امان نامه پل دوزخ
سیماى سوره آل عمران
سوره آل عمران داراى دویست آیه است و آیات آن از یك نظام و هماهنگى خاصّى برخوردارند. این سوره در مدینه نازل شده و نزول آن زمانى بود كه نداى دعوت اسلام در جهان آن روز بلند و دشمنان حساس و گوش به زنگ شده بودند.
چنان كه در تفسیر المیزان آمده است، عدّهاى از مسیحیان منطقهى نجرانِ یمن، براى شنیدن سخنان پیامبر به مدینه آمدند كه هشتاد و چند آیه اوّل این سوره براى توضیح معارف اسلام به آنان یك جا نازل گردید و با ماجراى مباهله به انجام رسید.
نظر طبرسى و دیگران این است كه: آل عمران سومین سورهاى است كه بعد از سوره انفال در مدینه نازل گردیده است، ولى در ترتیب فعلى قرآن مجید سوره سوم است.
تعداد آیات آن به اتفاق همه، دویست آیه است، مگر در قرائت شامى كه صد و نود نه (199) است، ولى دویست بودن نزد ما اعتبار دارد، زیرا بوسیله عاصم بن ابى النجود به امیر المؤمنین (علیه السّلام) مىرسد. به نقل تفسیر خازن این سوره داراى سه هزار و چهارصد و هشتاد (3480) كلمه و چهارده هزار و پانصد و بیست (14520) حرف است.
مناسبت نام سوره چیست؟
نام این سوره بر اساس آیات 33 و 35 آن مىباشد كه ماجراى تولّد مریم فرزند عِمران را بیان مىدارد لذا مراد از آل عمران در این سوره، حضرت مریم علیها السلام و حضرت عیسى علیه السلام مىباشند، گرچه نام پدر حضرت موسى نیز، عمران بوده است.
در كشف الاسرار در شرح آیه 33 این سوره نوشته است: این عمران بن یصهر است و پدر موسى و هارون میباشد و در شرح آیه 35 نوشته است: این عمران بن ماتان است كه پدر مریم باشد.
لازم به ذكر است كه فرزندان ابراهیم بدو دسته تقسیم شدهاند: اسرائیلیها و اسماعیلیها. اولىها را نسل آل عمران نامیدهاند و عمران در قرآن، همان است كه در تورات آمده و موسى و هارون از نسل او بودهاند یكى مؤسس مذهب یهود و دیگرى رئیس كشیشها و كاهنهاى آنها.
چرا این سوره به نام «آل عمران» خوانده شده؟ آیا براى آن بوده است كه آنان یك جامعه ایمانى درست تشكیل مىدادند، و چون سوره «آل عمران» از امت مسلمان همچون اجتماعى اصولى و گرد آمده، پیرامون محور ایمان به خدا و حق تشكیل شده، آل عمران نام یافته تا مثل واقعى این اجتماع بوده باشد؟
یا براى آن است كه تجمع ایمانى بر گرد محور اشخاص یعنى فرستادگان خدا در زمین تمركز پیدا كند، كه این اشخاص پاكیزهترین مردمانند كه خدا به حكمت بالغه خود به سبب اخلاصى كه در ایشان نسبت به خود دیده است برگزیده، و «آل عمران» نمونه برجستهاى از این پاكیزگان است كه سوره بدان نام خوانده شده است.
خواه چنین باشد یا به سببى دیگر، خداوند متعال این خاندان بزرگوار را كرامت بخشیده است تا پیشوایى براى انسان مسلم و خانواده مسلمان و به دنبال آن براى جامعه اسلامى بوده باشد.
فضیلت تلاوت این سوره:
در حدیثى از پیامبر اكرم(ص) مىخوانیم:
من قرء سورة آل عمران اعطى بكل آیة منها امانا على جسر جهنم: «هر كس سوره آل عمران را بخواند به تعداد آیات آن، امانى بر پل دوزخ به او مىدهند» (مجمع البیان، جلد 1 و 2 )
و در حدیثى از امام صادق (ع) مىخوانیم:
من قرء البقرة و آل عمران جاءا یوم القیامة یظلانه على رأسه مثل الغمامتین: «كسى كه سوره بقره و آل عمران را بخواند، در روز قیامت همچون دو ابر بر سر او سایه مىافكنند» (نور الثقلین، جلد 1 صفحه 309)
و از ابن كعب، از رسول اللَّه (ص): «هر كس سوره آل عمران را در روز جمعه بخواند، خدا و فرشتگانش تا زمانى كه خورشید غروب كند بر او درود مىفرستند».
و از بریده، از رسول اللَّه(ص): «سورههاى بقره و آل عمران را بیاموزید كه آنها دو درخشندهاند، و در روز قیامت صاحب خود را همچون دو پاره ابر یا دو پوشش یا دو گروه از مرغان بال گشوده مىپوشانند». (مجمع البیان، ص 405)
زمینه كلى سوره چیست؟
دو ارزش بر مردم حكومت مىكند: ارزش رسالتهاى خدا و ارزش زمین و آنچه در آن از زیور زندگى و دنیا وجود دارد. ارزش رسالت در ایمان به خدا تجلّى پیدا مىكند، و در تسلیم به او و پیروى حقى كه او معین كرده و فرمانبردارى از فرستادگان خدا بدون تمایز قایل شدن میان ایشان و در نتیجه ارزش مسئولیت كامل انسان در برابر هر عملى كه انجام مىدهد.
و ارزش زمین در تقدیس آدمى نسبت به ذات خود و اعتقاد به تمایزهاى نژادى و سپس قومى و ناحیهاى و طبقاتى، و زیر پا گذاشتن بعضى از مسئولیتها با تكیه كردن به نژادپرستى.
سوره آل عمران از تقابل میان دو قیمت آسمانى و زمینى در میدان اجتماعى بحث مىكند و براى ما توضیح مىدهد كه امت اسلامى یك جامعه اصولى است كه همبستگى خود را از نیروى رسالت مىگیرد، و بر گرد محور ایمان به او و تسلیم شدن به او (اسلام) و خضوع در برابر و قبول مسئولیت و در نتیجه جهاد كه اوج مسئولیت و فداكارى است تمركز پیدا مىكند.
این سوره از آن یگانگى اصلى سخن مىگوید كه رسالتهاى آسمانى را به یكدیگر پیوند مىدهد، همانگونه كه عناصر امت را نیز به یكدیگر مربوط مىسازد، و بدین گونه میان امت اسلامى و امتهاى نژادى دیگر جدایى به وجود مىآورد پس مبدأ همان مقیاس و ارزش است، و همان است كه میان برادر و برادر جدایى مىاندازد، و میان عرب و عجم ارتباط و برادرى به وجود مىآورد.
و از این جا آیات سوره «آل عمران» به اندیشه نژادى كه در پرستش اشخاص متجلّى مىشود اشاره مىكند، و این كه خدایانى جز خداى یگانه براى خود برمىگزینند (همچون عیسى در نزد نصرانیان). به اعتبار این طرز تفكر، ریشه نژادپرستى همین است كه پلیدترین ثمره خودپرستى است. به همین سبب قرآن به تفصیل در این باره سخن مىگوید.
این سوره در آغاز از خدایى سخن مىگوید كه كتاب را به حق فرو فرستاد، تا مردمان را به آن راهنمایى كند، و چون بر خدا هیچ چیز پوشیده نیست، او شایستهترین كس براى هدایت كردن مردم به حق است.
و كتابى كه نماینده دین حق است، شكى در آن نیست، و اگر بعضى در آن اختلاف مىكنند، خواستار فتنهانگیزند، و به علت دورى از مسئولیت به تحریف كتاب مىپردازند ، آنان به روز قیامت ایمان ندارند و بر این خیال باطل خوشند كه توانگرى ایشان از عذاب جلوگیرى خواهد كرد. اختلاف داشتن مردم درباره رسالتها نیز برخاسته از نفوس بیمار ایشان است كه خواستار ستم و ظلم و تجاوز است، و براى آنكه بشریت از اختلاف خلاص شود، لازم است كه ایمان آن به خدا تكامل پیدا كند و از نژادپرستى دور شود، و بداند كه خدا مراقب حركات او است، و به روز پاداش ایمان آورد و از فرستادگان خدا پیروى كند.
خدا فرستادگان خود را از میان كسانى برگزید كه از خدا پیروى كردند و پرستش را به صورت خالص مخصوص او مىدانستند، پس آیه نژادى در قرآن وجود ندارد و عیسى جز بندهاى از خدا نیست كه خدا او را آزموده و به رسالت خویش برگزیده است. و عیسى كه جز بندهاى از خدا نبود، به سبب عمل صالح خویش پاداش خود را از خدا گرفت، پس آیا آدمى مىتواند بدون عمل شایسته و تنها براى این كه از عنصر و نژادى مقدس است پیشرفت و ترقى كند؟
نژادپرستى بدترین بلایى است كه بشریت از آن رنج مىبرد، و كاملا با رسالتگرى تناقض و تقابل دارد.
سوره آل عمران اندیشه نژادپرستى و قومپرستى را از ریشههاى دور آن برمىكند، و به صورتى دامنهدار درباره آن به میانجیگرى داستان عیسى (ع) و داستان ابراهیم (ع) كه جهودان او را تقدیس مىكردند و چنان مىپنداشتند كه آنان به مجرد فرزند ابراهیم بودن از اولیاى خدایند، سخن مىگوید.
آمنه اسفندیاری – گروه دین و اندیشه تبیان
منابع
- تفسیر نور
- تفسیر احسن الحدیث
- ترجمه و تفسیر راهنما
- تفسیر نمونه، ج 1
- تفسیر هدایت، ج 1
