کتاب‌خوان‌های واقعی معتادند

كتاب‌خوان‌های واقعی به مطالعه معتادند و اتفاقا عادت كتابخوانی تنها در سنین كودكی و نوجوانی اتفاق می‌افتد.

كامران فانی، محقق و نویسنده در گفت‌وگو با ایلنا، درباره وضعیت بازار كتاب در ایران افزود: شواهد و قرائن موجود در سال‌های اخیر مبین این مسئله است كه در مقایسه با بازارهای جهانی كتاب، مقوله نشر، توزیع، فروش و خوانش كتاب در ایران به طرز مایوس‌كننده‌ای در مضیقه است.

وی گفت: بارزترین دلیل موجود بر این مطلب تیراژ ناچیز كتاب‌هایی است كه در سال‌های اخیر منتشر و به بازار كتاب راه‌ یافته‌اند. آمار نشان می‌دهد كه متوسط شمارگان كتاب‌ها در كشورمان حدود هزار نسخه است كه رقم بسیاری پائینی است.

فانی در ادامه افزود: به عنوان مثال در كشوری چون هلند كه ۱۴ میلیون جمعیت دارد و زبان رایج در این كشور نیز، یك زبان محدود و بومی در بین مردم هلند است، در سال ۲۰۰۸، ۲۶ هزار عنوان كتاب منتشر شده و توسط شمارگان كتاب پنج هزار نسخه بوده است.

وی اضافه كرد: چنین آماری در مقایسه با كشور ایران كه حدود ۷۰ میلیون جمعیت دارد، یك پنجم هلند است كه خود گویای ماجراست.

این نشان می‌دهد كه علاوه بر وجود مشكلات عدیده در روند نشر و توزیع كتاب، نرخ خوانش كتاب نیز بسیار پائین است.

وی معتقد است؛ باتوجه به اینكه بیش از 80  درصد از مردم ایران تحصیل‌كرده و باسواد هستند، كتاب‌خوان‌های بالقوه فراوان هستند اما تا به امروز اكثریت غالب، به فعالیت در امر كتاب‌خوانی نرسیده‌اند.

فانی به ابزارهای موجود كه می‌توانند در راستای بالا بردن نرخ مطالعه در كشور نقش بسزایی داشته باشند نیز اشاره كرد و گفت: برای اطلاع‌رسانی و تبلیغ كتاب كه نهایتا می‌تواند منجر به ترغیب مردم به كتابخوانی بشود، رسانه‌های عمومی ازجمله مطبوعات و رادیو، تلویزیون نخستین جایگاه را دارند. اما متاسفانه این رسانه‌ها طی دهه‌های اخیر هرگز عملكرد مطلوبی در راستای تبلیغ و ترویج فرهنگ كتاب‌خوانی نداشته‌اند و اگر هم برنامه‌ای در این زمینه وجود داشته؛ منحصر به آثاری معدود آن هم مدت‌ها بعداز انتشار كتاب بوده است.

وی اضافه كرد: دیگر عاملی كه عدم بكارگیری صحیح آن در كشور در ضعف و افول خواندن كتاب نقش بسزایی داشته، ویترین‌های فروش كتاب هستند. باید بگویم نحوه صحیح ویترین كردن كتاب‌ها در اغلب كتاب‌فروشی‌ها غلط است كه البته باید كمبود فضای ویترین كتاب را به عنوان دلایل وقوع چینش‌های غلط كتاب پذیرفت.

این مترجم درباره نحوه غلط ویترین كردن كتاب گفت: در كتاب‌فروشی‌های موجود، به دلیل كمبود فضا و امكانات، كتاب‌فروش ناچار است به سرعت كتاب‌های خود را با كتاب‌های جدید جایگزین كند و به همین علت كتاب‌ها فرصت دیده شدن را ازدست می‌دهند.

وی در ادامه به مشكلات حاضر در نحوه و پخش كتاب اشاره كرد و افزود: عدم انجام كتاب‌سنجی ازسوی ناشران باعث شده پخش كتاب به شهرهای بزرگی چون تهران محدود شود و شهرستان‌های كوچك از امكان استفاده از كتاب‌های جدید بی‌بهره بمانند. این درحالی است كه پیشرفت‌های صورت گرفته در دنیای فناوری و تبادل الكترونیك اطلاعات، این مسئله را بسیار سهولت بخشیده ولی متاسفانه مقوله پخش كتاب در ایران همچنان براساس شیوه‌های بازاریابی سنتی انجام می‌شود و اغلب ناشران از فناوری‌های موجود بی‌بهره هستند.

فانی به وضعیت نامطلوب كتابخانه‌های عمومی اشاره كرد و گفت: كتابخانه‌های عمومی در سراسر جهان به عنوان پایگاه‌های اصلی ترویج مطالعه مطرح هستند اما كتابخانه‌های موجود در ایران به علت قلت كمبود فضا، فقر كتاب و عده بهره‌وری از سیستم كتابداری صحیح، وضعیت نابسامانی دارند.

این نویسنده و مترجم ضمن تشبیه راه‌كارهای ارائه شده به مسكن‌های كوتاه‌مدت افزود: هر چند مسائلی كه به آن اشاره كردم؛ باید اصلاح شوند اما واقعیت این است عامل اصلی بروز پدیده كم‌خوانی در ایران به ضعف مراكز آموزشی برمی‌گردد.

وی گفت: اگر پائین بودن نرخ مطالعه را ریشه‌یابی كنیم، درمی‌یابیم كه كتابخوانی درمیان مردم كشور ما به یك عادت تبدیل نشده و از آنجا كه ایجاد عادت كتابخوانی در انسان تنها در سنین كودكی و نوجوانی مقدور است، پیكان بزرگ تقصیرات متوجه آموزش و پرورش است. معلمان در مدارس به غیر از كتب درسی، به كتب دیگر توجهی ندارند و اینكه دانش‌آموز علاوه بر مطالعه دروس خود به خواندن كتاب‌های دیگر نیز بپردازد برای آنان هیچ اهمیتی ندارد.

این محقق و پژوهشگر معتقد است، كودكان به اقتضای سن‌شان همواره درگیر سئوالات بزرگ و مهم هستند. كتب درسی نمی‌تواند پاسخگوی تمام سئوالات آنان باشد. در چنین شرایطی كودكان باید به خواندن كتاب‌های غیردرسی و جستجوی پاسخ‌های خود ترغیب شوند.

وی اضافه كرد: امروزه در كشورهای اروپایی ملاك‌های دیگری غیراز امتحان دادن دروس مربوطه و كسب نمره وجود دارد كه بخش عمده‌ای از این ملاك‌ها مختص انجام تحقیق و مطالعه كتاب‌های غیردرسی است. آنها به كودكان خود می‌آموزند كه هیچ سئوالی را بی‌پاسخ نگذارند و برای رسیدن به پاسخ تلاش كنند.

این مترجم ادامه داد: تنها در سایه چنین تلاش‌ها و كنكاش‌‌ها است كه كودكان به مطالعه گرایش پیدا می‌كرده و عادت می‌كنند. قطعا اگر چنین اتفاقی برای یك كودك بیفتد مطالعه در سنین جوانی و حتی پیری برایش حكم یك پروسه ناگزیر خواهد داشت.

وی ضمن بیان این مطلب كه عدم توجه به مطالعه حتی در دانشگاه‌ها نیز وجود دارد، ادامه داد: متاسفانه عادت به كتاب نخواندن در سنین كودكی باعث شده است كه حتی افراد به سن جوانی رسیده و به دانشگاه‌ها پا گذاشته، باز هم از خواندن و مطالعه فاصله بگیرند و تنها به خواندن كتب و جزوات درسی و كسب نمره قبولی اكتفا كنند.

فانی در بخش پایانی سخنانش به كم و كیف نمایشگاه كتاب تهران اشاره كرد و گفت: همه ساله در ایام برگزاری نمایشگاه بین‌‌المللی كتاب تهران شاهد سرازیر شدن سیلی از جمعیت به سوی غرفه‌های كتاب هستیم هرچند ممكن است بخشی از این جمعیت مخاطبان حرفه‌ای كتاب نباشند اما بازدیدهای میلیونی از نمایشگاه، حداقل نمایانگر وجود انگیزه و علاقه در بین مردم است.

وی همچنین معتقد است كه اكثر بازدیدكنندگان نمایشگاه كتاب، از شهرها و شهرستان‌های دور به تهران می‌آیند و این مسئله نیز به خودی خود نشانگر ضعف‌های عمده در نحوه توزیع كتاب‌ها در شهرستان‌هاست كه باعث شده خوانندگان كتاب با مراجعت به نمایشگاه از تازه‌های نشر باخبر شده و برای یكسال خود كتاب بخرند.

این نویسنده و مترجم؛ نمایشگاه كتاب را از آنجاكه برخلاف نمایشگاه‌های معتبر جهان ازجمله نمایشگاه كتاب فرانكفورت، بر پایه فروش كتاب برپا می‌شود، یك فروشگاه كتاب بزرگ می‌داند كه نقش ویژه‌‌ای در فروش و توزیع كتاب در سطح كشور دارد.

فانی در پایان به ایرانیان مقیم در كشورهای خارجی اشاره كرد و گفت: میلیون‌ها ایرانی در كشورهای مختلف زندگی می‌كنند كه براساس عواطف نوستالژیكی كه گریبانگیرشان است همیشه به كتاب‌های ایرانی علاقه داشته‌اند، بنابراین فكر می‌كنم مسئولان امر باید به بازارهای كتاب خارج از كشور نیز توجه داشته باشند و امكانات موجود را ازدست ندهند.

گروه کتاب تبیان - محمد بیگدلی