تنها کاروانسرای سنگی ایران

باید به 35 كیلومتری شهرستان كازرون سفر کنید تا بتوانید بقایای تنها کاروانسرای سنگی ایران را از نزدیک ببینید. کاروانسرایی که اگرچه این روزها در حال تخریب است، اما هنوز هم می توان ردپای تاریخی هزارساله را در آن دید.

ساخت کاروانسرای میان کتل را به دوران صفویه نسبت می دهند. دورانی که تحول و تنوع در ساخت بناهای ایرانی راه پیدا کرد و همین بهانه ای شد تا در نزدیکی دشت برم کازرون، جایی که این روزها با نام روستای «كتل‌پیرزن» شناخته می شود، تنها کاروانسرای سنگی ایران شکل بگیرد. با این حال این بنا در طول زمان آنقدر آسیب دید که در دوره قاجار «مشیر الملک»، بازرگان معروف فارس، تصمیم به تجدید بنا و مرمت آن گرفت.

بومی های منطقه، کاروانسرای میان کتل را به نام «کاروانسرای شاه عباسی» می شناسند که به نظر می رسد این نام اشاره به کاروانسراهایی داشته باشد که شاه عباس صفوی در سراسر کشور ساخته است.

این کاروانسرای 3500متر مربعی، پلانی ذوزنقه شکل دارد که ابعاد آن در اضلاع مختلف متفاوت است و مثل بیشتر کاروانسراهای کوهستانی، تنها یک ورودی برای آن در نظر گرفته شده تا امنیت بیشتری در کاروانسرا برقرار باشد. این ورودی در ضلع جنوبی بنا قرار گرفته و در قسمت جنوب‌غربی آن، یعنی درست در مجاورت در ورودی، یک برجك نگهبانی به چشم می خورد که مشرف به دشت ساخته شده است.

کاروانسرای میان کتل معماری چهارایوانی با حیاط مركزی دارد و در بخش شرقی و غربی آن دو حجره بزرگ و 2حجره‌ی كوچك به چشم می خورد. در قسمت شمالی و جنوبی بنا هم چهار حجره كوچك وجود دارد که در قسمت جنوب شرقی به اصطبل می رسد و این اصطبل از طریق دالانی وسیع به در ورودی منتهی می‌شود. آب‌انبار کاروانسرا را هم می توانید در ضلع شمالی آن ببینید كه در کنار حوضچه‌ای تمام سنگی قرار دارد.

اما شاید چیزی که بیشتر از همه توجهتان را جلب کند، بنایی باشد که در قسمت جنوب‌شرقی کاروانسرا ساخته شده است. جایی که دیواره‌های آن از سنگ مالون درست شده و اگرچه بخش زیادی از آن فرو ریخته است، اما هنوز هم می توان تزئینات و مصالح خاص بنا را از لا به لای ویرانه ها دید. این بنا که مشرف به دشت‌برم است، به احتمال زیاد به عنوان بهارخواب مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

اما این تنها جایی نیست که سنگ مالون را به چشم می بینید. سنگ مالون وجه اشتراک تمام طاقچه‌ها، نمای بیرونی و داخلی، ناودان ها و ورودی هاست که به عنوان تزئین بنا مورد استفاده قرار گرفته است.

چطور برسیم؟

كاروانسرای میان‌كتل در مسیر جاده قدیم كازرون‌ ـ‌ شیراز قرار دارد و در زمان نادرشاه افشار که بندر بوشهر به عنوان یك بندر نظامی رونق گرفته بود، یکی از مقرهای اصلی حاکمیت به حساب می آمد.

برای دیدن کاروانسرای میان کتل باید به 35 کیلومتری شهرستان کازرون سفر کنید و راهی منطقه ای به نام «دشت برم» شوید. پنج کیلومتر پس از روستایی با همین نام، میان کتل بر بلندای یک تپه مشرف به دشت انتظار شما را می کشد!

گروه گردشگری تبیان- رستم زاد