گفت‌وگو با تام راب اسمیت
قتل 52 کودک در دوران استالین کودک 44 نخستین رمان تام راب اسمیت نویسنده جوان انگلیسی است که به عنوان نخستین اثر یک نویسنده برای وی جایزه یان فلمینگ و نامزدی جایزه بوکر و کاستا را به ارمغان آورده است.
اسمیت در این رمان از داستانی واقعی درباره قتل 52 کودک در دوران روسیه استالینی برای خلق اثر خود بهره برده است. داستانی که علاوه بر بیان شیوه جنایت در شوروی دهه70 و 80 تصویری کامل از فضای پلیسی و آموزشی دوران استالین را نیز به تصویر می‌کشد. همزمان با ترجمه و انتشار این اثر در ایران از سوی نشر مروارید، مصاحبه اسمیت با علی کریم از پایگاه ادبی رپ شیر در ادامه از منظر شما می‌گذرد.
درباره مطالعات اخیرتان و چیزهایی که باعث شدند که قلم به دست بگیرید، برایمان توضیح دهید.
نمی‌توانم اسم یک نویسند را نام ببرم، نوشتن این کتاب، بعد از خواندن کتاب خاصی اتفاق نیفتاد، تحت تأثیر دیدن تلویزیون، تماشای فیلم یا مطالعه کتابی نبود. مطمئن هم نیستم که توانسته باشم، تفاوت‌ها را به درستی نشان بدهم، در ابتدا می‌خواستم با قوه تصور و خیال کار کنم، با چرندیات، داستان‌ها را پر کنم، اما فکر کردم این کار،هیجان این داستان را کم می‌کند ولی باید بگویم استیون اسپیلبرگ، جرج لوکاس و به همان اندازه رولد دال در نویسنده شدن من نقش داشتند.
چه کسی شما را برای نوشتن، تشویق می‌کرد؟
البته که خیلی مدیون پدر و مادرم هستم، هر دوی آنها، شغل‌هایشان را از صفر و هیچی شروع کرده بودند، بنابراین همیشه درک می‌کردند که چقدر روی پای خود ایستادن و کاری را برای خود شروع کردن، سخت است. به یاد دارم بعد از فارغ‌التحصیلی از دانشگاه، پول زیادی نداشتم تقلا می‌کردم که کار ثابتی پیدا کنم و زیر فشار خم نشوم، والدینم در این مسیر خیلی خوب مرا حمایت کردند و شجاعت مواجه شدن با مشکلات را به من القا می‌کردند.
همچنین باید به معلم تئاترم آقای جولی اشاره کنم که فرصت بی‌نظیری را برای من ایجاد کرد، حدود 1 ساعت روی صحنه، نوشته‌های مرا اجرا می‌کرد، که حالا به خاطر آن بسیار سپاسگزار او هستم.
کارتان را به عنوان نمایشنامه‌نویس شروع کردید، نمایشنامه‌نویسی چه جاذبه‌هایی برای شما داشت؟
در حقیقت من کارم را با برنامه‌های زنده تلویزیونی دنباله‌دار شروع کردم. اولین شغل من ویراستاری داستان در برنامه «ماجراهای خانوادگی» بود، بعد از آن چند کار در سریال‌های درام داشتم. بعد براساس علاقه‌ام، چند کار را برای خودم ساختم، می‌توانستم در خانه کارهایم را انجام دهم و شروع به نوشتن چند نمایشنامه کردم. نمایشنامه نویسی نیاز به نظم و انضباط زیادی دارد، امیدوارم چیزی از این انضباط وارد نثر نوشته هایم شده باشد.
کدام فیلم‌ها روی روان شما تأثیر عمیقی گذاشتند؟
تمام فیلم‌های اسپیلبرگ، لوکاس، رابرت زمکیس و بعد از آنها جمیزکامرون و ریدلی اسکات، من اساسا داستان‌های پرمخاطره را دوست دارم و می‌توانم بگویم که رمان کودک 44 هم همینگونه است.
شنیدم که موضوع کتاب child 44 از زندگی واقعی اندری چیکاتلیو قاتل سریالی روسی الهام گرفته شده، این مسئله چگونه اتفاق افتاد؟
درباره داستان «جایی در سایه‌ها» تحقیق می‌کردم، موضوع داستان درباره آینده دنیاست جایی که قاتلان سریالی به بهانه مشکلات روانی از دادرسی رها می‌شوند. به خاطر بررسی این قانون و دستورالعمل سعی کردم تا حقایقی را که پشت این جنایت‌ها بود پیدا کنم و بدانم چگونه این افراد می‌توانند خود را از مجازات، مصون نگه دارند. در جریان تحقیقاتم به قصه زندگی اندری چیکاتلیو برخوردم و فکر کردم که این موضوع می‌تواند، مبنای یک داستان قرار بگیرد.
مگر در قصه قاتل‌های سریالی چه جاذبه‌‌ای است که خوانندگان کتاب و تماشاگران فیلم آنها را دنبال می‌کنند؟
مثل یک معماست، قاتل‌ها، سرنخ‌ها را رها می‌کنند و کارآگاهان سعی می‌کنند تا تکه‌های پازل را کنار هم قرار دهند، این بخش داستان سرگرم کننده است. از طرف دیگر زمینه‌های به وجود آمدن و رشد قاتل سریالی در جامعه مطرح می‌شود و وضعیت‌هایی که باعث وقوع جنایت در جامعه می‌شوند، ترسیم می‌شوند که ممکن است در رابطه با نژادپرستی، دزدی و رشوه‌خواری یا مانند کودک 44 ایدئولوژی سیاسی روز باشد.
در نهایت آیا مطالعه این داستان‌ها شما را به کشف نوع و سبک خاصی از جنایات راهنمایی کرد؟
بیشتر مطالبی که درباره کودک 44 خواندم، نسبت به بقیه وقایع، تخیل کمتری واردشان شده بود. من هیچ وقت به هیچ طبقه‌ای وابسته نبودم اما در این رابطه کتابی نبود که نخوانده باشم. با این حال گمان می‌کردم که برای بررسی جنایت‌ها، به اندازه کافی مطالعه ندارم، تمام نوشته‌های توماس هریس را خواندم، سکوت بره‌ها را بارها خواندم. او یک نویسنده افسانه‌ای است و هانیبال لکتر هم یک شخصیت فوق‌العاده است.
همچنین اخیراً واقعاً از کارهای دن براون، دین کونتز، لی چیلد و اسکات تروو لذت بردم.
به نظر می‌رسد که در رابطه با وقایع داستان، تحقیقات زیاد و سنگینی داشته‌اید، آیا به تاریخ دوره استالین علاقه‌مندید؟ به نظر می‌رسد که با کتاب 1984 اورول آشنایی دارید؟ درست است؟
امیدوارم که این تحقیقات، به نظر سنگین نیایند، دوست دارم که تحقیقات را ساده و سبک نشان دهم و بیان کنم. بله 1984 کتاب متحیرکننده‌ای است، ولی نمی‌توانم بگویم که موقع نوشتن به آن فکر می‌کردم، دنیایی که در 1984 ترسیم شده، خیلی روش‌مند است. من سعی کردم که دوره استالین را خیلی دور ترسیم نکنم، این وقایع مربوط به زبان و مکان خیلی دوری نیستند.
شخصیت‌های داستان شما خیلی پرجنب و جوش هستند. از زن و شوهر دلئوو ریا گرفته تا تبهکارانی که برای واسیلی کار می‌کنند، خلق این همه شخصیت در کنار یکدیگر چگونه بود؟ در هر موقعیتی می‌توان درام منحصر به فردی خلق کنی.
اگر مجموعه شخصیت‌ها به درستی کنار یکدیگر قرار بگیرند، این به این معناست که برای تولید هیجان لزوماً احتیاج به صحنه نمایش نیست، شخصیت‌ها کاملاً مهم و دلیل توجه شما هستند.
بعضی اوقات ویژگی و خصیصه شخصیتی اشرار و تبهکاران، بیشتر درونی است تا عقلی،در قسمتی که واسیلی و افرادش، آپارتمان لئو را غارت می‌کنند، وقتی لئو متوجه این قضیه می‌شود. دنبال لباس همسرش می‌گردد، بو کردن آنها، مـثأثرکننده‌ترین بخش داستان است، موافق هستید؟
بله، خیلی ناگوار است! درست می‌گویید، نمایش و ترسیم تناقص‌های خشونت، اغلب می‌تواند منزجر کننده باشد.
طرح داستان گیج کننده است، باید به این شدت داستان را با جزئیات طرح‌ریزی می‌کردید؟
روی جزئیات رفتارها، کنش‌ها و واکنش‌ها کار کردم اما فکر می‌کنم شیوه‌ام، شیوه موسومی نیست و تغییری به وجود آورده‌ام اما از نظرات بهتر استقبال می‌کنم. این کار ترکیبی از تحقیقات و واقعیات، نگارش و ادبیات بود.
چگونه «کودک 44» منتشر شد در حالی که سال گذشته شایعات بسیاری در رابطه با کتاب شما در نمایشگاه کتاب لندن مطرح شد؟
آن نمونه وضعیتی بود که حقیقت جذابیت کمتری نسبت به شایعات دارد، موضوع شایعات را به درستی نمی‌دانم. برای ناشرها کتاب را فرستادم. درنهایت سه تا پیشنهاد شد و انتشارات Simon & schuseeruk برنده شد. درآن زمان کتاب پس از نمایشگاه کتاب لندن در تمام دنیا، خریداری شد و فروش فوق‌العاده‌ای داشت.
به نظر می‌رسد از ابتدا «کودک 44» را به صورت نمایشنامه نوشتید و سپس آن را در فرمت سینمایی قرار دادید؟
من در واقع رفتارها و طرز عمل‌ها را نوشتم، هرگز دنبال نوشتن نمایشنامه نبودم، به جای اینکه آن را تبدیل به نمایشنامه کنم، رفتارها و طرز عمل‌ها را در قالب داستان گنجاندم که این مسئله پیشنهاد شرکت فیلم‌سازی بود که با آنها همکاری دارم.
آیا نمایشنامه‌نویس‌های امریکایی روی کار شما اثری گذاشتند و به آن خللی وارد کردند یا ضربه‌ای زدند؟
خلل و ضربه به این معناست که کار تلویزیونی و یا ساخت فیلم نداشته باشم اما در حال حاضر روی ادامه «کودک 44» کار می‌کنم به عنوان یک داستان، خللی در کارش وارد نشده است اما کارشکنی‌ها باعث به تأخیر افتادن کار ریچارد پرایس فیلمنامه‌نویس شد.
کتاب با وجود موضوع تیره‌ای که دارد رحم و شفقت زیادی را نشان می‌دهد، چقدر مراقب بودی که در دام احساسات و عواطف نیافتی؟
من به شخصه عاطفی و احساساتی هستم به پیروی از عواطف و احساسات به عنوان یک چیز بد نگاه نمی‌کنم، این موضوع هم مثل هر مسئله دیگری است. می‌توانی در مقابل آن مقاومت کنی یا این که به راه خودت ادامه بدهی. می‌دانم که تمایل به پیروی از احساساتم دارم اما مواظب هستم که این حس را در تعادل نگه دارم تا این احساس دچار افراط نشود.
سفرهای زیادی داشته‌ای، سفر چقدر به نویسنده در خلق هیجانات و وقایع کمک می‌کند؟
فکر می‌کنم تفکر غلطی است که بگویم اگر سفرهای زیادی در اطراف دنیا داشته باشی،در نهایت می‌توانی در کوله پشتی خود یک داستان پیدا کنی، «کودک 44» کتابی است که تقریباً هر چیزی برای خواندن دارد و فقط مقدار کمی از آن درباره سفر است.
آیا حق چاپ کتاب را در روسیه فروخته‌اید؟
نه، تاکنون در 26 کشور این اتفاق افتاده اما در روسیه هنوز این اتفاق نیفتاده.
درباره ادامه داستان و سرانجام لئو و ریسا چه کار می‌کنید؟
روی ادامه داستان «کودک 44» کار می‌کنم، باید در 2 ماه آن را تمام کنم و از این بابت هیجان زده هستم.
با وجود استقبالی که از این کتاب شده و باید بعد از دو ماه داستان را کامل کنید، چه فشار و اضطرابی احساس می‌کنید؟
در تألیف اولین کتاب، اضطراب داشتم، بابت اینکه دستمزدم پرداخت نشود و زمانم را هدر داده باشم، در کتاب دوم، زمانی که استقبال از کتاب اول را دیدم، اضطراب کمتری نسبت به کتاب اول دارم.
به تازگی چه کتاب‌هایی را مطالعه کرده‌اید؟
اخیرا کتاب «ربوده شده» را تمام کردم که واقعاً دوستش داشتم که داستان هیجان‌انگیز و پرمخاطره‌ای دارد. نمی‌دانم چرا همیشه مانند کتاب کودکان (بچه‌ها) به نظر می‌رسد.
علاوه بر آن یک دسته کتاب‌های تحقیقی دارم که روی آنها کار می‌کنم. از یک مغازه کتاب دست دوم فروشی هم چاپ اول مجموعه «مجمع الجزایر کهکشان» را پیدا کردم، قبلا نسخه خلاصه شده‌اش را خوانده بودم و اکنون مشغول مطالعه فصل‌هایی هستم که نخوانده بودم.
برای به دست آوردن آرامش چه کاری انجام می‌دهید؟
فیلم نگاه می‌کنم، قبلاً می‌دویدم اما زانوهایم صدمه دیدند، نزدیک رودخانه زندگی می‌کنم، دوست دارم در حاشیه رودخانه پیاده‌روی کنم.
مترجم: مریم شرف
تهیه و تنظیم : مهسا رضایی – ادبیات تبیان
