بومی سازی یک سامانه موشکی
بخش سیاسی- سامانه موشکی ارتفاع متوسط ایران بومی شده است؛ سامانه مرصاد توانمندی مقابله با موشک های بالستیک را دارد؛ استفاده از تاکتیک جابجایی سامانه های موشکی در جنگ ناهمتراز؛ سامانه های مقابله با جنگنده بمب افکن های دشمن طراحی شده است و ...
سرهنگ فرامرز روح افزا ، مدیر طرح و آمادگی رزمی قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیاء(ص) این مطالب را در گفتگو با خبرنگار مهر بیان کرد .
فرامرز روح افزا سرهنگ کنترل و فرماندهی سال 1356 وارد دانشگاه خلبانی نیروی هوایی شد. وی پس از طی دوره های مختلف آموزسی با تخصص موشک هاگ از دانشکده به سمت مناطق عملیاتی اعزام شد و با در اختیار گرفتن عنوانهایی مثل فرمانده سایت هاگ، افسر آموزش گردان هاگ، معاونت عملیات در مناطق مختلف، رئیس شعبه موشکی پدافند، ریاست دایره زمین به هوا، مدیریت ارزیابی و یکنواختی و نهایتا به مدیریت طرح و آمادگی رزمی قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیاء(ص) منصوب شد. وی علاوه بر تخصص در عرصه موشکی دارای مدرک مدیریت دولتی نیز می باشد.
گفتگوی مشروح خبرنگار مهر با سرهنگ فرامرز روح افزا در مورد توان موشکی کشوردر پی می آید.
به عنوان نخستین سئوال استفاده از سیستم موشکی در نیروی هوایی جمهوری اسلامی ایران در چه شرایطی است؟
- سرهنگ فرامرز روح افزا: درگذشته با سیستم های توپخانه ای باهواپیماهای دشمن مقابله می کردند اما بعد ازاینکه هواپیماها پیشرفته تر شد و سرعت وسقف پروازی آنها بالا رفت زمان عکس العمل برای سیستم های پدافندی پایین آمد که بایستی متناسب با آن گلوله ها سنگین تر می شد تا بتواند به ارتفاعات بالاتری برود و وقتی نزدیکتر می شد معایبی برای این کار ایجاد می کرد.
مجموعه این عوامل موجب شد که دست اندرکاران به فکر طراحی گلوله ای بیفتند که خودش توانایی این را داشته باشد که به سمت هواپیمای مورد نظر برود و به نوعی هم بتواند بر اصطکاکات جوی غلبه کند که در مجموع نتیجه این طراحی ها، ساخته شدن موشک ضد هوایی بود. توان پدافند هوایی در سطوح مختلف برد کوتاه، متوسط و بلند تعریف شده است که با وارد شدن موشک ضدهوایی به نیروی هوایی ارتقا یافت بطوریکه توانستیم درارتفاع متوسط و بالا که توپخانه های ما در آن دچار مشکل می شدند کارایی خوبی را از خود به نمایش بگذارند.
این سیستم ها در ابعاد مختلف پیشرفت کرد اما با توجه به اینکه توپخانه ها درارتفاع کم مشکلی ندارند و فقط درارتفاع متوسط و بالا دچار مشکل می شوند پس مجبور بودیم که از سیستم های موشکی در بردهای متوسط و بلند استفاده کنیم.
اولین سیستم موشکی که نیروی هوایی ایران از آن استفاده کرد که البته آنها هم درارتفاع کم کارمی کرد،"سیگرکت و تایگرکت" بود که در سالهای 49 تا 50 وارد ارتش ایران شدند، بعد دیدند آنها جوابگو نیستند پس از سیستم موشکی هاگ استفاده شد. این سیستم موشکی سال 54 از آمریکا خریداری و وارد ایران شد و توانست ارتفاع متوسط ما را جواب دهد که بدینوسیله نیازمندی های روز خود را در این ارتفاع جواب دادیم.سیستم موشکی هاگ به نوبه خود یکی از مدرن ترین سیستم های موشکی بود که هم اکنون نیزبعد از گذشت 30 سال در منطقه این سیستم موشکی بازهم حرف برای گفتن دارد.
پس از جنگ نیز با ورود سیستم های موشکی برد بلند مثل سیستم موشکی S200-HQ2 توانستیم توان پدافندی خود را در ارتفاع بالا تقویت نموده ، در مجموع رینگ کامل ارتفاعاتی خود را بپوشانیم.
سامانه صد درصد بومی بنام مرصاد ساختیم در حقیقت ما کاملا با تکنولوژی روز سیستم موشکی ارتفاع متوسط خود را بومی کرده ایم. بعبارتی دیگر با استفاده از تاکتیک هایی که برگرفته از زمان جنگ بود و همچنین تکنولوژی روز دنیا توانستیم این نیازمندی های خود را برطرف کنیم
*در راستای بهینه سازی سامانه ها چه اقداماتی انجام داده اید؟
- بعد از جنگ تجربیات خود را به لحاظ تاکتیک و تکنیک بر روی سامانه های خود پیاده کردیم که نمونه آن ارتقا سیستم موشکی هاگ است یعنی آنچنان بر روی این سامانه کار کردیم که سامانه هاگ اساسا تبدیل به چیز دیگری شده است.
ما درحال حاضریک سامانه صد درصد بومی بنام مرصاد ساختیم در حقیقت ما کاملا با تکنولوژی روز سیستم موشکی ارتفاع متوسط خود را بومی کرده ایم. بعبارتی دیگر با استفاده از تاکتیک هایی که برگرفته از زمان جنگ بود و همچنین تکنولوژی روز دنیا توانستیم این نیازمندی های خود را برطرف کنیم.
همانطور که گفتم در پوشش ارتفاع پایین هم که از قبل مشکلی نداشتیم، و درحال حاضرهم نه تنها هیچ مشکلی در این زمینه نداریم بلکه در حال ارتقا سطح کیفی آن هستیم. البته برای پوشش ارتفاع بالا هم ما سامانه موشکی S200 را داشتیم که آن هم مشکلات خاص خود را داشت چون بسیارحجیم و دست و پاگیر بود. اما بدلیل اینکه من از نزدیک با این سامانه موشکی کار کرده ام می توانم به جرات بگویم که این سیستم موشکی هم اکنون تا حدود زیادی دستخوش تغییرات اساسی شده است بطوریکه حجم عظیم تکنولوژی بکار رفته در آن متحول شده و در مجموع می توان گفت که این سیستم موشکی کوچک شده و متناسب با تکنولوژی روز دنیا تغییر کرده است.
اقدامات دیگری هم از طریق مبادی ذیربط مثل جهاد خودکفایی، قرارگاه پدافند هوایی و سازمان صنایع وزارت دفاع در حال پیگیری است، بعنوان مثال کارهایی درحال انجام است تا بزودی هم تکنولوژی S200 را بومی کنیم و هم در زمینه پوشش ارتفاع بالا به خودکفایی برسیم. ضمن اینکه هم اکنون در مرحله طراحی سامانه های موشکی برد بلند هستیم بطوریکه شاید به زودی بتوانیم به مرحله تولید آن برسیم.
*جناب سرهنگ! ارزیابی شما در مورد سامانه S300 چیست؟
- سامانه S300 هم به عنوان یک کالاست که می خواستیم آن را از روسیه بگیریم اما به دلیل مسائل سیاسی جلوی واگذاری این سامانه موشکی به ایران را گرفتند البته همین کارها باعث می شود که ما بیاییم احتیاجات خود را رفع کنیم. ضمن اینکه هم اکنون در داخل کشور (سازمان صنایع وزارت دفاع) روی آن کار می کنند تا در این زمینه هم خودکفا شویم و دیگر احتیاجی به سایر کشورها نداشته باشیم.
*آیا در مورد مقابله با موشکهای بالستیک و کروز تمهیداتی در قرارگاه پدافند هوایی اندیشیده شده است؟
- برای مقابله با کروزهای دشمن طراحی هایی شده است که هم اکنون در حال طی کردن مراحل اجرایی آن هستیم و روز به روز بر تقویت عملکرد سامانه هایی که در خصوص مقابله با کروز بکار گرفته می شوند افزوده می شود.
اما موشک بالستیک بسیار متفاوت تر از موشک کروز است، موشک بالستیک از سرعت بالایی برخوردار است برد بالایی دارد و مسیر پروازی خاصی را یا همان قوس بالستیکی را برای رسیدن به هدف مورد نظر خود طی می کند. در این رابطه نیز سامانه هایی در حال طراحی شدن هستند و اساسا بدلیل این موضوع ما به سمت طراحی و ساخت سامانه موشکی S300 رفتیم تا بتوانیم با این نوع حملات مقابله کنیم.
وی ادامه داد: البته سامانه مرصاد که در داخل کشور طراحی و ساخته شده تا حد زیادی توانمندی مقابله با موشکهای بالستیک را دارد بطوریکه ما با این سامانه خواهیم توانست با موشک های بالستیک مقابله کنیم.
*در دوران دفاع مقدس برای حل مشکل کمبود ادوات وتجهیزات نظامی چه کارهایی را انجام می دادید؟
- دردوران دفاع مقدس و بویژه در عملیاتهای "فاو" و "کربلای 5" نیازمندیهای ما به اوج خود رسید که ما برای جبران کمبود و یا نبود ادوات و تجهیزات نظامی سایت های موشکی خود را در روز چندین نوبت جابجا می کردیم بطوریکه کمتراز 24 ساعت یک سایت موشکی هاگ را در سطح مناطق عملیاتی جابجا می کردیم.
البته دشمن نمی تواند در آن واحد موقعیت ها را شناسایی کند و سیستم های خبری دشمن اگر می خواست اطلاع دهد که سایت ما جابجا شده است یک هفته طول می کشید که واقعا این کار نتیجه داد یعنی در عملیات "والفجر 8" این جابجایی خیلی مثمر ثمر بود وبنوعی کمبود تجهیزات ما را در دوران دفاع مقدس جبران کرد و حتی این حرکت ما تبدیل به تاکتیک رزمی شد که بعد از جنگ نیز بتوانیم از آن بهره ببریم.
چند سال پیش یک جوان 18 ساله آلمانی با یک هواپیمای سبک در میدان سرخ مسکو فرود آمد و این در حالی بود که سیستم های پدافندی مسکو مگس را روی هوا می زدند و در پی این اتفاق دولت روسیه فرمانده پدافند هوایی خود را برکنار کرد
*سرهنگ! منظورتان این است که در جنگ احتمالی آینده که جنگ ناهمتراز خواهد بود می توانیم از این تاکتیک استفاده کنیم؟
- بله، ما از این تاکتیک در جنگ ناهمطراز هم می توانیم استفاده کنیم چون امتحان خود را پس داده است. البته نکته مهم این است که این موضوع از نظر ما عملیاتی است و فقط در حد تئوری یا شعار نیست، یعنی اگر کشورهای دیگر در حد تئوری آن را مطرح می کنند ما در صحنه عمل به آن رسیدیم و به خاطر این می گوییم که این تجربه بسیار گرانبهاست چون در صحنه عمل به آن دست پیدا کردیم و تئوری، نیست به خاطر این ما هم اکنون تجربه، تکنولوژی و تاکتیک استفاده از ادوات وتجهیزات نظامی را داریم که با مجموعه اینها در آینده هم موفق خواهیم بود. اما نباید به این دستاورد قانع باشیم بلکه باید همچنان این روند را طی کنیم.
*شما فکر می کنید که ما بتوانیم در عرصه پدافند هوایی به پیشرفت 100% برسیم؟
- نه! البته نه اینکه ما نتوانیم بلکه هیچ کشوری نمی تواند در پدافند هوایی به این نقطه برسد.
*یعنی کشورهای قدرتمند از جمله آمریکا وروسیه هم به این نقطه نرسیده اند؟
- نه، به هیچ وجه، مثلا روسیه که پیشرفته ترین و مدرن ترین تجهیزات و ادوات پدافند هوایی را در اختیار دارد هیچگاه ادعا نکرده که در این بخش به توانمندی صد درصد رسیده اند. مثلا همین چند سال پیش یک جوان 18 ساله آلمانی با یک هواپیمای سبک در میدان سرخ مسکو فرود آمد و این در حالی بود که سیستم های پدافندی مسکو مگس را روی هوا می زدند و در پی این اتفاق دولت روسیه فرمانده پدافند هوایی خود را برکنار کرد.
اساسا اگر بخواهیم سیستم پدافند هوایی روسیه را بررسی کنیم بسار پیچیده خواهد بود چون آنها از پیشرفته ترین سیستم های پدافندی استفاده می کنند. به همین دلیل هیچگاه ما نمی توانیم ادعا کنیم که در پدافند هوایی به مرز 100 درصد برسیم ولی با این وجود روند ارتقا سیستم ها و تجهیزات پدافندیمان ادامه دارد.
*با توجه به اینکه تهدیدات آینده هواپایه خواهد بود، پدافند هوایی چه سازوکارهایی را برای دفاع از مراکز حساس و بویژه تاسیسات هسته ای در نظر گرفته است؟
- با توجه به جنگهای اخیر هم اکنون اگر جنگی صورت بگیرد از طریق آسمان خواهد بود یا اینکه حداقل مراحل ابتدایی تهاجم علیه هدف از طریق آسمان انجام خواهد گرفت.
اصلا به همین خاطرمقام معظم رهبری هم فرمودند که اگر بخواهد اتفاقی برای کشور بیفتد اولین جایی که باید فعال شود قرارگاه پدافند هوایی است. این موضوع مشخص می کند که نوع تهدید شناخته شده و مرجع مقابله با تهدید هم معلوم شده که چه ارگانی باید این کار را انجام دهد که آن ارگان هم جایی جز قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیاء(ص) نست.
بر این اساس ما برای همه جا از جمله تاسیسات هسته ای کشورمان طرح پدافندی داریم و برای جایی که احساس می کنیم که ممکن است آن مکان ها بیشتر با تهدید مواجه شوند نیز تجهیزات پدافندی بسیار قدرتمندی را در نظر گرفتیم. بعبارتی دیگرما بهترین ادوات پدافندی خود را از جمله رادارهای پیشرفته و سامانه های موشکی زمین به هوا را در کنار تاسیسات هسته ای و بویژه نیروگاه بوشهر مستقر کرده ایم چون نوک پیکان حمله دشمن آنجاست.
البته نباید هیچگاه تهدید دشمن را شوخی بگیریم ولی این تهدیدات به میزانی هم نیست که ما چاره ای نداشته باشیم و دست و پا بسته باشیم، البته ما هیچ وقت دشمن را نباید ضعیف فرض کنیم و باید متناسب با قوی بودن دشمن، خود را قوی کنیم.
با این حال من می توانم این اطمینان خاطر را به شما بدهم که در حال حاضر مراکز هسته ای ما و بخصوص تاسیسات هسته ای بوشهر هم اکنون از یک پدافند مستحکمی برخوردار است.
*جناب سرهنگ! پدافند هوایی چگونه به جنگ تحمیلی وارد شد؟
- وقتی جنگ را به ما تحمیل کردند ما ناچار شدیم با هر آنچه که در اختیار داریم به میدان بیاییم ضمن اینکه در آن زمان همه سامانه های ما خارجی بود و هیچکدام داخلی نبود یا مثلا نفرات ما رفته بودند در آمریکا یک دوره ای را دیده بودند که ناتمام مانده بود و آنهایی هم که دوره را کامل دیده بودند هنوز بر تئوری های آموخته شده مسلط نشده بودند، مثلا با اینکه من در آن موقع یک افسرعملیاتی موشک هاگ بودم ولی خوب هاگ را نمی شناختم. به هرحال ما با این اوضاع و احوال وارد جنگ شدیم و به قول معروف آستین ها را بالا زدیم.
* کمی از ابداعات دوران دفاع مقدس تعریف کنید؟
- وقتی که جنگ شد واقعا بچه ها دستشان خالی بود ولی ما آستینها را بالا زدیم و پای دستگاه رفتیم و گفتیم که جنگ است و باید این سیستم را بکار بیندازیم و با توجه به امکانات موجود و منابع شروع بکار کردیم و البته روز به روز توانمندی مان بیشتر می شد چون در میدان عمل بودیم، شرایط به گونه ای بود که اگر ما نمی زدیم می خوردیم و مجبور بودیم از خودمان دفاع کنیم و سامانه را بیاوریم و شبانه روز پای سامانه ها باشیم.
از طرفی دیگر چون ما در صحنه واقعی بودیم و در صحنه شبیه سازی نبودیم موفقیتمان بیشتر بود بطوریکه اگر مشکلی پیش می آمد سریع می نشستیم و مشکل را برطرف می کردیم. در مجموع توانستیم خودمان را پیدا کنیم البته نباید در این جا زحمات خلبانان مان را نادیده بگیریم چراکه در آن زمان که ما درحال مجهز کردن پدافند بودیم خلبانان ما در اوج فشار کار را انجام می دادند.
مهمتر از مسئله موشکهای پیشرفته ضد رادار بود که بعد از آزادی خرمشهر به صحنه آمدند که اصلا صحنه جنگ را طور دیگری کرد
*به نظر شما در کدام بخش از تاریخ 8 ساله دفاع مقدس ما در زمینه پدافند هوایی دچار مشکل شدیم؟
- در حقیقت می توان گفت که از شروع جنگ تا آزادی خرمشهر ایران مشکلی در بخش پدافند هوایی نداشت و بیشتر ما حرف اول را می زدیم اما بعد از آزادی خرمشهر شرق و غرب وقتی مشاهده کرد که در چنین شرایطی ایران پیشروی خواهد کرد از جنبه های مختلف ارتش بعث عراق را تقویت کردند.
مثلا هواپیماهای جنگنده بمب افکن و همچنین سامانه های پدافندی مدرن در اختیار ارتش بعث قرار داد، اما مهمتر از آن مسئله موشکهای پیشرفته ضد رادار بود که بعد از آزادی خرمشهر به صحنه آمدند که اصلا صحنه جنگ را طور دیگری کرد. قبل از آن ما بوسیله رادار هواپیمای دشمن را پیدا می کردیم و بعد بوسیله رادار دیگری روی آن قفل و سپس موشک های خود را به سمت آن پرتاب می کردیم اما وقتی که موشکهای ضد رادار وارد صحنه شد وضعیت ما خیلی دشوار شد. چون به محض اینکه با رادار روی هواپیمای دشمن قفل می کردیم انتشار امواج آن سبب می شد که براحتی موشکهای ضد رادار آن را پیدا کرده ومنهدم کنند.
* جناب سرهنگ! در سیستم پدافند هوایی ما در آن زمان ازچند نوع رادار استفاده می شد؟
- ما یک رادار داریم که جستجو می کند به آن رادار سرچ می گویند این رادار هواپیمای دشمن را کشف می کند. وقتی که این رادارهواپیمای دشمن را کشف می کند اطلاعات خود را به راداری که بر روی هواپیما قفل می کند انتقال می دهد و همه این اطلاعات به اتاق عملیاتی می آید تا برای آماده سازی و شلیک موشک اقدام شود.
البته با اتخاذ تدابیری توانستیم این مرحله را هم پشت سر بگذاریم، یعنی بلافاصله بعد از اینکه این رادار بر روی هواپیما قفل می کرد و موشک پرتاب می شد، رادار قفل کننده خود را غیر فعال می کردیم تا مورد شناسایی دشمن قرار نگیرد. ضمن اینکه ما تاکتیک خود را عوض کردیم زمان درگیریمان را پایین آوردیم تا بتوانیم در کوتاه ترین مدت هواپیماهای دشمن را بزنیم.
در مرحله دوم پس از آنکه غرب مشاهده کرد که حربه شان عملی نشد، موشک های ضد رادارهای پالسی را در اختیار نیروی هوایی ارتش بعث عراق قرار دادند. در حقیقت فرانسه موشکهای مارتل را با هواپیماهای میراژ در اختیار ارتش بعث عراق گذاشت.
*با این حربه دشمن چگونه مقابله کردید؟
- بخشی از مقابله ما با موشکهای ضد رادارهای پالسی همان زمانبندی کردن استفاده از رادارها بود بطوری که رادارهایمان را زمان بندی می کردیم یعنی در زمان مشخصی هواپیماها را می گرفتیم و اطلاعات را به رادار قفل می دادیم و سپس فایر می کردیم.
درعملیات "والفجر8 " نیز با همین وضعیت از یک تاکتیک عمده بهره بردیم که البته خیلی خوب هم نتیجه داد و آن همان مسئله هم متحرک کردن سامانه های پدافندی مان بود. بعد از اینکه شلیکمان را انجام می دادیم بلافاصله جای خود را تغییر می دادیم تا شناسایی نشویم و قدرت مانور مان هم بالا بود، بطوریکه با سه تا سایت کار ده سایت موشکی را انجام می دادیم . این اقدام ما دشمن را در روزهای اول واقعا مستاصل کرده بود.
ضمن اینکه حجم حمله های هوایی دشمن دراین عملیات بسیار بالا رفت. بطوری که من از شب قبل از عملیات "والفجر 8 " در منطقه مستقر می شدم تا کارهای مقدماتی را انجام دهم. نه من بلکه همه بچه ها با تمام توان پای کار بودند یعنی شبانه روز کار می کردند و این طور نبود که صبح تا عصر بجنگیم و بعد از آن عصر برویم استراحت کنیم دوباره صبح خیلی شاداب بلند شویم و بگوییم؛ خب حالا جنگ را شروع کنید! واقعا کار 24 ساعته بود. این طوری بود که ما توانستیم این جابجایی ها را با این عظمت انجام دهیم.
درحقیقت سایت موشکی ما حداقل از10 آیتم مهم تشکیل شده بود که عبارتند ازرادار سرچ- رادار لاک- مرکز شناسایی - مرکز عملیات سکوهای پرتاب - بارگیری موشک - خودرو حمل کننده موشک که همه اینها را می توان در یک سایت خلاصه کرد و همه کارهای آماده سازی سایت موشکی را بچه ها در کوتاه ترین زمان ممکن انجام می دادند تا به نحو احسن عملیات را انجام دهند اینطور شد که ما در عملیات والفجر 8 توانستیم 72 فروند هواپیمای نیروی هوایی ارتش بعث عراق را سرنگون کنیم و سندش موجود است.
*شما از این تاکتیک در عملیاتهای دیگر هم استفاده کردید؟
- بله، ما همین روند را ادامه دادیم و ازتاکتیک جابجایی سایت در عملیات کربلای 5 هم بهره بردیم، البته عامل بعدی که به این تاکتیک اضافه کردیم موضوع مهم استفاده از پدافند غیر عامل بود.
الان اغلب بچه های جنگ رفتند و ما جزو آخرین نفراتیم که ما هم در حال رفتن هستیم
*به موضوع خیلی جالبی اشاره کردید، آیا فکر می کنید از این تجربیات گرانبها در آینده استفاده خواهد شد؟
- بله، ما تمام تجربیات آن زمان را با توجه به احساس نیازی که داشتیم وارد بحث آموزش خود کردیم یا به عبارتی آموزش در پدافندهوایی را از تجربیات جنگ غنی کردیم. مثلا وقتی می گوییم تاکتیک مان بروز شده، منظورمان این است که این تجربیات را در جزوات آموزشی خود برده ایم.
درمجموع می توان گفت که تجربیات جنگ به مراکز آموزشی منتقل شده است و مراکز آموزشی هم در حال انتقال آن به جوانان هستند که آنها هم در تئوری و هم در بحث عملی به خوبی انجام وظیفه کردند.
*ارزیابی شما از نسل کنونی که هم اکنون در پدافند هوایی هستند چیست؟
- افسران جدید که از دانشگاه هوایی ترخیص شدند واقعا الان خودشان توانمند هستند. مثلا در رزمایش مدافعان آسمان ولایت که می خواستیم جابجایی را انجام دهیم که این جوانان در کوتاهترین زمان ممکن این کار را به نحو احسن انجام دادند بدون اینکه هیچ یک از بچه های جنگ در این اقدام حضور داشته باشد. الان اغلب بچه های جنگ رفتند و ما جزو آخرین نفراتیم که ما هم در حال رفتن هستیم.
*آیا پدافند هوایی پروژه های جدیدی را در بخش جنگال در دستور کار دارد؟
- بله، ما در بخش جنگال حرفهای بسیاری برای گفتن داریم، مثلا مقابله با موشکهای کروز از نظر جنگال و یا در بحث مقابله با جنگنده بمب افکن های دشمن دربخش جنگال سامانه هایی طراحی می شود که هم کارآمدی هواپیماها را کم کنیم و هم اینکه نگذاریم جنگ الکترونیک آنها اثر سامانه های ما را کم یا بی اثر کند. همچنین در بخش جنگ الکترونیک نیز به پیشرفت های خوبی رسیده ایم بطوریکه انشاالله روز به روز پدافند قوی تر از گذشته خواهد شد.
منبع:مهر
تنظیم:مسلم حقیقی
