تبیان، دستیار زندگی
در عنوان مسائل اسلامی باب داریم به نام الاقتصاد فی العبادة ، عبادت هم اندازه دارد ، اگر زیاده روی شود ، تنفر و زدگی می‌آورد. عابد واقعی و حقیقی همچون ماهی است که هر چه شنا كند ، خسته نمی‌شود ، اگر عبادت تحمیل شد دوام نخواهد داشت . اسلام اعتدال و میان
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

جلوی فقر را با رفتارمان بگیریم !

فقر،فرق آدماست!

اعتدال و میانه روی ، همان گونه که از نامش پیداست، به معنای پیمودن و گزینش راه میانه و وسط و عدم تمایل به دو طرف افراط و تفریط می باشد . این واژه در منابع اسلامی، با الفاظی مانند «قصد» ، «اقتصاد» ، «وسط » ، استعمال شده است . با پژوهشی ژرف و عمیق می توان دریافت، همان گونه که اصل توحید در تار و پود احکام و مقررات اسلام و آیات و روایات و سیره ائمه ( علیهم السلام) پیچیده شده ، اصل اعتدال نیز در تشریع احکام لحاظ گردیده است . قرآن کریم ، امت اسلام را امت میانه و وسط می نامد و می فرماید: « و کذلک جعلناکم امة وسطا لتکونوا شهداء علی الناس و یکون الرسول علیکم شهیدا ; و این چنین شما را امتی میانه (معتدل) ساختیم تا بر مردمان گواه باشید و پیامبر (صلی الله علیه و آله) هم بر شما گواه باشد.»1

معنای آیه بالا این است که در آیین اسلام ، هیچ گونه افراط و تفریط وجود ندارد و مسلمانان برخلاف سایر فرقه ها، از مقرراتی پیروی می کنند که قانونگذارآن ، به تمام نیازهای فطری بشر آگاه بوده و همه جهات زندگی جسمی و روحی او را در نظر گرفته است .

اصل اعتدال ، که در قرآن کریم به آن عنایت فراوانی شده است ، در زندگی پر برکت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و ائمه هدی ( علیهم السلام) و در کلیه اعمال و رفتارشان به روشنی دیده می شود . آنان هرگز در هیچ امری از اعتدال و میانه روی خارج نشدند . سیره رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در همه وجوه ، سیره ای معتدل بود . همان طوری که حضرت علی ( علیه السلام) در مورد آن حضرت فرموده است : « سیرته القصد ; رسول خدا ، سیره و رفتارش میانه و معتدل بود .»2

میانه روی در عبادت

در عنوان مسائل اسلامی باب داریم به نام "الاقتصاد فی العبادة " ، عبادت هم اندازه دارد ، اگر زیاده روی شود ، تنفر و زدگی می‌آورد.

عابد واقعی و حقیقی همچون ماهی است که هر چه شنا كند ، خسته نمی‌شود ، اگر عبادت تحمیل شد دوام نخواهد داشت .

اسلام اعتدال و میانه روی در آن را امری مهم منظور داشته است . رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) می فرماید: « ان هذا الدین متین فاوغلوا فیه برفیق و لاتکرهوا عبادة الله الی عباد الله فتکونوا کالراکب المنبت الذی لا سفرا قطع و لاظهرا ابقی ; این دین محکم و متین است ; پس با ملایمت در آن درآیید و عبادت خدا را به بندگان خدا با کراهت تحمیل نکنید تا مانند سوار درمانده ای باشید که نه مسافت پیموده و نه مرکبی به جا گذاشته است (به سبب زیادی سرعت ، مرکبش در میان راه از رفتن بازمانده و خودش هم به مقصد نرسیده است) .»3

آنان که اندازه نمی شناسند و در هر امری زیاده روی یا کوتاهی می کنند ، به مقصد نمی رسند . دینداری نیز اعتدال می طلبد و برای سیردادن آدمیان به مقاصدی که دین مشخص کرده است ، باید ملاحظه استعداد و مرتبه وجودی آنان را نمود .

در آموزش تعالیم اسلامی به فرزندان ، شرط اساسی رعایت اعتدال و ملایمت است ; زیرا زیاده روی در عبادات و تحمیل آن بر دیگران ، رویگردانی آنان را از عبادت و دین ، در پی خواهد داشت .

این گونه افراطها ، هم برای افراط کننده و هم برای کسانی که ناظر این گونه روش ها هستند ، زیان آور است . برای افراط کننده مضر است ، زیرا روش افراطی قابل دوام نیست و دیر یا زود خسته می شود و از زیر بار وظایف اصلی هم شانه خالی می کند . برای ناظران زیان بخش است ، زیرا آن ها را از گرایش به مذهب و پذیرش تکالیف دینی باز می دارد و آن ها گمان می کنند که اگر کسی بخواهد بنده خدا باشد و به وظایف دینی قیام کند ، باید از زندگی خود دست بکشد و خود را از هر نوع کار و لذت و آسایش محروم سازد تا بتواند مسلمان باشد و وظیفه شناس . ولی اگر مردم ببینند که مسلمانان ، هم به امور زندگی خود می رسند و هم به عبادت و وظایف دینی ، بدون تردید به سوی مذهب گرایش پیدا می کنند و به سعادت و نیک بختی دنیا و آخرت نائل می شوند .

امام صادق (ع) فرمود:  "ضَمِنْتُ لِمَنِ اقْتَصَدَ أَنْ لَا یَفْتَقِرَ ؛ من‏لایحضره‏الفقیه ؛ ضمانت می‌كنم برای افرادی كه میانه روی می كنند ،هرگز فقیر نشوند

اعتدال در محبت و غضب

دعا

یكی را در محبت زیاده روی می کند به طوری که اصلاً از او در هیچ شرایطی جدا نمی شود و اگر هم جدا شد تا چند سال از همدیگر سراغ نمی‌گیرند .

اعتدال در تشویق و تنبیه

امیرالمؤمنین (ع) می‌فرماید : اگر بیش از اندازه تشویق و تعریف كردی ، "تملق " خواهد شد و اگر كم گفتی "حسادت " ایجاد می شود .4

اعتدال در دشمنی

امیرالمؤمنین (ع) در باره برخورد با دشمن هم می‌فرماید :" فَاعْتَدُوا عَلَیْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدى‏ عَلَیْكُمْ ؛ مقابله بمثل كنید او یكی، شما هم یكی ."5 امیرالمؤمنین (ع) فرمود: ابن ملجم مرا یك ضربت زده ، شما هم یك ضربت بزنید .

اعتدال در انتقاد

امیرالمؤمنین (ع) می‌فرماید: اگر درانتقاد به فرزند زیاده روی كردی ، آتش لجاجت او شعله ورمی شود. 6

امام صادق (ع) فرمود:  "ضَمِنْتُ لِمَنِ اقْتَصَدَ أَنْ لَا یَفْتَقِرَ ؛ من‏لایحضره‏الفقیه ؛ ضمانت می‌كنم برای افرادی كه میانه روی می كنند ،هرگز فقیر نشوند ."7

امام عسكری (ع) فرمودند : " لِلِاقْتِصَادِ مِقْدَاراً فَإِنْ زَادَ عَلَیْهِ فَهُوَ بُخْل ؛ به درستی كه اقتصاد و میانه روی (هم)اندازه دارد ، اگر زیاده شد بخل می‌شود."8

اصل اعتدال ، در قرآن کریم به آن عنایت فراوانی شده است، در زندگی پر برکت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و ائمه هدی ( علیهم السلام) و در کلیه اعمال و رفتارشان به روشنی دیده می شود . آنان هرگز در هیچ امری از اعتدال و میانه روی خارج نشدند . سیره رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در همه وجوه ، سیره ای معتدل بود . همان طوری که حضرت علی ( علیه السلام) در مورد آن حضرت فرموده است: « سیرته القصد ; رسول خدا، سیره و رفتارش میانه و معتدل بود.»9

متأسفانه ، بیشتر افراد و بسیاری از جوامع ، در حیات خود فاقد این اصل بوده و هستند . از این رو، یا به دامن افراط افتاده ، و یا در تفریط غلتیده اند و از مسیر صحیح و طریق کمال و هدایت خارج شده اند . ریشه بسیاری از انحرافات فردی و اجتماعی را می توان در عدم رعایت اصل اعتدال جست .

اصولاً شأن عقل ، اعتدال است و شأن جهل ، عدم اعتدال ، یعنی انسان عاقل انسانی متعادل است و انسان جاهل غیر متعادل . علی ( علیه السلام) درباره انسان جاهل همین شأن را بیان می فرماید: « لاتری الجاهل الا مفرطا او مفرطا ; جاهل را نمی بینی، مگر این که یا افراط می کند و یا تفریط . 10

زهرا اجلال – گروه دین و اندیشه تبیان


1- بقره/143

2- نهج البلاغه / کلمات قصار / 67

3- بحارالانوار / ج 71 / ص 213

4- نهج البلاغه / ح 53

5- کافی / ج 4 /ص 227

6- همان

7- من لا یحضرالفقیه / ج 2 / ص 64

8- بحارالانوار / ج 6 /ص 407

9- نهج البلاغه / کلمات قصار / 67

10- سیره نبوی / ج 1 / ص 172 و 171; نهج البلاغه / حکمت 70

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.