تبیان، دستیار زندگی
ازجمله اموری كه در فرآیند جنگ نرم مورد توجه واقع می شود، تضعیف حریف است. ایجاد و القاء وجود تضاد و تفرقه در جبهه رقیب باعث عدم انسجام و یكپارچگی شده و رقیب را مشغول مشكلات درونی جامعه خود می كند و از این طریق از اقتدار و انرژی آن كاسته و قدرتش فرسوده می ش
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

جنگ نرم؛ تعریف مفهومی، پیشینه تاریخی و تاكتیك ها

پیشینه نرم جنگ نرم

جنگ نرم

تعریف مفهومی

بخش سیاسی_كه مفهوم جنگ نرم در مقابل جنگ سخت مورد استفاده قرار می گیرد و دارای تعریفی واحد كه مورد پذیرش همگان باشد نیست و برداشت افراد، جریان ها و دولت های گوناگون از جنگ نرم متفاوت است.

جان كالینز، تئوریسین دانشگاه ملی جنگ آمریكا، جنگ نرم را عبارت از:"استفاده طراحی شده از تبلیغات و ابزارهای مربوط به آن برای نفوذ در مختصات فكری دشمن با توسل به شیوه هایی كه موجب پیشرفت مقاصد امنیت ملی مجری می شود"، می داند.

ارتش آمریکا جنگ نرم را بدین صورت تعریف می‌کند: "جنگ نرم، استفاده دقیق و طراحی شده از تبلیغات و دیگر اقداماتی است كه منظور اصلی آن تاثیرگذاری بر عقاید، احساسات، تمایلات و رفتار دشمن، گروه بی طرف و یا گروه های دوست به نحوی است كه مقاصد و اهداف ملی ایشان را تامین کند.

بنابراین جنگ نرم را می توان هرگونه اقدام نرم، روانی و تبلیغات رسانه ای بشمار آورد كه جامعه هدف را نشانه گرفته و بدون درگیری و استفاده از زور و اجبار به انفعال و شكست وا می دارد. جنگ روانی، جنگ سفید، جنگ رسانه ای، عملیات روانی، براندازی نرم، انقلاب نرم، انقلاب مخملی، انقلاب رنگی و... از اشكال جنگ نرم است.

پیشینه تاریخی

به نظر می رسد جنگ نرم و مفاهیم مشابه آن مانند عملیات روانی، جنگ روانی، قدرت نرم، جنگ سفید و... قدمتی به اندازه حیات بشری دارد. نوع نگاه، زاویه دید، ارتباطات چهره به چهره و غیر كلامی ساده ترین و البته قدیمی ترین روش های عملیات روانی و جنگ نرم است. برخی قدیمی ترین روایت پیرامون جنگ نرم را به نبرد كیدئون با ماد نسبت می دهند كه در این جنگ سپاهیان كیدئون با افزایش چندین برابری مشعل های لشگریان باعث فریب و ترس مادها شدند و در نتیجه بدون هیچ درگیری به پیروزی دست یافتند.

با این وجود جنگ نرم با مختصات جدید خود بعد از شروع جنگ سرد و در اوج آن یعنی در دهه هفتاد با مشاركت اساتید برجسته علوم سیاسی و علوم ارتباطات و اعضای برجسته آژانس اطلاعات مركزی آمریكا (سیا) و فرماندهان ارشد پنتاگون با تاسیس مركزی تحت عنوان "كمیته خطر جاری" طراحی و تدوین شد كه مهمترین هدف آن بمباران تبلیغاتی علیه بلوك شرق و به ویژه شوروی بود كه ظاهراً بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی این كمیته به "كمیته صلح جاری" تغییر كرد و همچنان فعال است و كانون تهاجمات روانی آن جهان اسلام و به ویژه جمهوری اسلامی ایران و هواداران منطقه ای آن از جمله حزب اله، حماس و كشورهای دوست ایران می باشد.

هر شایعه در برگیرنده بخش قابل توجهی از واقعیت می تواند باشد، ولی ضریب نفوذ آن بستگی به درجه ابهام و اهمیت آن دارد، در واقع هرچقدر شایعه پیرامون مسائل "مبهم" و "مهم" باشد، همان مقدار ضریب نفوذ آن افزایش می یابد.

كشور ما به دلیل برخورداری از فرهنگ و تمدن كهن ایرانی- اسلامی، اصالت نژادی، وسعت سرزمین، كمیت و كیفیت جمعیت، امكانات نظامی، اقتدار سیاسی، نفوذ منطقه ای و بین المللی، منابع طبیعی، سرمایه اجتماعی، درایت وتوانمندی رهبران فرهنگی وسیاسی، یكپارچگی انسجام ملی و مهمتر از همه تمسك به فرهنگ و مكتب اهل بیت علیهم السلام و التزام به نظریه ولایت فقیه الگویی مترقی و متعالی برای كشورهای اسلامی و عامل مهمی در بیداری و خیزش ملت های اسلامی منطقه است. بنابراین غرب و در راس آن آمریکا كانون حملات نرم خود را متوجه ایران اسلامی كرده اند و در كنار تحمیل 8 سال جنگ تحمیلی، كودتاهای گوناگون، حمایت از گروه های ضد انقلابی و ایجاد اغتشاش در كشور، از انواع متدهای جنگ نرم در حوزه های گوناگونی از جمله سینما، تئاتر، رمان و ادبیات داستانی، شعر، رسانه های دیجیتالی، گروه های مجازی و حقیقی، معنویت های ساختگی و عرفان های دروغین و... بهره برده اند .

تاكتیك های جنگ نرم

در ذیل به مهمترین آنها پرداخته می‌شود:

برچسب زدن

بر اساس این تاكتیك رسانه ها، واژه های مختلف را به صفات مثبت و منفی تبدیل كرده و آنها را به آحاد یا نهادهای مختلف نسبت می دهند. گاهی هدف از این عملكرد آن است كه ایده، فكر یا گروهی محكوم شوند، به عنوان مثال رسانه های كشورهای غربی با منفی سازی مفهوم "بنیادگرایی و اطلاق آن به كشورهای اسلامی" سعی دارند چهره منفی ای از این كشورها در اذهان عمومی مخاطبین خود القاء و ایجاد كنند.

برچسب زنی یا اسم گذاری اعتقادی برای تحریك به رد فكری و اندیشه ای بدون بررسی شواهد مورد استفاده قرار می گیرد، به عنوان مثال کشورهای غربی ها به مقاومت مشروع مردم مظلوم فلسطین و لبنان، برچسب تروریسم می زنند و حمایت ایران از این مبارزین را حمایت از تروریسم می نامند و با تبلیغات رسانه ای افكارعمومی را دستكاری می كنند.

روشنگری

روشنگری در مفهوم جنگ نرمی آن به معنای مانور دادن بر چیزی یا كلمه ای پر فضیلت است تا هدف آن را  بدون بررسی شواهد بپذیرد و تصدیق كند.

رسانه های ارتباط جمعی از یک سو مفهوم "حقوق بشر و آزادی" را پر فضیلت جلوه می دهند و از سوی دیگر غرب را مهد‌ آزادی و مدافع حقوق بشر قلمداد می كنند، در حالی كه بیشترین نقص حقوق بشر و آزادی در این كشورها صورت می گیرد.

انتقال

جنگ نرم

انتقال یعنی اقتدار، حرمت و منزلت امری مورد احترام به چیزی دیگر برای قابل قبول تر كردن آن منتقل شود،

استفاده از نمادهای مذهبی و یا ملی و انتساب به اشخاص و جریان هایی كه مورد احترام توده های عمومی مردم هستند تاكتیك انتقال نامیده می شود. در این تاكتیك از ابزارهای گوناگونی مانند طنز، كاریكاتور، داستان كوتاه، شعر و موسیقی و... استفاده می شود.

تصدیق

تصدیق یعنی اینكه شخصی كه مورد احترام یا منفور است بگوید فكر، برنامه یا محصول یا شخص معینی خوب یا بد است. تصدیق فنی رایج در تبلیغ، مبارزات سیاسی و انتخاباتی است. حمایت اشخاص معروف (سیاستمداران، هنرمندان، ورزشكاران، دانشمندان و...) و گروه های فرهنگی، سیاسی واجتماعی از فردی یا جریانی تصدیق نامیده می شود.

شایعه

شایعه در فضایی تولید می شود كه امكان دسترسی به اخبار و اطلاعات موثق امكان پذیر نباشد. به عبارتی شایعه در جایی ایجاد می شود كه خبر نباشد و یا خبر از منابع موثق منتشر نگردد. شایعه انتقال شفاهی پیامی است كه برای برانگیختن باور مخاطبان و همچنین تاثیر در روحیه آنان ایجاد می شود. مطالب كلی شایعه باید حول محورهای اساسی و مهمی باشد كه مخاطب نسبت به آن حساسیت بالایی دارد.

از این تاكتیك در تبلیغات انتخاباتی استفاده می شود كه نمونه های بسیاری از آن را می توان در انتخابات اخیر ریاست جمهوری ملاحظه کرد.

هر شایعه در برگیرنده بخش قابل توجهی از واقعیت می تواند باشد، ولی ضریب نفوذ آن بستگی به درجه ابهام و اهمیت آن دارد، در واقع هرچقدر شایعه پیرامون مسائل "مبهم" و "مهم" باشد، همان مقدار ضریب نفوذ آن افزایش می یابد.

با توجه به موضوع و جامعه هدف شایعات گوناگونی تولید می شوند كه عبارتند از شایعات تفرقه افكن، هراس آور، امید بخش، آتشین وغیره. در شایعه سازی از تاكتیك های گوناگون از جمله تسطیح، همانند سازی، برجسته سازی (بزرگنمایی) و... نیز استفاده می شود.

كلی گویی

محتوای واقعی بسیاری از مفاهیمی كه از سوی رسانه های غربی مصادره و در جامعه منتشر می شود، مورد كنكاش قرار نمی گیرد. تولیدات رسانه های غربی در دو حوزه سیاست داخلی و خارجی، مملو از مفاهیمی مانند جهانی شدن، دموكراسی، آزادی، حقوق بشر و... است. اینها مفاهیمی هستند كه بدون تعریف و توجیه مشخص در جهت اقناع مخاطبان در زمینه ای مشخص بكار گرفته می شوند.

در واقع كلی گویی عبارت است از ایجاد ارتباط نظر و عملی خاص با مفهومی ویژه تا مخاطب بدون بررسی دلایل، شواهد و قرائن، آن نظر و عمل را بپذیرد.

تاكتیك كلی گویی تاكتیكی است كه سعی می کند، ذهن مخاطب متوجه حواشی و شاخ و برگ نشده و در رابطه با هسته مركزی پیام، حساسیت نداشته و آن را بدون بررسی و كنكاش بپذیرد كه به همین دلیل برخی این تاكتیك را "بی حس سازی مغزی" نیز می نامند.

دروغ پردازی‌های بزرگ

این تاكتیك قدیمی كه هنوز هم مورد استفاده فراوان است، عمدتاً برای ترساندن و به وحشت افکندن و فریب ذهن حریف مورد استفاده قرار می گیرد. بدین معنی كه پیامی را كه به هیچ وجه واقعیت ندارد، بیان می كنند و مدام آن را تكرارمی كنند تا ذهن مخاطب آن را جذب كند. معروفترین استفاده از این تاكتیك در زمان آدولف هیتلر و توسط رئیس دستگاه تبلیغاتی نازی ها، گوبلز بوده است. گوبلز در این باره می گوید: "دروغ هرچه بزرگتر باشد، باور‌ آن برای مردم راحت تر است".

در زمان تبلیغات انتخابات ریاست جمهوری اخیر شایع شد كه مبلغی حدود 18 میلیارد دلار از كشور خارج و به شكلی(مضحك!) به یكی از كشورهای همسایه وارد شده است. این دروغ به قدری بزرگ بود كه برخی آن را باور كردند(!) در حالی كه میزان درآمد سالیانه كشور از 90 میلیارد دلار كمتر است و این حجم مالی یعنی چیزی حدود 20 درصد درآمد كشور. این دروغ بزرگ كه توسط رسانه ای ضد انقلاب عنوان شد عده ای را به تردید و در مواردی به پذیرش آن وادا شته بود.

جنگ روانی

انسانیت زدایی و اهریمن سازی

یكی از موثرترین شیوه های توجیه حمله به دشمن به هنگام جنگ (نرم و یا سخت) "انسانیت زدایی" است. چون وقتی حریف از مرتبه انسانی خویش تنزیل یافت و در قامت اهریمنی در ذهن مخاطب ظاهر شد، می توان اقدامات خشونت آمیز علیه این دیو و اهریمن را توجیه كرد.

در این تاكتیك با استفاده از برچسب زنی صفات منفی به حریف از جمله دزد، قاتل، دروغگو و... به توجیه حملات و تهاجمات علیه رقیب می پردازند.

قبل از حمله آمریكا به افغانستان و عراق رسانه های آمریکا با استفاده از اخبار و القاب گوناگون تصویری مملو از رفتارهای تروریستی ، وحشی گرانه و ضد انسانی از طالبان و صدام در ذهن مخاطبان خویش القا می كردند به گونه ای كه تروریست و صدام مترادف قلمداد می شد.

ارائه پیشگویی های فاجعه آمیز

در این تاكتیك با استفاده از آمارهای ساختگی و سایر شیوه های جنگ روانی از جمله كلی گویی ، اهریمن سازی و غیره به ارائه پیشگویی های مصیبت بار می پردازند كه بتوانند، حساسیت مخاطب را نسبت به آن افزایش داده و بر اساس میل و هدف خویش افكار وی را هدایت نمایند.

از این تاكتیك در تبلیغات انتخاباتی استفاده می شود كه نمونه های بسیاری از آن را می توان در انتخابات اخیر ریاست جمهوری ملاحظه کرد.

ارائه اخبار و آمارهای آلوده به دروغ از وضعیت سیاسی، اقتصادی كشور و فاجعه آمیز بودن آینده كشور در صورت تداوم وضع موجود ذیل این تاكتیك تعریف می شود.

ایجاد تفرقه و تضاد

ازجمله اموری كه در فرآیند جنگ نرم مورد توجه واقع می شود، تضعیف حریف است. ایجاد و القاء وجود تضاد و تفرقه در جبهه رقیب باعث عدم انسجام و یكپارچگی شده و رقیب را مشغول مشكلات درونی جامعه خود می كند و از این طریق از اقتدار و انرژی آن كاسته و قدرتش فرسوده می شود.

ایجاد تفرقه و تضاد موجب ایجاد "گسست" شده و در جامعه ای كه به لحاظ طبیعی این گسست ها وجود داشته باشند، آنها تقویت می شوند؛ از قبیل گسست قومیت ، مذهب، دین، جنسیت، زبان، نژاد و غیره.

مهمترین هدف این تاكتیك، ایجاد گسست بین مردم و نظام سیاسی است كه باعث تزلزل و تنزل اعتماد عمومی مردم و مقبولیت و پذیرش رژیم سیاسی می شود.

این تاكتیك به شدت مورد توجه بنگاه های خبرپراكنی و استكبار جهانی در مواجهه با جمهوری اسلامی ایران است و در چند ماهه اخیر بر شدت بهره گیری از آن افزوده است.

ترور شخصیت

در جنگ نرم بر خلاف جنگ سخت ترور فیزیكی جای خود را به ترور شخصیت می دهد. در زمانی كه نمی توان و یا نباید فردی مورد ترور فیزیكی قرار گیرد با استفاده از نظام رسانه ای و انواع تاكتیك ها از جمله بزرگ نمایی، انسانیت زدایی و اهریمن سازی و... وی را ترور شخصیت می كنند و از این طریق باعث افزایش نفرت عمومی و كاهش محبوبیت وی می شوند.

دشمنان انقلاب و نظام اسلامی با استفاده از این تاكتیك و بهره گیری از ابزار طنز، كاریكاتور، شعر، كلیپ های كوتاه و... كه عموماً از طریق اینترنت و تلفن همراه پخش می شود به ترور شخصیت برخی افراد سیاسی و فرهنگی موجه و معتبر در نزد مردم می پردازند.

قبس زعفرانی

تنظیم برای تبیان/سمیه حدادی

مطالب مرتبط:

بی حس سازی مغز به روش نرم

جنگ نرم در فضای سایبری