دستور زبان فارسی(کاربرد اسم)

اسم در جمله، نقش های گوناگونی را می ‌پذیرد. كه عبارتند از:

 1- نقش نهادی             6- نقش اضافی

  2- نقش مسندی         7- نقش وصفی

  3-  نقش مفعولی        8- نقش تمیزی

  4- نقش متمّمی         9- نقش بدلی

  5- نقش قیدی          10- نقش ندایی

نقش نهادی:

اسم وقتی نهاد یا مسندالیه است كه امری یا چیزی را به آن نسبت دهند؛ به عبارتی در باره آن خبری داده شود. اسم هم به تنهایی و هم با همراهی وابسته‌ هایی می ‌تواند نهاد جمله باشد.

مطابقت فعل با نهاد

1- اگر نهاد جاندار باشد، فعل در جمع و مفرد با آن مطابقت دارد:

هما آمد. – هما و بابک آمدند.

2- اگر نهاد جمع غیرجاندار باشد، فعل را هم مفرد و هم جمع می توان آورد:

شاخه ها شکست – شاخه ها شکستند.

3-اگر نهاد جمع و اسم معنی یا اسم زمان باشد مانند روزها، سال ها، هفته ها معمولاً فعل را مفرد می آورند:

سال ها گذشت، ولی وعده ها انجام نیافت.

دشواری ها گذشت و پیروزی ها نزدیک است.

4- گاهی از روی احترام برای نهاد مفرد، فعل جمع می آورند:

استاد تشریف آوردند.  پدرم فرمودند.

5- اگر نهاد اسم جمع باشد معمولاً فعل آن را هم جمع و هم مفرد می توان آورد:

جمعیت متفرق شدند = جمعیت متفرق شد

6- برخی از اسم های جمع فقط با فعل مفرد می آیند: 

گله مشغول چرا شد -  قافله گذشت.

نقش مسندی:

خراسان، استان است.  کاظم، برادر من است.

نقش مفعولی:

 مفعول اسمی است که همراه فعل متعدی می آید و کار بر آن، واقع می شود:

سعید را دیدم. کتابی خریدم.

در زبان فارسی امروزی مفعول به چهار صورت می آید:

نقش متممی:

متمم اسمی است که همراه یکی از حروف اضافه می آید و توضیحی در باره فعل می دهد:

معصوم از خانه به مدرسه رفت.

منصور مشق هایش را در کلاس با خودکار در دفترش نوشت.

متمم نیز مانند نهاد و مفعول گاهی ضمیر یا صفت است نه اسم:

علی از من کتابی گرفته است.

من از راننده ای آدرس شما را گرفتم.

منبع: دستور زبان فارسی تالیف گیوی و انوری

مرکز یادگیری سایت تبیان - تنظیم: سمیرا بادامستانی