میزان اختیارات ارواح
آیا ارواح می توانند یکدیگرررا ملاقات کنند واز وضعیت همدیگر مطلع شوند؟ آیا به خانواده خود واهل دنیا نظرمی کنند،اطلاعی از اتفاقات دنیوی دارند؟ یا حضور زنده ها بر سرمزارشان ویا خیرات ایشان را درک می کنند ؟اینها سوالاتی است که روایات به طریق گوناگون وگاهی منافی هم به آن پاسخ داده اند بنابر آنچه در نهج البلاغه در این خصوص آمده است می توان گفت که فرض ارتباط ارواح وارتباطشان ضعیف است .
جِیرَانٌ لَا یَتَأَنَّسُونَ وَ أَحِبَّاءُ لَا یَتَزَاوَرُونَ- بَلِیَتْ بَیْنَهُمْ عُرَاالتَّعَارُفِ- وَ انْقَطَعَتْ مِنْهُمْ أَسْبَابُ الْإِخَاءِ- فَكُلُّهُمْ وَحِیدٌ وَ هُمْ جَمِیعٌ- وَ بِجَانِبِ الْهَجْرِ وَ هُمْ أَخِلَّاءُ- لَا یَتَعَارَفُونَ لِلَیْلٍ صَبَاحاً وَ لَا لِنَهَارٍ مَسَاءً- أَیُّ الْجَدِیدَیْنِ ظَعَنُوا فِیهِ كَانَ عَلَیْهِمْ سَرْمَداً- (خطبه 249) همسایگانى هستند كه با هم انس نمىگیرند و دوستانى كه به دیدار هم نمىروند. رشتههاى آشنایى در میانشان پوسیده و پیوند برادرى آنها بریده است. با این كه گرد هم آمدهاند، همگى تنهایند، و با وجود دوستى از همدیگر دورند. نه شب را بامدادی مىشناسند و نه براى روز شامگاهى. در هر یك از شب و روز كه در آن كوچیدهاند،(به سر می برند) همین براى آنها همیشگى است.
اما بهتر است که بگوییم اینها در توصیف اجساد است وربطی به ارواح ندارد لذا آن را در کنار روایات دیگر قرار دهیم ونتیجه بگیریم که برزخ ارواح می تواند با برزخ اجساد فرق داشته باشد هرچند بستگیهایی به هم داشته باشند واز وضعیت یکدیگر متاثر شوند.
ارتباط ارواح با یگدیگر
عَنِ ابْنِ نُبَاتَةَ فِی حَدِیثٍ طَوِیلٍ یَذْكُرُ فِیهِ أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ خَرَجَ مِنَ الْكُوفَةِ وَ مَرَّ حَتَّى أَتَى الْغَرِیَّیْنِ فَجَازَهُ فَلَحِقْنَاهُ وَ هُوَ مُسْتَلْقٍ عَلَى الْأَرْضِ بِجَسَدِهِ لَیْسَ تَحْتَهُ ثَوْبٌ فَقَالَ لَهُ قَنْبَرٌ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ... (متن عربی در بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار،ج27،307)
. در حدیث دیگرى از اصبغ بن نباته (به ضم نون) از على علیه السلام مى- خوانیم كه روزى آنحضرت از كوفه خارج شد، و به نزدیك سرزمین غرى (یعنى نجف اشرف آمد) و از آن گذشت. اصبغ مىگوید:
ما به او رسیدیم، در حالى كه دیدیم روى زمین دراز كشیده است. قنبر گفت:اى امیر مؤمنان! اجازه نمىدهى عبایم را زیر پاى شما پهن كنم؟ فرمود: نه! اینجا سرزمینى است كه خاكهاى مؤمنان در آن قرار دارد. و این كار تو مزاحمتى است براى آنها. اصبغ مىگوید: عرض كردم: خاك مؤمن را فهمیدم چیست، اما مزاحمت آنها چه معنى دارد!؟ فرمود:یعنى اى فرزند نباته! اگر پرده از مقابل چشم شما برداشته شود ارواح مؤمنان را مىبینید كه در اینجا حلقه حلقه نشستهاند، و یكدیگر را ملاقات مىكنند و سخن مىگویند. اینجا جایگاه مؤمنان است. و در وادى برهوت ارواح كافران
همچنین كلینى روایت كرده است كه حضرت امیر فرموده هر مؤمنى كه بمیرد در بقعه ای از بقعهها ،مىگویند كه روح او ملحق شود بوادى السلام كه صحراى نجف اشرف است و این بقعهاى است از جنت عدن.(کافی ج 3ص243 )
و نیز روایت شده كه شخصى از امام صادق پرسید برادر من در بغداد است و مىترسم در آنجا بمیرد.
فرمود چه پروا دارى هر جا خواهد بمیرد، هیچ مؤمن در مشرق و مغرب زمین نمىماند مگر آنكه خدا حشر مىكند روح او را بوادى السلام كه آن بیرون كوفه است گویا مىبینم ایشان را كه حلقه حلقه نشستهاند و با یكدیگر سخن مىگویند.
اسحاق ابن عمار می گوید:از امام کاظم پرسیدم :آیا میت افراد خانواده اش را دیدار می کند؟ فرمود آری .پرسیدم در چه مقدار از زمان دیدار می کند ؟ قَالَ فِی الْجُمْعَةِ وَ فِی الشَّهْرِ وَ فِی السَّنَةِ عَلَى قَدْرِ مَنْزِلَتِه:امام فرمود: «در هر جمعه ودر هر ماه ودر هر سال یکبار ،به اندازه مقامی که آن مومن در پیشگاه خداوند دارد»
سرزدن به خانواده
در مورد امکان دیدار متوفی با خانواده اش ،پاسخ مثبت است .اما بسته به میزان اعمال وجایگاه اونزد خداوند کمیت وکیفیت آن متغیر است.مومن از دیدار خانواده اش شاد وکافر غمگین می شود.
اسحاق ابن عمار می گوید:از امام کاظم پرسیدم :آیا میت افراد خانواده اش را دیدار می کند؟ فرمود آری .پرسیدم در چه مقدار از زمان دیدار می کند ؟ قَالَ فِی الْجُمْعَةِ وَ فِی الشَّهْرِ وَ فِی السَّنَةِ عَلَى قَدْرِ مَنْزِلَتِه:امام فرمود: «در هر جمعه ودر هر ماه ودر هر سال یکبار ،به اندازه مقامی که آن مومن در پیشگاه خداوند دارد .»
پرسیدم آنها به چه شکلی می آیند ؟فرمود «به شکل پرنده لطیفی که خود را به دیوارها می زند وبر آنها اشراف پیدا می کند ،اگر آنها را در خیر وخوبی بنگرد ،خوشحال می شود ،واگر آنها را در بدی ونیاز واندوه ببیند ،غمگین می گردد.» (الكافی ،ج3،230)
برخی روایات دیگر در مورد قطعی بودن دیدار تمام اموات اعم از مومن وکافر با خانواده سخن گفته اند وتمیز داده اند بین مومن وکافر در آنچه که می بیند واحساسی که پیدا می کند .
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَیَزُورُ أَهْلَهُ فَیَرَى مَا یُحِبُّ وَ یُسْتَرُ عَنْهُ مَا یَكْرَهُ وَ إِنَّ الْكَافِرَ لَیَزُورُ أَهْلَهُ فَیَرَى مَا یَكْرَهُ وَ یُسْتَرُ عَنْهُ مَا یُحِبِّ: همانا مومنی که از دنیا رفته به دیدار خانواده خود می رود وخوبیها وخوشیهای خانواده اش را می بیند ولی کافر ،فقط بدیها و ناخشنودیها را می بیند وخوبیها از او پنهان می شود .
درک واحساس اموات ازحضور زائرین قبرخود
اگر بپذیریم که بامرگ روح انسان، باتمام درک وشعور خود بلکه با احساساتی قویتر از این جهان ،در عالم برزخ به حیات خود ادامه می دهد واگر باور کنیم حضور، توجه واحساس روح هرچند جزء ارواح مومنین باشد از قبر وآنچه در قبر اتفاق می افتد،منقطع نخواهد شد ،نسبت به درک متوفی از حضور زنده ها بر سر مزارشان تردیدپیدا نخواهیم کرد.
اسحاق ابن عمار می گوید از امام کاظم علیه السلام پرسیدم :آیامومنی که از دنیا رفته می داند که شخصی کنار قبر او آمده وبه زیارت قبر او پرداخته است ؟
امام در پاسخ فرمود آری همواره تا آن شخص در کنارش هست با او انس می گیرد ،ووقتی که آن شخص از کنار او برخاست ورفت ،در قبر خود حساس وحشت می نماید.
نیز عبدالله ابن سلیمان می گوید :از حضرت صادق در مورد زیارت قبرهای مسلمین سوال کردم .فرمود «در روز جمعه کنار قبر آنها برو وآنها را زیارت کن ،چه آنکه هرکس در ضیق وتنگنا باشد ،بین طلوع فجر تا طلوع آفتاب،گشایشی در کارآنها ایجاد می شود از این رو در اینروز هرکس به زیارت آنها رفته ،آنها آگاه می شوند ،ولی پس از طلوع خورشید یله ورها می شوند .»
پرسیدم آیا مردگان از آنانکه به زیارت قبرشان می روند ،آگاه شده وشاد می شوند ؟فرمود آری ،ونیز از بازگشت زائران از قبور ،به محل های خودشان وحشت می کنند .
مطابق این روایت بامداد روز جمعه بین الطلوعین (بین اذان صبح تا طلوع خورشید ) وقت بسیار خوبی برای زیارت اهل قبور است .
در ادامه راجع به خیرات برای اموات وچگونگی بهرمندی ایشان از آنها خواهید خواند...
انسیه نوش آبادی - گروه دین و اندیشه تبیان
