طلبگی در این روزها (1)

از وقتي وارد حوزه شديم٬ خيلي کارها را گذاشتيم کنار. نه به اين دليل که حرام است بلکه چون در شأن يک طلبه نيست. به عبارت ديگر با زي طلبگي نمي‌سازد.

بارها و بارها شنيديم (زي طلبگي) و همين عنوان مانع از انجام دادن خيلي از کارهايي شده که عوام مردم حتي مومنين٬ انجام مي‌دهند. خوب هم می‌دانيم که يک چيزي توي طلبگي هست به همين نام. نه در طلبگي بلکه در خيلي از اقشار جامعه. هر چه مقدس تر٬ اين عنوان در آن٬ پر رنگ و لعاب‌تر.

حالا مي‌خواهيم ببينيم اين زي طلبگي چيست؟ چه چيزي با آن موافق و چه چيزي با آن مخالف است؟

سخن از زی طلبگی یا زی روحانیت، سخن از ظواهر، بروزات بیرونی و تجلیات خارجی طلبه است و از هنجارهای حاكم بر سیمای مشهود طلبه در منظر دیگران و تصویر آشكار او در اجتماع كاوش می‏كند. این‏كه طلبه خود را چگونه بنمایاند و چه تصویری از خود در چشم دیگران ترسیم كند؟

از آن‏جا كه «وصف مشعر به علیت است» وقتی سخن از زی طلبه به میان می‏آید، انتظار می‏رود طلبه با وصف طلبگی مورد نظر باشد و صرفا به عنوان یك مؤمن موضوع بحث نباشد. اكنون میان زی ایمانی طلبه و زی طلبگی او تفاوتی ملاحظه می‏شود. طلبه از آن جهت كه یك مسلمان مؤن است، موظف است در زی اهل ایمان باشد؛ اما فراتر از آن، از جهت شخصیت صنفی و نقش اجتماعی خاص طلبگی نیز، لازم است در جلوه‏های ظاهری خود هنجارهایی را مراعات كند كه الزاما هر مؤنی در هر صنفی ملزم به رعایت آن نیست. این هنجارها، مصادیق خاص زی طلبگی‏اند.

به بیان دیگر، طلبه چون انتساب آشكاری به یك صنف اجتماعی دارد، رفتارش رفتار آن صنف تلقی می‏شود و به پای آنها نوشته می‏گردد. آبروی شخصی او، با آبروی صنف او و آبروی صنفی او پیوند دارد و از بین رفتن اعتبار شخصی‏اش، غالبا ملازم با خدشه در اعتبار صنفی او و اعتبار صنف او است. بنابراین، اگر طلبه در رفتارهای خود مراقبت لازم را نداشته باشد و از حدود پاره‏ای هنجارها فراتر رود، علاوه بر آن‏كه با زی ایمانی تطابق ندارد و شأن او را پایین می‏آورد، به منزلت و جایگاه روحانیت آسیب رسانده و ارج و قدر این نهاد مقدس را كه حاصل صدها سال پای‏مردی و صداقت و خدمت و مجاهدت عالمان ربانی است، مخدوش ساخته است.

بنابراین، هر حالت یا رفتار ظاهری كه به گونه‏ای به رسالت‏های صنفی طلبه مدد رساند و جایگاه اجتماعی‏اش را به عنوان طلبه، یا منزلت اجتماعی نهاد روحانیت را مستحكم سازد، برای او مطلوب است و مشمول زی طلبگی است و هرچه كه مانع اجرای بهینه رسالت حوزوی شود، برای او مذموم و خلاف زی طلبگی به شمار می‏رود.

در این كتاب، میان زی ایمانی طلبه و زی طلبگی او تفكیك روشنی قایل نشده‏ایم و مصادیق خاص زی طلبگی را با مصادیق عام زی ایمانی به هم آمیخته‏ایم؛ زیرا میان این دو ملازمه و پیوند وثیقی وجود دارد و نیز، بدین جهت كه طلبه در مراعات زی ایمانی، از عموم مؤنان وظیفه بیشتر و تكلیف مؤدتری دارد، بسیاری از این بایدها و نبایدها در زندگی هر انسان مؤمن مقیدی ـ از جمله طلبه ـ باید حضور داشته باشد؛ اما پای‏بندی به این وظایف برای طلبه بسیار زیبنده‏تر و لازم‏تر است. امام صادق علیه‏السلام به یكی از یاوران و شیعیان نزدیك خود فرمودند:

الحَسَنُ مِن كلِّ أَحَدٍ حَسَنٌ وَ مِنك أَحسَن، لِمَكانِك مِنّا. وَ القَبیحُ مِن كلِّ أَحَدٍ قَبیحٌ وَ مِنك أَقبَح، لِمَكانِك مِنّا؛ [1]

كار خوب، از هر كس خوب است، اما از تو خوب‏تر است؛ به جهت نسبتی كه با ما داری. كار بد، از هر كس بد است و از تو بدتر؛ به جهت نسبتی كه با ما داری.

نظیر این‏كه در قرآن كریم برای زنان پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله حساب ویژه‏ای در نظر گرفته شده و از آنان توقع بیشتری بیان شده است. زنان پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله به جهت نسبتی كه با او دارند، تكلیف بیشتری دارند. این نسبت و قرابت از جهتی برای آنان مزیت است و از سوی دیگر، برای آنان مسئولیت ایجاد می‏كند:

یـنِسَآءَ النَّبِی مَن یأْتِ مِنكُنَّ بِفَـحِشَةٍ مُّبَینَةٍ یضَـعَفْ لَهَا الْعَذَابُ ضِعْفَینِ وَكَانَ ذَ لِكَ عَلَی اللَّهِ یسِیرًا * وَ مَن یقْنُتْ مِنكُنَّ لِلَّهِ وَ رَسُولِهِی وَ تَعْمَلْ صَــلِحًا نُّؤْتِهَآ أَجْرَهَا مَرَّتَینِ وَ أَعْتَدْنَا لَهَا رِزْقًا كَرِیمًا * یـنِسَآءَ النَّبِی لَسْتُنَّ كَأَحَدٍ مِّنَ النِّسَآءِ؛ [2]

ای زنان پیامبر! هر یك از شما كه گناه آشكاری انجام دهد، عذاب او دو برابر خواهد بود و این بر خدا آسان است. و هر یك از شما كه خدا و رسولش را پیوسته فرمان برد و عمل شایسته انجام دهد، پاداشش را دو برابر خواهیم داد و برای او روزی ارزشمندی آماده ساخته‏ایم. ای زنان پیامبر! شما مانند سایر زنان نیستید.

1. بحار٬ الانوار ج47٬ ص 349.

2. احزاب٬ آيه 30.

تهيه و فرآوري: محمد حسين امين - گروه حوزه علميه تبيان