ایده هایی برای علاقه به کتاب

در مقاله قبل " اولین سنگ بنای انس با کتاب" در بحث از علل و عوامل برانگیزاننده مطالعه در کودکان به علل خانوادگی پرداختیم. در این مطلب سعی داریم تا نقش مدرسه را در پدید آوردن علاقه و انگیزه مطالعه در دانش آموزان بررسی کنیم.

مدرسه دومین محیط تربیتی است که در شکل‏دهی به شخصیت کودک، فوق‏العاده مؤثر است. اهمّ روشهایی که به وسیله آنها می‏توان در مدرسه، کودک را با کتابهای غیردرسی آشنا ساخت و شوق به مطالعه را در او بیدار کرد، به شرح زیر است (البته برخی از این شیوه‏ها باید در زمانِ مناسبِ خود و برای دوره‏ای خاص از تحصیل به کار رود):

1. داستان‏گویی و کتابخوانی

یکی از روشهای مؤثر برای علاقه‏مند کردن بچه‏ها به مطالعه ، «داستان‏گویی» و «کتابخوانی» است. بچه‏ها عاشق داستان ـ بخصوص داستانهای مهیّج و پرماجرا و شیرین ـ هستند. بنابراین لازم است که آموزش و پرورش، در طول هفته، ساعتی از ساعات کلاسی را به «داستان‏گویی و کتابخوانی» اختصاص دهد.  از این طریق هم کششی نسبت به کتاب و مطالعه در او به وجود آوَرَد و هم با آموزش بعضی نکات تربیتی در خلال داستانها، به تربیتِ روح و روانِ او بپردازد. در سالهای آخر دبستان می‏توان جلسه‏های داستان‏گویی را به «داستان‏خوانی»  و در سالهای بالاتر، می‏توان کتابهای غیرداستانی را نیز برای آنان خواند (برای آنکه کودک یک بُعدی نشود و تمام مطالعه‏اش را به داستان منحصر نکند).

2. بردن كودكان به کتابخانه

اگر معلم بتواند  بچه‏ها را برای رفتن به کتابخانه علاقه‏مند کند، یکی از مؤثرترین گامها را در راه الفت دادن ایشان با کتاب و مطالعه، برداشته است. این کار را می‏توان از اواخر کلاس اول دبستان آغاز کرد. گاه نیز مُلزم کردن بچه‏ها به تهیه گزارشی از کتابخانه محله یا... به عنوان انشا یا کارِ عملیِ کلاسی، می‏تواند اقدامی مفید در جهت مأنوس کردن بچه‏ها با کتابخانه باشد. تجربه نشان داده است که به محض آنکه عده‏ای از دانش‏آموزان یک کلاس به عضویت یک کتابخانه درمی‏آیند و از آن کتاب می‏گیرند، سایر دانش‏آموزان آن کلاس نیز داوطلبِ عضویت در آن کتابخانه می‏شوند.

3. بردن كودكان به مؤسسه‏های انتشاراتی

این کار که می‏تواند با آشنا ساختن آنان با مراحل مختلف چاپ یک کتاب یا مجله همراه باشد، ضمن آنکه به بچه‏ها معلومات تازه‏ای می‏دهد و موجب لذت بردن آنان از این بازدید خواهد شد، نقشی به‌‌سزا در علاقه‏مند كردن آنان به مطالعه خواهد داشت.

4. مُلزم ساختن دانش‌آموزان به مراجعه به کتابهایِ کمک درسی

معلم می‏تواند قبل از شروع هر درس، منابعی را که در آن، مطالبی مکمل آن درس خاص (در حد فهم دانش‏آموزانش)، آمده است شناسایی، و پس از تمام شدنِ درس، آنها را به دانش‏آموزان معرفی کند، و آنان را تشویق کند که برای به دست آوردن اطلاعات بیشتر در زمینه درس مذکور، به آن منابع مراجعه کنند. از طرفی، معلمان انشا، می‏توانند با دادن موضوعهایی که نوشتن آنها نیازمندِ مراجعه به یک یا چند کتاب است، و معرفی آن کتابها، بچه‏ها را وادار به مطالعه کنند. یا با دادن موضوعهایی مثل «بهترین کتابی که خوانده‏ام» و «فایده‏های کتاب را بنویسد»، یا «دلتان می‏خواست جای کدامیک از قهرمانان داستانها باشید»امثال آن، دانش‌آموزان را به مطالعه ترغیب کنند.  یا با خواندن قسمتهای زیبایی از شعرها و مطالب جالب از منابع غیردرسی برای بچه‏ها، شوق به ادبیات را در دل آنان زنده، و شعله اشتیاق به آن را در درونشان فروزان کند.

5. درست کردن دفتر شرح احوال نویسندگان و شاعران

این کار، جدا از وادار ساختنِ بچه‏ها به مطالعه بیشتر و مراجعه به منابع مختلف، می‏تواند زمینه‏ای مناسب برای آشنایی آنان با نویسندگان و شاعران برجسته و متعهد، و نیز احتمالاً، مطالع آثار آنان باشد.

6. معرفی کتاب به مناسبت روزهای خاص

مربی یا معلم، در مناسبتها، دانش‏آموزان را به کتابهایی ارجاع دهد که حاوی اطلاعاتی بیشتر، راجع به وقایع و مسائل آن روزهای خاص هستند. یا بچه‏ها را از چند روز قبل تشویق کند که با مراجعه به منابعی که خودش یا کتابدار معرفی می‏کند، شعر یا نمایشنامه یا مقاله‏ای برای آن روز تهیه کنند و آن را در حضور بچه‏ها اِجرا کنند یا بخوانند.

7. «داستان‏سازی» توسط بچه‏ها

به این شکل که معلم با گفتن «بسم‏الله...» و «یکی بود، یکی نبود...»، مطلب را شروع کند و از بچه‏ها بخواهد که به ترتیب، هر یک، جمله‏ای به این مقدمه بیفزاید. به طوری که جمله هر نفر، در ادامه و تکمیل جمله نفر و یا نفرات قبل از خود باشد؛ و در مجموع، یک خط سیر مشخص در آن دنبال شود، تا آنجا که به پایان برسد.

8. اجرای نمایشنامه

‏معلمان و مربیان مدرسه به صورت مستقل، و گاه نیز به کمک خودِ بچه‏ها، می‏توانند متن یک داستان عامیانه یا غیرعامیانه از پیش آماده را به صورت نمایشنامه درآورند، و دانش‏آموزان، آن را اجرا کنند. این کار باعث می‏شود که هم دانش‏آموزانِ اجرا کننده نمایش به کتاب مربوط به آن مراجعه کنند و هم سایر دانش‏آموزان به مطالعه آن کتاب تشویق شوند.

9. دادنِ فهرست کتابهایِ مناسب

با توجه به اوقات فراغت معلمان می‏توانند فهرستی از کتابهای مناسب و جالب را در اختیار بچه‏ها قرار دهند، تا آنان، در تابستان با خرید و یا امانت گرفتن آن کتابها از کتابخانه‏ها و یا دیگران، به مطالعه آنها بپردازند.

10. دقت در انتخاب کتاب برای کتابخوانهای نُوپا

چه بسا یک انتخاب نابجا در این زمین، کودکی را که تازه به کتاب رو آورده است برای مدتی مدید، از مطالعه دلزده کند. بنابراین بهتر است برای کودکی که ـ به هر دلیل ـ تازه مطالعه را شروع می‏کند، کتابهای ساده، اما شیرین و احیاناً مُهیّج و پرماجرا، و گاه صرفاً فکاهی و مفرّح انتخاب کرد؛ تا با این تمهید او به مطالعه علاقه پیدا کند. همچنین، این کار، بهتر است تا زمانی که اطمینان حاصل شود که علاقه لازم در او به وجود آمده و پا گرفته است ادامه یابد. آنگاه است که می‏توان کتابهایی نسبتاً سنگینتر و با مطالبی عمیقتر به او ارائه کرد. گاه نیز می توان مثلاً به کودكی که از پدر یا مادر خود جدا شده است، مطالعه کتابی را پیشنهاد کرد که شخصیت اصلی آن به وضعیت خودِ او دچار بوده است، چه بسا انس و الفتی خاص با کتاب بیابد و آن را به عنوان دوستی همدل بپذیرد.

11.تهیه نشریه دیواری

با تشکیل گروههای روزنامه‏نگاری می‏توان کودکان و نوجوانان را به نوشتن داستان، مقاله و شعر تشویق کرد.

اگر در هر نشریه، قسمتی به معرفی یا نقد و بررسی کتاب اختصاص یابد، بچه‏ها برای تهیه این مطلب، خواه‏ ناخواه مجبور به مراجعه به کتابها و مجله‏ها خواهند شد؛ و این خود گامی در جهت آشتی دادنِ آنان با کتاب است.

12. برگزاری نمایشگاه کتاب

می‏توان حداقل هر فصل یک بار، نمایشگاهی از آثار خوب گذشته و آخرین آثار چاپ شده مناسب بچه‏ها، در مدرسه یا مسجد محله ترتیب داد. این نمایشگاه بهتر است به طرزی جالب و زیبا تشکیل شود و در آن، کتابها با تخفیفهای زیاد به بچه‏ها ارائه گردد، و از پدران و مادران نیز دعوت شود که در این نمایشگاه شرکت کنند.

می‏توان در کنار نمایشگاه، به برگزاری سخنرانیهای جذّاب، نمایش فیلم و اسلاید درباره کتاب، یا انتشار جزوه‏هایی در زمینه اهمیت مطالعه نیز اقدام کرد. در نمایشگاه، همچنین می‏توان نوشته‏های خوب کودکان و نوجوانان را نیز به معرض نمایش دیگران گذاشت و به این وسیله هم آنها و هم دیگر بچه‏ها را به مطالعه و نوشتن ترغیب کرد.

13. ترغیب كودكان و نوجوانان به نوشتنِ کتاب

بخصوص در سنین اولیه دبستان، می‏توان بچه‏ها را تشویق کرد که داستانی بنویسند و برای آن نقاشی کنند. آنگاه معلم بهترینِ این نوشته‏ها را به صورت کتابی درآورده، در بهترین جای مدرسه یا کتابخانه کلاس یا مدرسه به معرض نمایش بگذارد. همچنین، در صورت امکان، خوب است از نویسندگان مورد علاقه بچه‏ها دعوت به عمل آید تا برای ایشان صحبت کنند و به سؤالهای آنان در زمینه نگارش و کتاب، پاسخ دهند

14. آموزش روش مطالعه (بخصوص تندخوانی)

به تجربه ثابت شده است که اگر راهِ درستِ مطالعه کردن و تندخوانی را به كودكان و نوجوانان بیاموزیم و آنان را به تمرین و تکرارِ مُنظّم و حساب شده در این راه برانگیزیم، در جوانی به حدِ متوسطی از تندخوانی خواهند رسید.

آموزش این شیوه به بچه‏ها، به آنان کمک خواهد کرد که از وقتِ خود برای مطالعه، استفاده‏ای به مراتب بیشتر ببرند.

15. به تصویر کشیدن یک صحنه یا شخصیّتِ موردِ علاقه از یک داستان

این کار که باید به وسیله دانش‏آموزان صورت گیرد، می‏تواند به شکلی جدّی یا کاریکاتورگونه، به عنوان تکلیف کلاس نقاشی یا به صورت داوطلبانه، یا مسابقه و مانند آن باشد؛ و بهترین تصویرهای ارائه شده، در نمایشگاههای کتابی که در مدرسه یا «ناحیه» برگزار می‏شود و یا کتابخانه مدرسه، نصب شود.