینی آماری است نه بیشتر.

چنین سرعت هایی از سرعت فرار در سطح خورشید (618 کیلومتر بر ثانیه) بیشتر است. در نتیجه پرتویی از ذرات باردار پر انرژی در منظومه ی شمسی به راه می افتند. آنچه بیشترین تهدید را برای زمین ایجاد می کند، فوران مواد تاج خورشید است. تعداد چنین رویدادهایی بین چند تا در هفته تا چند تا در روز متغیر است. به علاوه تعداد رویدادهای کم انرژی بسیار بیشتر از فوران  های پر انرژی است. ذرات رها شده سرعتی در حدود ده به توان پنج متر بر ثانیه دارند. اگر امتداد مسیر ذرات رها شده با زمین تلاقی کند و انرژی انفجار به قدر کافی زیاد باشد، ممکن است باعث ایجاد اختلال در کمربند مغناطیسی زمین شوند و در کنار آن البته به ماهواره ها، مخابرات و خطوط انتقال نیرو هم آسیب وارد کنند. چنین آسیب هایی بیشتر نواحی نزدیک به قطب های مغناطیسی زمین، نظیر کانادا را متاثر می کند هر چند سایر عرض های جغرافیایی هم تحت تاثیر قرار می گیرند.

همان طور که پیش تر اشاره شد تعداد فوران های مواد و به طور کلی انفجار ها در سطح خورشید در هنگام بیشینه ی فعالیت مغناطیسی خورشید، بیشترین مقدار است. پیش بینی زمان بیشینه ی فعالیت در یک چرخه ی خورشیدی و شدت آن شبیه به پیش بینی وضع هوا در 40 یا 50 سال گذشته است. حتی امروزه هم پیش بینی وضع هوا خیلی دقیق نیست هر چند نسبت به گذشته بهتر شده است. پس به طور خلاصه، پیش بینی دقیق فعالیت خورشید در یک چرخه، به ویژه پیش از آغاز آن، تقریبا غیرممکن است. مقالات علمی متعددی در این زمینه منتشر می شوند و نتایج آن ها با یکدیگر در تضاد نسبی قرار دارند. پیش بینی ها در کوتاه مدت ممکن ولی با عدم قطعیت  قابل ملاحظه ای همراه است.

به طور خلاصه این خبر منتشر شده شامل دو بخش درست و اغراق آمیز است.

منطقه تیره بالای تصویر رشته‌ای از پلاسما در حال فرار از خورشید را نشان می‌دهد

بخش درست: فعالیت خورشید در سال 1392و در تمام سال های 1390 تا 1395 بسیار بیش از میزان کنونی آن است. چنان که در سال های 1376 تا 1381 نیز بسیار بیشتر بود. یعنی در هر چرخه ی یازده ساله، چند سالی فعالیت ها بیشتر است و چند سال هم کمتر. دانش امروز بشر اجازه ی پیش بینی دقیق فعالیت چرخه های آینده را نمی دهد. ما درباره ی گذشته تحقیق می کنیم، مثلاً می دانیم که در ده هزار سال گذشته کمتر پیش آمده که خورشید به این سطح از فعالیت برسد که در صد سال گذشته رسیده است. با این حال فقط می توانیم آینده را به طور تخمینی تا یکی دو هفته پیش بینی کنیم. این همان چیزی است که به آن آب و هوای فضایی (space weather) می گویند. این بخش امروزه به مرحله ای رسیده که به سامانه های ناوبری هوایی مشاوره می دهد.

بخش اغراق آمیز یا نادرست: فرض کنید که چرخه ی فعالیت خورشید در سال 1392 به بیشینه برسد. آیا فوران پر انرژی مناسب، در راستا و زاویه ی مناسب ایجاد می شود؟ خبر چنین القا می کند که گویی این اتفاق فقط در سال 1392 روی می دهد. در حالی که ممکن است همین امروز هم رخ بدهد، فقط احتمال وقوع آن کمتر است. پیش بینی موارد احتیاطی باید همیشه در دستور کار باشد. این که چنین انفجاری هر چند سال یک بار  رخ می دهد تخمینی آماری است نه بیشتر.

دکتر رضا رضایی، خورشید شناس در موسسه ی ماکس پلانک آلمان

برگرفته از ماهنامه نجوم

تنظیم برای تبیان: م.ح.اربابی فر