تبیان، دستیار زندگی
مقصّر کیست ؟ قالَ رَسُولُ اللهِ(ص) :( لاتَكُونُوا مِمَّنْ خَدَعَتْهُ الْعاجِلَةُ، وَ غَرَّتْهُ الاُْمْنِیَّةُ فَاسْتَهْوَتْهُ الْخُدْعَةُ فَرَكَنَ اِلى دارِ السُّوءِ سَریعَةِ الزَّوالِ، وَ شیكَةِ الاِْنْتِقالِ. اِنَّهُ لَمْ یَبْقَ مِنْ دُنْیاكُمْ هذِه فى
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

مقصّر کیست ؟

علی (ع)

قالَ رَسُولُ اللهِ(ص) :( لاتَكُونُوا مِمَّنْ خَدَعَتْهُ الْعاجِلَةُ، وَ غَرَّتْهُ الاُْمْنِیَّةُ فَاسْتَهْوَتْهُ الْخُدْعَةُ فَرَكَنَ اِلى دارِ السُّوءِ سَریعَةِ الزَّوالِ، وَ شیكَةِ الاِْنْتِقالِ. اِنَّهُ لَمْ یَبْقَ مِنْ دُنْیاكُمْ هذِه فى جَنْبِ ما مَضى اِلاّ كَاِناخَةِ راكِب اَوْ صَرِّ حالِب، فَعَلى ما تَعْرِجُونَ وَ ماذا تَنْتَظِرُونَ؟... .1

پیامبر(ص) در خطبه اش فرمود: از كسانى نباشید كه دنیا به آنان نیرنگ زده و آرزوها آنان را فریفته است پس نیرنگ و فریب دنیا، وى را سرگشته و بى خرد و مدهوش ساخته و لذا به دنیاى پر از نكبت و بد و زودگذر و ناپایدار دل بست و اعتماد كرد . بدانید از این دنیاى شما در مقایسه با آنچه گذشته ، فقط به اندازه خواباندن شترى یا بستن پستان حیوانى ، باقى مانده است . بنابراین ، بر چه چیزى بالا مى روید (در كجا اقامت مى كنید) و چه چیزى را انتظار مى برید ؟ )

شرح حدیث :

پیامبر (ص) در این خطبه ، مسائل مهّمى را بیان مى دارد. 2

نخستین موضوعى كه بدان اشاره شده : زرق و برق دنیا و فریبى است كه شخص از درون و برون دنیا مى خورد ، كه از یكى به « خدعه » و از دیگرى به « غرور» تعبیر فرموده است : «خَدَعَتْهُ الْعاجِلَةُ وَ غَرَّتْهُ الأُمْنِیَّةُ ; دنیاى زودگذر او را فریفته و آرزوهاى دور و دراز درونى او را مغرور ساخته است.»

در واقع خدعه و غرور شبیه یكدیگر هستند ، ولى در این جا خدعه ، فریب بیرونى است و غرور، فریب درونى .

انسان ، زرق و برق و جاه و منزلت دنیایى را مى بیند و به انسان هایى كه در ناز و نعمت به سر مى برند توجّه مى كند و همین چیزها او را به خود مشغول و از خدا و آخرت و ارزش هاى معنوى غافل مى سازد . حضرت رسول(ص) مى فرماید : از چنین افراد نباش كه گاهى عواملى از درون او را بفریبد و گاهى عواملى از برون. 3

دنیا فریب می دهد : اگر کمی تأمل کنیم خواهیم دید که این سخن چه قدر به جا و درست است . آرزوهای دنیایی ، خیال پردازی های دور و دراز برای رسیدن به شهوات ، دستیابی به ثروت و مال و منال ، دسترسی به قدرت و مناصب دنیوی ، و همه این ها برای خوشی و راحتی و لذت انسان را فریب خواهند داد .

البته کسانی که مواهب طبیعی را در چارچوب « دنیاطلبی » نمی بینند و آن را مقدمه ای برای حیات آخرت می شناسند ، هرگز دچار چنین فریب و نیرنگی نمی شوند . کسانی دچار فریب دنیا می شوند که حقیقت و واقعیت اصلی دنیا را نشناخته و آنچه را « مقدمه » است ، « نتیجه » می پندارند !

دوّمین چیزى كه بدان اشاره شده ناپایدارى دنیاست . كسى كه از درون یا برون ، فریب دنیا را مى خورد; در حقیقت به دارالسّوء (= سراى بد) اعتماد كرده است ، آن هم سرایى كه به سرعت نابود مى شود و انسان از آن كوچ مى كند و هر لحظه در آن «جرس فریاد بر مى دارد كه ؛ " بار سفر راببندید ، فرصت تمام است ."

این دنیا پس از زیان زدن به انسان فریفته ، می گذرد و حتی برای پاسخگویی و یا عذرخواهی از زیان دیدگان ، توقفی کوتاه هم ندارد! کسانی که عمری را به جستجوی ظواهر فریبنده دنیا سپری کردند و عاقبت فریب خورده و حسرت زده در حالی که سرمایه اصلی شان را از کف‌ داده اند ، به عالَم آخرت منتقل شدند ، آیا توانستند « دنیا » را برای جبران خسارت خودشان به محکمه ای بکشند ؟! هرگز! زیرا دنیا پس از فریب و زیان ، می گذرد و همه چیز را فراموش می کند .

البته فریب خوردگان دنیا و زیان دیدگان ، خود مقصرند . آنان نباید کسی جز خود را سرزنش کنند ! آنان پیش چشم خود ، گذر ایّام را مشاهده می کردند ، مرگ خویشان و نزدیکانشان را می دیدند ، در مراسم خاکسپاری آنان نیزشرکت می کردند ، و دعوت عقل و وحی را هم پیش روی خود داشتند که دنیاگذرا و فانی است و انسان نباید به آنچه فانی است ، دل ببندد و باید به دنبال تأمین حیات ابدی باشد که در این دنیای فانی ، زاد و توشه آن باید تامین شود .

امیرالمؤمنین(ع) تعبیر زیبایى دارد: «كُلُّ شَىْء مِنَ الدُّنْیا سَماعُهُ اَعْظَمُ مِنْ عِیانِه ، وَ كُلُّ شَىْء مِنَ الاْخِرَةِ عِیانُهُ اَعْظَمُ مِنْ سَماعِه ; هر چیز دنیا شنیدنش بزرگتر از دیدنش است و هر چیز آخرت دیدنش بزرگتر از شنیدنش است .»

در این حدیث، سخن از زایل شدن و انتقال به میان آمده است . آوردن هر دو كلمه ، نكته دارد: زایل شدن ; یعنى ، این شخص آنچه دارد از دست مى دهد ; و منتقل شدن ; یعنى ، شخص به مكانى مى رود كه باید در آن جا حساب پس بدهد . پس ، نعمت هاى دنیایى سریع مى آید و زود هم مى گذرد .

در یک کلام می توان گفت : دنیا ، دورنماى جالب و زیبایى دارد ، ولى وقتى كسى وارد آن شد مى بیند خبرى از آن نمای خیالی نیست .

امیرالمؤمنین(ع) تعبیر زیبایى دارد: «كُلُّ شَىْء مِنَ الدُّنْیا سَماعُهُ اَعْظَمُ مِنْ عِیانِه ، وَ كُلُّ شَىْء مِنَ الاْخِرَةِ عِیانُهُ اَعْظَمُ مِنْ سَماعِه ; هر چیز دنیا شنیدنش بزرگتر از دیدنش است و هر چیز آخرت دیدنش بزرگتر از شنیدنش است .»4

دنیا و آخرت

دنیا با صد زبان بى زبانى ، بی وفایى و ناپایدارى خود را اعلان مى دارد اما آخرت را با هیچ بیانی نمی توان توصیف کرد .

در ادامه كلام ،حضرت رسول (ص)  از بی وفایى یا از عدم ثبات دنیا و عدم اعتماد به دنیا سخن به میان می آورد.

آنچه ازدنیا باقى مانده در مقابل آنچه از دنیا گذشته خیلى كم است و دو مثال بیان فرموده است ؛

« اِناخَةِ راكِب ; خواباندن شتر» ، براى این كه كسى پیاده شود ، شتر را مى خوابانند ، چون از شتر ایستاده نه می توان پیاده شد و نه می توان سوار آن شد . از عجایب شتر، یكى این است كه وقتى مى خوابد و بار بر آنها مى نهند و كسى بر آن سوار مى شود راحت با باروبنه بر مى خیزد ، در حالى كه حیوانات دیگر نمى توانند این كار را انجام دهند. همین نكته را بعضى از مفسرین در آیه « اَفَلا یَنْظُرُونَ اِلَى الاْبِلِ كَیْفَ خُلِقَتْ ; آیا آنان به شتر نمى نگرند كه چگونه آفریده شده است .»5 یادآور شده اند ، كه مقدار زیادى از آن به وضع خاص سر و گردن شتر بستگى دارد . زمان این اناخه (= خواباندن) بسیار كم است و دنیا نیز چون این اناخه ، دیرى نمى پاید .

« صَرِّ حالِب » موقعى كه حیوان پستانش پر از شیر است ، گاهى براى آن كه بچه اش ، شیرها را نخورد با كیسه اى دور پستانش را مى بندند و گرهى بر آن مى زنند كه این كار معطّلى ندارد و وقتى را تلف نمى كند . آن چیزى را كه به پستان مى بندند « صرار» مى گویند . انتخاب این دو مثال جالب ، تشبیهى براى دنیاست ؛

« اناخة راكب » یعنى ، مى خوابانند كه آخر خط است باید پیاده شوى . این با مسأله رفتن از دنیا تناسب دارد ، مثل این كه انتهاى سوارى است و شتر را خوابانده اند و به انسان مى گویند : بفرمایید پیاده شوید !

« صرّ حالب » یعنى ، به بچه حیوان فرصتى مى دهد تا شیرى بنوشد بعد منعش مى كنند . حال به انسان هم مقدارى عمر داده اند بعد مرگش آن رشته و فرصت را پاره مى كند .

این تشبیهات بسیار حساب شده انتخاب شده اند . مى فرماید : از دنیا باقى نمانده مگر به اندازه خواباندن یك شتر و پیاده كردن سوار آن كه زمان خیلى كوتاهى است ، یا به اندازه این كه پستان حیوان را ببندند و جلو بچه اش را بگیرند و بگویند: سهم تو بیش از این نیست.

هیچ کس اطمینان ندارد از عمراو چه قدر باقی مانده است .شاید باقى مانده عمر یك ساعت باشد و لذا باید فرض را بر این گذاشت كه چیزى از عمر باقی نمانده است . حال وقتى این طور شد بر چه چیزى اعتماد دارید ؟ از چه وسیله اى براى ترقّى و عروج استفاده مى كنید ؟ لحظه اى باقى نمانده همین یك لحظه را غنیمت بدان، مى خواهى توبه كنى توبه كن ، و فرصت را از دست نده .

آنچه را امام علی(ع) سرزنش می کند، کارکردن « برای دنیا » است ، اما کار و تلاش « در دنیا » ولی « برای آخرت » عین صواب و موجب ثواب است ، و جز آن ، راهی برای تعالی و سعادت انسان وجود ندارد .

فراوری زهرا اجلال – گروه دین و اندیشه تبیان


1- بحار/ ج 74/ ص 183

2- لازم به ذكر است كه بین خطبه ها و احادیث معمولى فرق است; معمولا خطبه ها جامعیّت بیشترى دارد. چون در مجلسى رسمى و در حضور جمع زیادى ایراد مى شود و گوینده هم در صدد بیان مسائل اساسى و زیر بنایى است .

3- تفسیر نمونه / ج 17 / ص 95

انسان ها چند گروهند: بعضى آنقدر ضعیف و ناتوانند كه تنها مشاهده زرق و برق دنیا براى فریب و غرورشان كافى است ، اما بعضى كه مقاومت بیشترى دارند ، وسوسه هاى شیطان نیز باید به آن افزوده شود و شیطان درون و برون دست به دست هم دهند تا آنها را بفریبند. بدون شك بسیارى از مظاهر زندگى غرورآمیز و غفلت زاست ، و گاه چنان انسان را به خویشتن مشغول مى دارد كه از هرچه غیر آن است غافل مى سازد .

به همین دلیل در بعضى از روایات اسلامى از امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى خوانیم كه وقتى از آن حضرت مى پرسیدند: «اَىُّ النّاسِ اَثْبَت رَأْیاً; چه كسى از همه مردم با فكرتر، و از نظر اندیشه ثابت تر است ؟ فرمود: مَنْ لَمْ یَغُرَّهُ النّاسُ مِنْ نَفْسِه وَ لَمْ تَغُرَّهُ الدُّنْیا بِتَشْویقِها; كسى كه مردم فریبكار او را نفریبند و تشویق هاى دنیا نیز او را فریب ندهد .»

4- نهج البلاغه / خطبه 114

5- سوره غاشیه /17

منبع :

مقالات آقایان ؛ قرائتی / مکارم شیرازی و...

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.