اسرار عرفات از زبان  امام سجاد (علیه السلام)

امام سجاد ـ علیه السلام ـ در این حدیث ، اسرارِ اعمال مختلف حج را به شبلی آموخته اند ؛ از جمله اسرار ، اسرار عرفه است . به طور معمول شخص حج گزار در روز ترویه ( روز هشتم ذیحجّه ) احرام می بندد که شب نهم را در سرزمین عرفات بماند تا آن وقوف لازم را که روز نهم می باشد ، درک کند . روز نهم را ، از زوال خورشید (ظهر) ، باید در سرزمین عرفات بماند و در شب دهم از عرفات به مشعر کوچ نموده و در آنجا بیتوته کند و روز دهم بعد از طلوع آفتاب ، از مشعر به طرف منا حرکت و کوچ کند .

امیرالمؤمنین ـ سلام الله علیه ـ فرمودند : می دانید وقتی زائر و انسان حج گزار احرام بست ، چرا باید به عرفات رود و بعد بیاید کعبه را طواف کند ؟ برای آن که عرفات خارج از مرز حرم است و اگر کسی میهمان خدا است ، ابتدا باید به بیرون دروازه رود و آنقدر دعا و ناله کند تا لایق ورود به حرم شود .

بعد در عرفات ، هم شب و هم روز ، بخصوص روز عرفه ، دعای مخصوصی است . و دعا جزء فضائل برجسته و وظائف مهمّ روز عرفه در سرزمین عرفات است ؛ چرا که اگر کسی روز نهم ذیحجّه در عرفات نباشد نیز از فضائل برجسته آن روز ، خواندن دعای عرفه سالار شهیدان حسین ابن علی ـ علیهماالسلام ـ می باشد . ¹

زائر ابتدا باید در خارج از محدوده حرم ، آنقدر دعا کند و خود را تزکیه و تطهیر نماید تا لایق ورود به مرز حرم شود ؛ از این جهت گفته اند که قبل از طواف ، باید به بیرون دروازه ؛ یعنی عرفات رود ؛ مثل این که اگر میهمانی بخواهد بر بزرگی وارد شود ، اول باید در قسمت ورودی درب ؛ اجازه ورود بگیرد آنگاه به محضر وارد شود . حاجیان در روز نهم ، به سرزمین عرفات می روند ، در آنجا تضرّع می کنند ، دعا می خوانند و اجازه ورود به حرم را از خدا مسألت می کنند آن گاه که لیاقت یافتند ، وارد محدوده حرم می شوند .

اسرار عرفات فراوان است در این جا پنج سرّ که در حدیث شبلی آمده است می آوریم  :

1 ـ وقوف در عرفات به این معنا است که انسان به معارف الهی واقف ، عارف و آگاه شود . و از اسرار الهی نظام آفرینش با خبر شود. بداند که خداوند به همه نیازهای او واقف است و برای رفع همه نیازمندی های او توانا است . خود را به خدا بسپارد و احساس کند که بنده او و محتاج به او است تا تنها او را اطاعت کند . اگر بنده ای مطیع و پیرو خدا شد و خود را به خدا سپرد از همه چیز و همه کس بی نیاز است ؛ طاعت او سرمایه و وسیله‌ هر بی‌نیازی است (و طاعتهُ غِنًی)

از این‌رو امام سجاد‌ علیه السلام به سائلی که در روز عرفه گدایی می‌کرد، فرمود: وای بر تو! آیا در چنین روزی، دست نیاز به‌ سوی غیر‌ خدا دراز می‌کنی؛ در چنین روزی برای کودکان در رحمْ امید سعادت می‌رود: “ویحک! أغیر‌الله تسأل فى هذا الیوم. إنه لیرجی لما فى بطون الحبالی فى هذا الیوم أن یکون سعیداً!”² کسی که در این جا از خدا غیر‌ خدا را طلب کند زیان کرده است.

2 ـ باید عارف بشود که ذات اقدس الهی به صحیفه قلب او و به درون او و رمز و راز او آگاه است ، زائر باید در سرزمین عرفات آیه شریفه : « وان تجهر بالقول فانّه یعلم السرّ و أخفی»(طه آیه7) را درک کند .

خداوند متعال می فرماید : پروردگار شما ، از هر کاری که انجام می دهید ، از هر چرخی که می زنید و از هر سرّی که در درون خود دارید ، آگاه و مستحضر است . حرف آشکار و راز نهانی شما را می داند و آنچه را که پوشیده است و حتّی احیاناً برای خود شما روشن نیست و بطور ناخودآگاه در زوایا و شیار مغز و قلب و روح شما عبور می کند می داند .

در حدیثی امام سجاد‌ علیه‌السلام فرمود: عصر روز عرفه و ظهر روز دهم که حاجیان در منا حضور دارند، خدای سبحان بر ملائکه افتخار می‌کند و می‌فرماید: اینان بندگان من هستند که از راه‎های دور و نزدیک با مشکلات بسیار به اینجا آمده و بسیاری از لذّت‎ها را بر خود حرام کرده و بر شن‎های بیابان‎های عرفات و منا خوابیده و این چنین با چهره‌های غبارآلود در پیشگاه من اظهار عجز و ذلّت می‌کنند. اینک به شما اجازه دادم تا آنان را ببینید. آنگاه ملائکه‌ حق به اذن خداوند بر دل‎ها و اسرار نهان آنها آگاه می‌شوند. ³

خلاصه آن که انسان باید عارف شود که خداوند متعال بر صحیفه قلب او احاطه کامل دارد . اگر آدمی بداند که قلب او در محضر و در مشهد حق است ، همانطوری که گناه با زبان ، دست و پا مرتکب نمی شود ، گناه خیالی و فکری هم نخواهد داشت و آرزوهای باطل به خود راه نخواهد داد . همانگونه که حرف باطل بر لب ندارد و به کسی بد نمی گوید ، بدیِ کسی را در دل نیز نمی طلبد . و بالاخره همانگونه که بدن خود را تطهیر می کند ، قلبش را نیز از خاطرات آلوده پاک می سازد .

3 ـ شایسته است کسی که در سرزمین عرفات بسر می برد ، از جبل الرّحمه بالا رفته و دعای خاص آن را بخواند . سالار شهیدان حسین بن علی ـ علیهما السلام ـ در قسمت چپ آن کوه رو به کعبه ایستاد و آن دعای معروف را خواند . راز و سرّ بالا رفتن از جبل الرّحمه ، این است که بداند خداوند متعال بر هر زن و مرد مؤمن رؤف و رحیم است ،  رحمت و ولایت خاصّی دارد و ولیّ هر مرد و زن مسلمان است .

4 ـ در سرزمین عرفات ، منطقه ای است بنام  نَمِره که با علامت هایی مشخص شده است . به فرموده امام سجّاد ـ علیه السلام ـ وقتی به این منطقه از عرفات رسیدید ، راز و رمزش این است که بگویید :

«خدایا ! به چیزی ⁴ امر نمی کنم مگر آن که قبلا خودم به آن عمل کنم و مؤتمر باشم و از چیزی نهی نمی کنم مگر آن که قبلا خودم از آن منزجر باشم .»

هر انسان مسلمانی وظیفه دارد امر به معروف و نهی از منکر کند . امر به معروف و نهی از منکر ، یک حکم فقهی دارد و یک سرّ . حکم فقهی آن ، این است که عالم به حکم شرعی ، اگر دید کسی از روی علم و آگاهی و از روی قصد و عمد حکمی را رعایت نمی کند ، باید او را راهنمایی کند .

در امر به معروف و نهی از منکر لازم نیست خود انسان درون پاک داشته باشد و یا متّصف به عدالت گردد . عدالت شرط امر به معروف و نهی از منکر نیست بلکه علم ، آگاهی و احتمال تأثیر ، از شرایط آن می باشد . اما با این همه ، در سرزمین عرفات راز و رمز امر به معروف ونهی از منکر ، به عدالت بر می گردد ؛ یعنی انسانی که آمر است باید قبلا مؤتمِر باشد . انسانی که ناهی و زاجر است قبلا باید منتهی و منزجر باشد و بگوید : خدایا ! آنچنان توفیقی بر من عنایت کن که هر چه را به دیگران ، به عنوان  امر به معروف امر می کنم ، ابتدا خود بدان عمل کرده باشم و از آنچه دیگران را نهی می کنم قبلا خود از آن منزجر شده باشم .

5 ـ منطقه وسیعی است در عرفات که با علامت های خاصّی به عنوان نَمِرات مشخص شده است . حضرت سجّاد فرمود : روز نهم که وارد سرزمین عرفات شدی و به این منطقه وسیع رسیدی ، سرّش آن است که آگاه باشی این سرزمین ، سرزمینِ شهادت ، معرفت و عرفان است و می داند که چه کسانی بر روی آن گام می نهند و با چه انگیزه ای آمده اند و با چه انگیزه ای برمی گردند ! گذشته از آن که خدا و فرشتگان هم شاهدند . خداوند ـ تعالی ـ این منطقه و این سرزمین را شاهد اعمال شما قرار داد ؛ بطوری که خوب می داند شما چه می کنید . زمین هایی که زیر پای زائران بیت خداوندی است ، کاملا مشخص است که زائر ، حاجی و معتمر به چه نیّت آمده و با چه نیّت باز می گردد .

منبع:

1 ـ کافی ، ج4 ، ص224 ؛ وسائل الشیعه ، طبع جدید ، ج11 ، ص225 ؛ شعب الایمان ، ج3 ، ص468

2 ـ وسائل الشیعه، ج 10، ص 28.

3 ـ بحارالانوار، ج 96، ص 259.

4ـ کافی ، ج4 ، ص245

عرفان حج