نفس شهر به شماره افتاد

باغ‌های ایرانی؛ كاخ‌های رویایی "مهندسان ساخت‌وساز پایتخت "

بخش اجتماعی_باغ ایرانی كه در تمام دنیا شهره است شامل چهار عنصر زمین، آب، گیاه و فضای معماری است، آنچه باغ ایرانی را از سایر باغ‌های دنیا متمایز می‌كند این است كه هر آنچه در فضای باغ وجود دارد با نظم معماری به هم پیوند خورده و بناها و فضای باز باغ با هم تلفیق شده و جدای از یكدیگر نیستند به طوری كه حتی عنصر آب در میان بناها در جریان است.

پرداختن به موضوع باغ ایرانی در شهر تاریخی تهران در سال 83 مورد توجه مسئولان قرار گرفت به طوری كه در همین سال همایشی به عنوان نخستین همایش باغ ایرانی به همت سازمان میراث فرهنگی در موزه هنرهای معاصر تهران برپا شد از سوی دیگر شهرداری تهران نیز پروژه تشكیل پایگاه اطلاعاتی باغات را كلید زد.

روابط عمومی شهرداری تهران نیز در مرداد ماه 1386 از قول علی محمد مختاری مدیر عامل وقت سازمان پارك‌ها و فضای سبز شهر تهران اعلام كرد كه طرح شناسنامه‌دار كردن تمام باغات تهران آغاز شده است كه این شناسنامه‌ها شامل اطلاعات توصیفی درباره تعداد، نوع، محیط بن و كیفیت درختان، منابع تأمین كاربردی در طرح جمع و تفصیلی و نقشه‌های هوایی است.

بر اساس اعلام شهرداری تهران این پروژه در سال 83 مطرح و در تیر ماه 85 به پایان رسیده است كه این اطلاعات با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای به سیستم ایكونوس با قدرت تفكیك یك متر از سطح زمین تهیه و گزارش‌های لازم نسبت به كیفیت و وضعیت باغات تهران تهیه شده است.

امروز با گذشت 6 سال از زمان تصمیمات زیبای مسئولان برای نجات باغ ایرانی در تهران فریاد مهدی چمران؛ رئیس شورای شهر تهران گواهی بر تخریب‌های جسته و گریخته در باغات این كلان شهر است.

با تخریب باغ‌ها تا 5 سال دیگر كسی در تهران زنده نمی‌ماند

مهدی چمران؛ رئیس شورای شهر تهران معتقد است: با تخریب باغ‌ها تا 5 سال دیگر كسی در تهران زنده نخواهد ماند.

وی تأكید می‌كند كه بر اساس قانون مصوب مجلس شورای اسلامی كه پس از پیگیری‌های فراوانی به تصویب رسیده است در صورتی كه شخصی برای ساختمان سازی باغی را خشك كند شهرداری می‌تواند آن باغ را به نفع شهر مصادره كند، ضمن اینكه به مدت 2 سال هم زندان‌ برای او در نظر گرفته خواهد شد و باید به جای هر درخت قطع شده یك درخت دیگر بكارد.

چمران از بكارگیری سیستم GIS و عكس‌های هوایی برای شناسایی و ثبت در پرونده‌ و شماره‌دار كردن تمام درختان تهران خبر داده است.

وی در توضیح این مطلب می‌گوید: زمانی كه شخصی اقدام به خشك كردن باغی كند و بخواهد ساختمانی بسازد، وجود درختان در محل مشخص است و باید جریمه قطع آن را پرداخت كند.

ساخت‌وسازهای فراتر از قانون در باغ‌های تهران

در طرح جامع شهر تهران (مصوب آذرماه 86 ) ساخت وساز در باغات شهر تهران بر اساس دستورالعمل ابلاغی ماده 14 زمین شهری تعیین تكلیف شده است كه در این دستور العمل باغات شهر به دو دسته كلی پهنه باغات و باغات پراكنده تقسیم می‌شوند.

منظور از پهنه باغات محدوده های به هم پیوسته و گسترده ای از باغات شهری است كه كلاً 0،8 درصد ازكل مساحت شهر تهران را ( مناطق 1،2،5 ،18و21) در بر می‌گیرد. و از همین میزان نیز در حال حاضر سطح بسیار قلیلی كه از گزند آسیب‌های گسترده ساخت وساز جان به سلامت بدر برده باقی مانده است. بیشترین مساحت آن در منطقه 5 ( در كنار مسیل كن )است.

درپهنه باغات بهم پیوسته با توجه به اهمیت، كمیابی و اینكه آخرین فرصت های شهر تهران است تسهیلاتی از جنس غیركالبدی از جمله اجازه استفاده از باغات با كاربری پذیرایی، گردشگری در نظر گرفته شده است.

باغات پراكنده در سطح شهر تهران نیز غالبا در میانه بافت‌های شهری قرار گرفته اند. ساخت وساز در این باغات طبق ضوابط دستورالعمل ماده14، با سطح اشغال 30 درصد (به جای 60 درصد معمول قطعات مسكونی ) و با تعداد طبقاتی همسان با مجاورین ( یك طبقه تشویقی بیشتر از مجاورین ) پیش بینی شده است.

اما تهدیدهایی كه باغات شهر تهران را تهدید می‌كند، ساخت وسازهایی بسیار فراتر از پیش بینی قانونی است كه عمدتا نیز به پهنه گسترده باغات شهر تهران مربوط می شود. ساخت‌وسازهایی كه صاحبان باغ‌ها ترجیح می‌دهند كاربری باغ‌هایشان را تغییر دهند و با ساختمان‌هایی سر به فلك كشیده به دنبال صرفه اقتصادی باشند.

تقاضای ساخت‌وساز تعاونی‌های مسكن ادارات در باغ‌ها

از جمله تهدیدات اساسی كه باغات و فضاهای سبز با آن مواجه هستند تقاضاهای ساخت وساز از سوی تعاونی های مسكن كاركنان نهادها و مراجع مختلف دولتی و ... متأسفانه به علت نازل بودن قیمت زمین باغات در سال‌های پیش این محدوده ها خریداری و در حال حاضر تقاضای ساخت آنها با هدف تامین مسكن در دستور كار قرار گرفته است.

با توجه به ارزش افزوده ساخت و ساز و محدودیت اعمال شده در اعطای تراكم ساخت در باغ‌ها بعضا صاحبان باغ‌ها به منظور ساخت بناهای بلند مرتبه و استفاده از شرایط وام های كم بهره و طویل المدت مجوز درخواست تاسیس هتل را مطرح و از سازمان میراث فرهنگی مجوز دریافت می كنند.

در راستای كمبود پاركینگ در كلان‌شهر تهران تقاضای ساخت پاركینگ طبقاتی توسط صاحبان باغ‌های تهران مطرح می‌شود كه متعاقب آن متقاضی دریافت چند طبقه اداری و تجاری می‌شوند.

این در حالیست كه عضو شورای شهر تهران اعلام كرده است كه شورای شهر باغ‌های تهران را می‌خرد.

شورای شهر؛ خریدار باغ‌های تهران

معصومه ابتكار؛ عضو شورای شهر تهران تأكید می‌كند كه " شورای شهر در هرجایی كه احساس كند باغات در معرض نابودی هستند، برای حفظ آن پیشنهاد خرید باغ را ارائه می‌كند. "

به اعتقاد ابتكار، هم اكنون در مناطقی كه تراكم جمعیت بسیار بالا است، فضای سبز عادلانه توزیع نشده است كه در این زمینه سازمان پارك‌ها و فضای سبز شهرداری تهران تلاش‌های زیادی برای توسعه عادلانه فضای سبز كرده اما باید به این موضوع توجه بیشتر شود.

عضو شورای شهر تهران از افتخارات شورای سوم شهر را چنین عنوان می‌كند كه تا كنون اجازه قطع حتی یك درخت را در شهر نداده‌اند و در این رابطه تنها در مواردی خاص جابجایی درخت انجام شده است.

به گفته ابتكار، شورای شهر تهران در هرجایی كه احساس كند باغات در معرض نابودی هستند ، برای حفظ آن پیشنهاد خرید باغ را ارائه می‌كند به نحوی كه هم اكنون اقدامات لازم برای خریداری 2 باغ در تهران انجام گرفته است.

رئیس كمیته محیط زیست شورای اسلامی شهر تهران تصریح می‌كند: در این رابطه براساس مصوبه شورا باید باغات و درختان و فضاهای سبز شناسنامه‌دار شوند كه این مسئله می‌تواند به حفظ و هویت‌بخشی آنها كمك كنند.

سوداگری آپارتمان‌سازی؛ نابودی میراث طبیعی باغ‌های پایتخت

محمد ابراهیم لاریجانی؛ مدیر كل میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران باغ‌های تهران را یك میراث "مغفول " عنوان می‌كند و می‌گوید: تاكنون نگاه محیط زیستی و منابع طبیعی به باغات داشته‌ایم در حالیكه باغات ایرانی تفرج‌گاهها و شكارگاه‌های اطراف تهران بخصوص در شمال تهران همچون میراث فرهنگی می‌توانند حائز اهمیت باشند، تهران 200 سال متمادی پایتخت كشور بوده و باغات نقش اساسی در بحث‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی داشته‌اند كه در دهه‌های اخیر ساخت و سازهای غیرمجاز، قطع درختان، خشكسالی، توسعه شهری، سوداگری شهرسازی و آپارتمان‌سازی باعث شده است كه باغات و درختان چند ده ساله ما یا قطع شوند یا خشك شوند و به نابودی برسند.

وی ادامه می‌دهد: البته بخشی به دلیل توسعه شهری ناگزیر است اما حجم تخریب باغ‌های تاریخی تهران و شكارگاه‌ها و تفرج‌گاه‌های قدیمی پایتخت جزئی نیست كه بشود به راحتی از كنار آن گذشت.

مدیركل میراث فرهنگی استان تهران تأكید می‌كند كه باغ ایرانی در تمام دنیا شناخته شده است و اقداماتی كه طی سال‌های اخیر برای حفظ درختان قدیمی و باغات تهران از جمله شناسنامه‌دار كردن درختان و عدم صدور مجوز قطع درخت توسط مدیریت شهری یا عدم ساخت ساختمان در محدوده باغات از اقدامات مثبت در راستای حفاظت از باغ‌های ایرانی در پایتخت است.

لاریجانی با تأكید بر اینكه از ظرفیت باغات ایرانی در پایتخت می‌توانیم بهره‌برداری كنیم یادآور می‌شود: در تمام دنیا باغ‌ها یكی از مقاصد گردشگری هستند كه توریست‌ها را به این مكان‌ها می‌برند و قصه‌ها و داستان‌های مختلفی را برای گردشگران توضیح می‌دهند ما هم در كشورمان باغ فین، باغ گلستان، باغ ارم شیراز، باغ شازده ماهان، باغ دولت‌آباد یزد، باغ قدم‌گاه نیشابور و ایل‌گلی تبریز را داریم كه قابلیت گردشگری دارند و بنابر تحقیقات دانشجویان معماری و هنر باغات ایرانی از باورهای مذهبی نیاكان ما نشات گرفته است بخصوص در دوره صفوی به شدت متأثر از تعالیم مذهبی طراحان باغ‌ها بوده‌اند.

وی با اشاره به اینكه بایستی كاركردهای جدید اقتصادی و درآمد‌زاد برای باغ‌های پایتخت طراحی شود می‌گوید باغ رستوران، بازدید از باغات، باغ موزه‌ها و ... از جمله طرح‌هایی می‌تواند باشد كه همزمان علاوه بر حفظ باغ‌های قدیمی و جلوگیری از تخریب آنها برای ساخت و سازهای عریض و طویل مالكان خصوصی می‌توانند به سود اقتصادی دست یابند.

مدیركل میراث فرهنگی استان تهران یكی از روش‌های احیای باغ‌ها در پایتخت را ارائه پیشنهاد به هتل‌سازان در استفاده از الگوی باغ ایرانی در فضای سبز هتل‌ها عنوان می‌كند و می‌گوید آنچیزی كه مهم است این است كه ما از موضوع باغ ایرانی و تخریب باغات تهران خیلی ساده می‌گذریم و فكر می‌كنیم كه تخریب باغ‌ها از دست دادن بخشی از محیط زیست و منابع طبیعی است در حالیكه از دست دادن بخش عظمی از میراث معنوی، تاریخی و فرهنگی این كشور است.

لاریجانی درخصوص پراكندگی باغ‌ها در استان تهران می‌گوید: در محدوده كاخ موزه‌های تهران باغات ایرانی وجود دارد كه از آن‌ها به خوبی نگهداری می‌شود اما در منطقه شمیرانات در شمال تهران متأسفانه بخش اعظمی از باغ‌ها به علت ساخت و سازهای شهری تخریب شده‌اند و بخش كوچكی از باغات نیز در محدوده شهرداری‌های مناطق یك، 5، 6 و 11 وجود دارد باغاتی در جاده امامزاده داوود، فشم و میگون هنوز هست كه درختان چند ده ساله دارند و باید با تعریف كاركردهای مختلف برای آنها در قالب گردشگری و برنامه‌های اقتصادی از هویت باغات ایرانی در پایتخت حفاظت كرد.

در حالی‌كه اكثر مسئولان بر این موضوع اتفاق نظر دارند كه سطح باغات تهران رو به كاهش است، سید محمد موسوی، رییس سازمان جهاد كشاورزی استان تهران از افزایش سطح باغات استان تهران خبر داده است.

وی معتقد است: به دلیل تبدیل اراضی زراعی به باغ، توسعه در قالب واگذاری های طرح طوبی و یا گسترش تبدیل اراضی با مالك شخصی به باغ، سطح باغات تهران هر سال توسعه یافته است.

"مسجد " را برای ساخت یك بزرگراه خراب می‌كنند "باغ " كه جای خود دارد

حجت‌الاسلام موسی قربانی؛ عضو كمیسیون قضایی مجلس درباره وضعیت متخلفان تخریب‌ باغ‌های تهران به خبرنگار فارس می‌گوید: اینها به معنی تخریب نیست و شهرها باید توسعه یابند.

وی ادامه می‌دهد: به بهانه محیط زیست و میراث فرهنگی نمی‌توان جلوی "توسعه " در شهرها را گرفت، حفظ باغ‌های ایرانی برای تهران خوب است اما باید امكانات مورد نیاز در شهرها نیز فراهم شود، محیط زیست برای آدم‌های دو پا است وقتی یك "مسجد " را برای ساخت بزرگراه تخریب می‌كنند و پروژه متوقف نمی‌شود، میراث فرهنگی و محیط زیست كه دیگر نمی‌توانند جلوگیری كنند.

شاه‌كلید نجات باغ‌های تهران در دست مسئولان

در حالی‌كه مردم مالكان اصلی بخش اعظمی از باغ‌های تهران هستند اما به واقع مسئولان می‌توانند با بكار بردن تدابیری مانع از تخریب بیش از پیش باغ‌ها شوند، باغ‌هایی كه عمده آن‌ها به عنوان میراث طبیعی، یادآور "باغ ایرانی " با معماری فاخر، شهره در تمام دنیا هستند.

برقراری تشویق‌های گوناگون غیركالبدی به طوری‌كه از نوع ساخت وساز اضافه نباشند مثل اعطای مجوز ساخت رستوران، سالن پذیرایی و فضاهای خدماتی، بخشودگی عوارض شهری و كمك مدیریت شهر در حفظ و نگهداری درختان برا ی صاحبان باغ‌هایی كه در راستای حفظ فضای سبز و درختان اقدام به بهره‌برداری از باغ خود به عنوان فضای تفریحی گردشگری می‌كنند یا اعطای معوض از سوی مدیریت شهر به صاحبان باغ‌هایی كه درخواست ساخت و ساز دارند و باغ آنها برای كل شهر تهران دارای اهمیت است از جمله راهكار‌هایی است كه مسئولان در شهرداری، شورای شهر، میراث فرهنگی و محیط زیست می‌توانند برای نجات باقیمانده باغ‌ها در پایتخت داشته باشند.

منبع :خبرگزاری فارس

گروه جامعه وارتباطات/تنظیم برای تبیان :سمیه حدادی