شاخصه‌ها و الزامات حوزه برنامه‌ریز و آینده ساز

(حجت‌الاسلام والمسلمین عباس کعبی عضو جامعه مدرسین)

شاخصه ها و الزامات حوزه‌ برنامه‌ریز و آینده ساز، عنوان سخنرانی حجت‌الاسلام والمسلمین عباس کعبی عضو جامعه مدرسین حوزه در دیدار اساتید و فضلای نخبه با مقام معظم رهبری بود که مرکز خبر حوزه متن کامل آن را منتشر کرده است.

بسم الله الرحمن الرحیم

مقدمه: ادوار تاریخ روحانیت تا پیروزی انقلاب اسلامی

سلسله جنبان روحانیت، انبیاء عظام الهی هستند و تاریخ روحانیت اسلام، با طلوع خورشید تابناک اسلام در آغاز بعثت شروع شد اگر ادوار تاریخ روحانیت را بر پایه سنت های الهی حاکم بر جامعه وتاریخ و در یک روند کلی بخواهیم ذکر نماییم به این قرار است:

مقطع اول، بنیان گذاری اسلام:

کاشت نهال اسلام در بیست و سه سال دوران رسالت صورت گرفت.

مقطع دوم، دوران حفظ، تداوم و پایداری و مقاومت:

در این دوران ائمه‌ی اطهار ‌(علیهم السلام) و علمای راستین اسلام تا زمان تشکیل دولت صفویه و بعد از آن به مدت ده قرن برای حفظ و تداوم اسلام تلاش طاقت فرسایی داشتند. در دوران غیبت کبری، روحانیت راستین با بازخوانی سنت و سیرت رسول‌الله و اهل‌بیت‌ (علیهم السلام) در حفظ میراث اسلامی و تعمیق معارف اسلامی بر پایه‌ی اجتهاد و استفاده از حکومت برای تثبیت اسلام و فرهنگ اهل‌بیت‌ (علیهم السلام) و گسترش آن کوشیدند.

مقطع سوم، دوران بیماری و آفت:

این دوران با ورود آموزه‌های تجدد مابانه‌ی غربی به شرق اسلامی و در بستر چالش بزرگ دین و توسعه شروع و در پی این تحولات، راه حل‌های وارداتی لیبرالیسم و کمونیسم و ناسیونالیسم و راه حل‌های التقاطی و فاصله گرفتن از مفاهیم درخشان اسلام همراه بود.

مقطع چهارم، دوران بیداری:

این دوران با بازگشت به اسلام و هویت اسلامی و شعار اتحاد اسلامی و نهضت اسلامی و تلاش برای احیای تمدن اسلامی از سوی سید جمال و شاگردانش در مصر آغاز و جهان اسلام را در بر گرفت. اوج دوران بیداری به پیروزی انقلاب منجرگردید، در واقع انقلاب اسلامی را باید به مثابه‌ی نقطه‌ی عطفی در تاریخ اسلام تحلیل و ارزیابی نمود

مقطع پنجم، دوران باز تولید قدرت اسلام و پیروزی انقلاب اسلامی:

انقلاب اسلامی را باید حاصل زحمات انبیاء، اوصیاء و علمای راستین در طول تاریخ دانست و با وقوع انقلاب اسلامی دوران تجدید بنا و شکوفایی اسلام و باز‌تولید قدرت اسلام بر اساس آموزه‌های اهل‌بیت علیهم السلام شروع گردید، به هنگام پیروزی انقلاب اسلامی مقوله‌ی دین افیون توده‌ها است از بین رفت و در این سه دهه‌ی عزت آفرین و غرور انگیز، انقلاب اسلامی به سمت شکست لیبرالیسم و نظام سرمایه‌ داری و ساخت تمدن اسلامی در حال پیشرفت است.

در حال حاضر دو طرز دیدگاه و تفکر و بینش در رابطه با انسان و جهان و هستی در مصاف هم هستند. از سویی تفکر اسلام ناب محمدی در عصر حاضر با گفتمان اسلام، امام و رهبری و از سوی دیگر گفتمان نظام سلطه و استکبار جهانی با تفکر اومانیستی و لیبرالیستی که هر دو برای اداره‌ی جهان طرح و برنامه دارند، حال روحانیت و حوزه‌های علمیه در این تقابل فکری لازم است برای پیشبرد آموزه‌های اهل بیت علیهم السلام با توجه به وضعیت حال و آینده‌ی خود برنامه ریزی و حوزه‌ی مطلوب را طراحی و برای حضور در دنیای آینده خود را آماده کنند.

ضرورت توجه به الزامات حرکت به سمت حوزه‌ی مطلوب

به منظور حرکت به سمت حوزه‌ی مطلوب و ایجاد آمادگی حضور در دنیای فردای کاملا متفاوت و جهان آکنده از رقابت و تحولات پرشتاب در همه‌ی عرصه‌های زندگی الزاماتی وجود دارد. همه‌ی این الزامات به خوبی در بیانات رهبری بار‌ها مورد تاکید قرار گرفته است و معظم له حجت را بر همگان تمام کرده است و بایسته‌ها و نبایسته‌های تحول را به طور مکرر مورد توجه قرار داده‌اند و آخرین آن سخنان جامع و منشور نوین تحول حوزه‌ها در همین سفر است که مورد استقبال قاطبه‌ی حوزویان اعم از مراجع و علمای بزرگ و اساتید و فضلاء و طلاب قرار گرفته است.

اینک نوبت اقدام حوزویان، برای تحقق انتظارات رهبری است و شاید این مجلس مغتنم و تاریخی جزء آخرین فرصت‌های تحول و اتمام حجت دیگری با مجموعه‌ی روحانیت و حوزویان باشد.

روند‌های کلان شکل دهنده‌ی جهان فردا بر اساس تمدن مادی غربی

تمدن غربی با پایه‌های فکری و مکاتب گوناگون اجتماعی و تاثیرات هولناک در عرصه‌های گوناگون زندگی انسانی در حال سقوط تدریجی و افول است. این روند‌های کلان پیش رو و جهان فردای تمدن غربی  دارای این  مشخصه‌هایی است، پیشرفت پرشتاب فناوری، رفاه اقتصادی، کاهش منابع انرژی فسیلی (نفت و گاز)، تخریب محیط زیست، افزایش جمعیت جهانی، رشد تسلیحات کشتار جمعی و جهانی، افزایش فعالیت‌های مغزی و کاهش فعالیت‌های بدنی، تهدید سلامت در کنار تلاش بیشتر برای سلامت، رشد دنیا گرایی و تجمل گرایی و اسراف و تبذیر در کنار شکاف طبقاتی، تنوع در لذت‌گرایی مادی گرایانه در همه‌ی عرصه‌ها؛ به ویژه سینما و هنر و مسائل جنسی و موسیقی و خلق سبک‌ها و شیوه‌های نو در زندگی، پیچیده شدن زندگی ابزاری، تعبد گریزی و افول سنت‌گرایی و فرهنگ‌های بومی، افول فکری و مصرف گرایی حتی در اندیشه و رواج اندیشه‌های کپسولی و آماده خوری ذهنی از جمله به خاطر کثرت اشتغالات، فروپاشی اخلاقی، بحران هویت انسانی و از بین رفتن خانواده‌ی هسته‌ای و شکل‌گیری خانواده‌ی مجازی .

این همه در اثر سرعت و شتاب در تحولات و تغییرات در همه‌ی عرصه‌های زندگی است. در نتیجه نا امنی و فقر و تبعیض و فساد و تهدید و چالش‌های عمیق انسانی ناشی از مناسبات ظالمانه و نظام سلطه و زندگی ابزاری و تک‌بعدی، فروپاشی تمدن غرب حتمی است.

روند‌های کلان شکل‌دهنده‌ی جهان فردا بر پایه‌ی گفتمان انقلاب اسلامی

امروزه در پی انقلاب اسلامی با رشد بیداری انسانی و اسلامی در سطح جهان و سرگردانی و تحیر ناشی از پیامد‌های تمدن غربی، اقبال انسان معاصر به راه حل دیگری برای تحقق زندگی واقعی انسانی  شدت یافته است.

آینده‌‌ی مطلوب بر اساس شکل گیری روند های کلان ذیل استوار است:

بازگشت سریع انسان معاصر به خدا، پیوند علم و ایمان، عقلانیت و معنویت و بندگی خدا، اخلاق و فضیلت، عدالت و کرامت انسان، عزت و آزادگی، رحمت، رأفت و محبت و عاطفه‌ی انسانی، جامعه‌ی خانواده بنیاد، کار، تلاش و تولید، احساس مسئولیت همگانی نسبت به سرنوشت مشترک بشر در مسیر کمال و رشد و تعالی، خدمت واقعی به جامعه‌ی بشری، مبارزه با فقر و فساد و تبعیض، سلامت، شادابی و نشاط و امنیت فراگیر، امید و انتظار و هدایت و عبادت و تقرب الهی و کمال.

در این میان  به حول و قوه‌ی الهی با  تغییر معادلات منطقه‌ای و بین‌امللی به سود انقلاب اسلامی و شکل‌گیری خاورمیانه‌ی اسلامی و زوال اسرائیل و تحقق ایران توسعه یافته و  قدرت اول منطقه بسترهای مناسب برای شکل‌گیری تمدن اسلامی فرامی‌رسد؛ افق‌های جهانی برروی حوزه و روحانیت گشوده می‌شود.

سؤال این است:  آیا حوزه و روحانیت خود را برای چنین روزی آماده کرده است؟ آیا روحانیت نبض تفکر حال و آینده‌ی جوامع را به دست گرفته است؟ آیا بستر‌ها و ظرفیت‌های لازم و به‌طور کلی چنین افق دیدی در میان روحانیت و حوزه ها فراهم گشته است؟

برای پاسخ به این سؤال لازم است شاخصه‌های حوزه و روحانیت امروز را برشماریم.

شاخصه‌های حوزه و روحانیت امروز

حوزه‌ی جوان: بیش از 55% از طلاب زیر30 سال و 35%  بین 30 تا 50 سال سن دارند. و این نشان‌ دهنده‌ی ترکیب سنی جوان حوزه‌ها است.

باید در هرگونه برنامه ریزی معطوف به ساخت آینده متن حوزه‌ی جوان و با همت و عزم و اراده و انقلابی و با روحیه‌ی بسیجی و جهادی را در نظر گرفت،

امروز مقیاس تاثیر گذاری روحانیت جهانی شده است و مخاطبان روحانیت. در پنج قاره‌ی جهان پراکنده اند و تشنه‌ی معارف خالص اسلامی بر پایه‌ی تعالیم اهل‌بیت علیهم السلام هستند. امروز حوزه و روحانیت در عصر عزت و شکوفایی به سر می‌برد.

پیشنهاداتی در مسیر تحول حوزه‌ و روحانیت:

محور‌هایی که بر فرض اقدام مناسب،  به مدیریت تحول شتاب می‌بخشد:

یک: تدوین بیانیه‌ی راهبردی مأموریت روحانیت که این بیانیه بر پایه پنج بند ذیل استوار است،

1- تربیت نیرو‌های متعهد و کار‌آمد، گسترش کمی و کیفی مجموعه‌ی روحانیت و حوزه‌های علمیه، 2- مهندسی تبلیغ بر اساس نقشه‌ی جامع و با نگاه سیستمی و چرخه‌ی تولید پیام دینی و پالایش و توزیع مناسب پیام و اقدام برای جذب و استفاده از پیام، 3-تولید علم بر پایه‌ی مجتهد پروری و نظریه پردازی در علوم دینی و فتح قله‌های دانش، 4- ترسیم الگوی صحیح تعامل روحانیت و نظام جهت تامین نیاز‌های فکری، علمی و فقهی و مدیریتی نظام اسلامی در سطوح گوناگون و نیز پشتیبانی نظام از روحانیت و حوزه‌ها که عند ‌اللزوم نهاد سازی در این زمینه ضرورت می‌یابد؛ نهادی فراتر از  مرکز تعامل صرفا قوه ی مجریه (دولت) و روحانیت و حضور در صحنه‌ی بین‌الملل 5- فراگیری زبان‌های زنده به ویژه عربی و انگلیسی. نشر، ترجمه و توزیع تولیدات حوزوی. حضور در کنفرانس‌های علمی و بین‌المللی. بستر سازی برای شکل‌گیری دیپلماسی مذهبی در مسائل بین‌الملل با سازمان‌ها و نهاد‌های منطقه‌ای و بین‌المللی به ویژه در سطح جهان اسلام. و تلاش برای وحدت اسلامی و مشارکت فعال حوزه ها در مسائل سرنوشت ساز امت اسلامی.

دو: تجدید ساختار نوین مدیریت عالی حوزه و روحانیت متناسب با بیانیه‌ی مأموریت و تفکیک وظایف، از جمله محوریت‌هایی است که به مدیریت تحول شتاب می‌دهد بیان داشت:سه:  تقویت مدیریت حوزه‌های علمیه و تفکیک امر اجرا از سیاست‌گذاری و کوچک‌سازی و روان‌سازی مدیریت حوزه معطوف به تربیت نیرو و نظام غیر متمرکز و تقویت حوزه‌ی شهرستان‌ها و تقویت نظارت و ارز‌یابی چهار:  برنامه ریزی مستمر بر پایه‌ی نیاز سنجی، امکان سنجی، حسابگری، نظارت و ارز‌یابی و روان‌سازی تشکیلات و روش‌ها با حفظ اصالت‌ها و روش‌های حوزه و روحانیت همراه با نو آوری در فنون مدیریتی و اهتمام ویژه به آینده پژوهی دینی و فرهنگی پنج: ترسیم شاخص‌های حوزه و روحانیت مطلوب در دهه‌ی چهارم انقلاب اسلامی از دیگر محورهایی است که به مدیریت تحول شتاب خواهد بخشید.

حوزه‌ی مطلوب

حوزه‌ی مجتهد پرور، پاسخ‌گو به نیاز‌های متنوع با توزیع جغرافیایی مناسب و پوشش فراگیر مخاطبان  و حوزه‌ی با منابع انسانی گسترده و محصولات فکری و برخوردار از فن‌آوری و ارتباطات گسترده‌ی جهانی و بیان‌گر معارف اسلامی و نظامات اسلامی بر پایه‌ی دقیق و علمی را می‌توان حوزه مطلوب بر شمرد.

شاخص‌های روحانی مطلوب:

دانا، با تقوا، ساده زیست و با عزت نفس، مردمی بودن، دارای روحیه‌ی خدمت گذاری، صادق، مسئولیت شناس، دین مدار و آمر به معروف و ناهی از منکر، پایبند به نظام اسلامی و آرمان‌های امام و رهبری و شهدا و معتقد به ولایت فقیه، دارای روحیه‌ی کار دسته جمعی، دارای روحیه‌ی جذاب به ویژه برای جوانان، دارای مهارت، چابکی و تحرک، زمان شناس و با بصیرت، خردمند و با حکمت

لازم است در هرگونه برنامه ریزی در نظام تعلیم و تربیت و پژوهش و تحقیق و تلاش در نوسازی تشکیلات و روش‌ها و مدیریت‌ به امر شاخص‌گذاری کمی و طراحی دقیق میدانی  به منظور تحقق حوزه‌ی مطلوب و شاخص‌های روحانی  مطلوب، توجه شود.

امیدوارم در حد وسع و توان به تکلیف و وظیفه خود در این مقطع سرنوشت ساز تاریخ اسلام و اهل بیت علیهم اسلام و انقلاب جامه عمل بپوشانیم وبا جدی گرفتن مدیریت تحول وبهره مندی از رهنمودهای رهبر فرزانه و بر نامه ریزی دقیق و نگاه به آینده زمینه ظهور حضرت بقیة الله الاعظم و دولت کریمه امام زمان (علیه السلام) فراهم شود.

الحمد لله ربّ العالمین

منبع: حوزه نیوز

تنظیم: گروه حوزه علمیه تبیان