تبیان، دستیار زندگی
حق آموزش رایگان و همگانی جز حقوق بنیادین شهروندان است كه هم قانون اساسی ایران و هم قوانین اساسی سایر كشورها براساس توافقات بین المللی بر آن تاكید دارند و به گونه ای این امر شكل اجماعی یافته است لیكن لازمه برخورداری از آموزش رایگان و همگانی
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

حق آموزش رایگان برای همگان

بخش حقوقی- حق آموزش رایگان و همگانی از جمله حقوق شهروندان است كه در زمره حقوق بنیادین بشر می باشد و اعلامیه جهانی حقوق بشر بر این حق تاكید دارد. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ملهم از آموزه ها و تعالیم دین مبین اسلام و همسویی با توافقات بین المللی بخصوص میثاق بین المللی حقوق فرهنگی اقتصادی و اجتماعی كه دولت ایران از طریق مرجع قانونگذاری اجازه الحاق به میثاق مذكور را یافته است حق آموزش رایگان و همگانی را برای شهروندان به رسمیت می شناسد. لیكن صرف درج این حق در قانون اساسی كافی و وافی به مقصود نیست زیرا آنچه اهمیت دارد در دسترس قرار گرفتن آموزش برای همگان و وجود ضمانت های اجرایی لازم است.

قانون

آموزش و پرورش رایگان و همگانی در اعلامیه جهانی حقوق بشر

اعلامیه جهانی حقوق بشر به آموزش و پرورش رایگان و همگانی توجه خاص نموده است .بند 1 ماده 26 اعلامیه میگوید: « هر كس حق دارد كه از آموزش و پرورش بهره مند شود. آموزش و پرورش لااقل تا حدودی كه مربوط به تعلیمات ابتدایی و اساسی است باید رایگان باشد. آموزش ابتدایی اجباری است. آموزش حرفه ای باید عمومیت پیدا كند و آموزش عالی باید با شرایط تساوی كامل به روی همه باز باشد تا همه بنابه استعداد خود بتوانند از آن بهره مند گردند. » و بند 3 همان ماده می گوید: « پدر و مادر در انتخاب نوع آموزش و پرورش فرزندان خود نسبت به دیگران اولویت دارند. »

میثاق بین المللی حقوق اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی و آموزش و پرورش رایگان

كشور ایران در سال 1354 مفاد میثاق بین المللی حقوق اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی را مورد تصویب و پذیرش قرار داده است. بند 2 ماده 13 میثاق مذكور به آموزش و پرورش رایگان و همگانی اشاره نموده و مقرر می دارد:

كشورهای طرف این میثاق اذعان دارند كه به منظور استیفای این حق:

الف ـ آموزش و پرورش ابتدایی باید اجباری باشد و رایگان در دسترس عموم قرار گیرد.

ب ـ آموزش و پرورش متوسطه به اشكال مختلف آن از جمله آموزش و پرورش فنی و حرفه ای متوسطه باید تعمیم یابد و به كلیه وسایل مقتضی به ویژه به وسیله معمول كردن تدریجی آموزش و پرورش مجانی در دسترس عموم قرار گیرد.

ج ـ آموزش و پرورش عالی باید به كلیه وسایل مقتضی به ویژه به وسیله معمول كردن تدریجی آموزش و پرورش مجانی به تساوی كامل براساس استعداد هر كس در دسترس عموم قرار گیرد.

همگانی بودن آموزش و پرورش

اصل نوزدهم قانون اساسی ایران می گوید: « مردم ایران از هر قوم و قبیله ای كه باشند از حقوق مساوی برخوردارند و رنگ و نژاد و زبان و مانند اینها سبب امتیاز نخواهد بود. » و همچنین اصل بیستم قانون اساسی مقرر می دارد: « همه افراد ملت اعم از زن و مردم یكسان در حمایت قانون قرار دارند و از همه حقوق انسانی سیاسی اقتصادی اجتماعی و فرهنگی برخوردارند. »

آشكار است كه قانون اساسی ایران با ایجاد تبعیض ناروا مقابله نموده و راه توجیه آن را مسدود نموده است. مقاوله نامه مبارزه با تبعیض در امر آموزش نیز متضمن همین معنا می باشد.

مطابق ماده (1 ) مقاوله نامه تبعیض شامل هرگونه وجه تمایز خاص محرومیت تحدید یا ترجیحی است كه بر مبنای نژاد، رنگ ،جنس، زبان، دین، عقیده سیاسی یا هرگونه عقیده دیگر ملیت یا وضع اجتماعی شرایط اقتصادی و یا تولد باشد و موضوع یا نتیجه آن از میان بردن تساوی رفتار نسبت به افراد در برخورداری از تعلیمات و انواع مختلف آن و نیز دسترسی به تعلیمات و حدود و كیفیت آن و به ویژه موارد مذكور در زیر باشند:

الف ـ محروم كردن یك شخص یا یك گروه از دسترسی به انواع و یا درجات مختلف تعلیمات

ب ـ محدود كردن آموزش و پرورش یك شخص یا یك گروه به حد پایین تری

ج ـ قرار دادن شخص یا گروه در وضعی كه مغایر با شئون انسانی باشد.

البته مقاوله نامه موارد زیر را چنانچه مورد قبول دولت باشد به عنوان تبعیض تلقی نمی كند:

ایجاد یا حفظ نظام و یا موسسات آموزشی جداگانه برای شاگردان پسر و دختر به شرط آنكه هر دو گروه تسهیلات مشابه برای دسترسی به تعلیمات داشته باشد و هر دو گروه از معلمان واجد صلاحیت برابر و تجهیزات یكسال بهره مند باشند و بتوانند از برنامه های یكسان استفاده كنند.

ایجاد و یا حفظ نظام یا موسسات آموزش جداگانه با تمایلات والدین و سرپرستان قانونی دانش آموزان وفق داشته باشد و ورود به چنین موسساتی اختیاری بوده و تعلیمات قابل ارائه در آن برابر با آموزش مصوب دولت در سایر موسسات آموزشی كشور باشد.

ایجاد یا حفظ موسسات آموزشی غیر دولتی به منظور محروم ساختن گروهی خاص از آموزش و پرورش نباشد.

منابع:

اعلامیه حقوق بشر در دهم دسامبر 1948 ـ19 آذر 1327 ) به تصویب مجمع عمومی سازمان ملل متحد رسیده است.

مجموعه قوانین و مقررات سال 1354 چاپ وزارت دادگستری.

حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران هاشمی سید محمد جلد اول (اصول و مبانی كلی نظام ) نر میزان چاپ پنجم سال1382

قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

نوشته: حلیمه حسینی پیله رود

فرآوری: ندا پاک نهاد/ گروه جامعه و ارتباطات