‌سینمای دینی را یك ژانر نبینیم

گفت‌وگوی تهران‌ امروز با مجید مصلحی، دبیر ششمین جشنواره رویش

جشنواره ششم رویش هفته گذشته به پایان رسید و از شنبه این هفته دبیرخانه آن، فعالیت‌های جشنواره هفتم را آغاز كرد. این جشنواره یكی از جشنواره‌های خاص فیلم كوتاه با رویكرد دینی است كه حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی برگزاری آن را در مشهد مقدس برعهده دارد. مجید مصلحی دبیر این جشنواره در چند سال اخیر بوده كه در روزهای گذشته خبرهای تازه‌ای درباره فیلم كوتاه را در ایام برگزاری اعلام كرد. با وی گفت‌وگویی داشته‌ایم كه در ذیل آمده است.

عنوان جشنواره «رویش» است. چرا چنین واژه‌ای برای آن انتخاب شده است؟

ما عنوانی با نام فیلم كوتاه دینی داریم كه ما آنها را به اختصار «رویش»‌ می‌نامیم چون قرار است به شرایط فعلی رویشی انجام گیرد. خیلی از فیلمسازان ذهن خودشان را درگیر این كلمه دینی می‌كنند، ما به دنبال مناقشات نظری مفهوم سینمایی دینی نیستیم، جای این مباحث در اجرا و داخل جشنواره نیست. اساتید حوزه و سینما و مراكز پژوهشی باید به جمع‌بندی درستی برسند و اطلاعات خود را در اختیار ما قرار دهند. اگر قبول كنیم هنر یعنی كیفیت بیان و انجام و رساندن یك پیام به شكلی زیبا و ظریف و با ذوق است كه مجموعه‌ای از هنرها را نیز شامل می‌شود و سینما یكی از آنهاست و به‌خاطر اینكه هنر ملایمت دارد و با طبع‌ آدمی سر و كار دارد بدون شك در طبع او اثر می‌كند و می‌تواند دل را منقلب و اثری در روح آدمی داشته باشد. بنابراین هر چه هنر مایه هنری بیشتری داشته باشد، اثرگذاری بیشتری هم دارد بنابراین محتوای فیلم مهم است تا این اثر گذاری بیشتر شود و منبع اتصال این محتوا هم باید منبع درست و محكمی باشد. می‌توان گفت هنر یكی از رساترین وسیله‌های انعكاس اندیشه و آرمان‌های شریف انسانی و اسلامی است و هنری ارزشمند است كه در خدمت این آرمان باشد. حالا می‌توان گفت هنر اسلامی یعنی هنری كه محتوا و پیام‌های آن از آرمان‌های بلند اسلامی به وجود بیاید.

چه تعریفی از هنر دینی در فیلمسازی دارید؟

ما وقتی از هنر دینی صحبت می‌كنیم یعنی آن هنری كه معارفی از ادیان الهی است و كامل‌تر از همه ادیان. دین اسلام سعادت دنیا و آخرت بشر را ترویج می‌دهد و در ذهن جامعه انتشار می‌دهد. خیلی‌ها فكر می‌كنند وقتی از فیلم دینی صحبت می‌كنیم منظور الزاما پرداختن به نمادها و مناسك ظاهری دین است نه آنچه بزرگان به ما آموخته‌اند كه اینگونه تعریف نمی‌شود، امروز عدالت را همه دوست دارند، حقوق انسانی در تمام مكاتب محترم است، دروغ را همه بد می‌دانند، ظلم و ستم و بی‌عدالتی را همه ادیان بد شمرده‌اند، احترام به پدر و مادر همه جا تحسین برانگیز، امید و نشاط همه جا شادی بخش است و اینها همه پیام‌هایی هستند كه یك فیلمساز می‌تواند تولید و با زبان تصویر به ذهن مخاطب خود ارسال كند، اینها همه تعریف و هنر دینی است. بنابراین من توصیه‌ام به عزیزان فیلمساز رویشی خود این است كه هنوز جای تولید خیلی از این پیام‌ها در فیلم‌های تولیدی خالی است و دل‌های پاك مردم با این تولیدات ارتباط می‌گیرند؛ به جای مناقشه بر سر سینمای دینی از این تعریف ساده می‌توان بهره برد و از هنر سینما به عنوان یكی از كارآمدترین، رساترین و اثرگذارترین هنرها برای تولید پیام‌ها بهره ببریم و خاصه پاك درونی خود را به مخاطب خود انتقال دهیم و سینمای دینی را یك ژانر نبینیم. دین همه چیز ماست و سینمای دینی فرا ژانری است كه می‌تواند محتوای همه ژانرهای سینمایی باشد.

چه فرقی بین سینمای دینی و سینمای اسلامی است؟

یك مسلمان ممكن است چند فیلم تولید كند ولی آن فیلم حاوی پیام‌های منطبق با اسلام نباشد، یك نفر می‌تواند غیرمسلمان باشد ولی پیام فیلمش منطبق با آمیزه‌های اسلام باشد، این یك نگاه باز به دین است. این یعنی تطبیق همه خوبی‌ها با اسلام یعنی عنصر سازنده‌ای از اندیشه اسلام در آن فیلم وجود داشته باشد. حالا با این تعاریف گفته شده وقتی از مقوله فیلم كوتاه دینی حرف می‌زنیم خیلی مبحث غامض و پیچیده نیست و جای خالی خیلی تولیدات تصویری حس می‌شود و ما در روش به‌دنبال توسعه این مفهوم هستیم.

یعنی محتوای دینی كافی است؟

نمی‌شود به مضمون محتوا به تنهایی در هنر سینما تكیه كرد. یك فیلم اگر مهم‌ترین مضمون و محتوا را داشته باشد ولی فاقد تكنیك و فن لازم باشد در انتقال پیام خود دچار نقض است و در نگاه‌ ما اگر بهترین تكنیك را هم استفاده كند ولی فاقد محتوا و مضمون انسانی و اسلامی باشد باز آن فیلم دینی نیست. من به دوستانم در هیات انتخاب و داوری برای برگزیدن آثار رویش همواره به سه عنصر تاكید كرده‌ام: مثلث مضمون – تكنیك – مخاطب.اگر بهترین مضمون با بهترین تكنیك استفاده شود ولی اثرگذاری روی مخاطب كم باشد، باز تولید این پیام تا مرحله رسیدن به مخاطب و انتقال معنا دچار مشكل است بنابراین به مخاطب و جذب مخاطب نیز باید

اهمیت دهیم.

به رویش برگردیم. چرا دبیرخانه دائمی؟

خوب قدری هم وارد فضای جشنواره بشویم. در كشور ما و در دنیا جشنواره‌ها زیاد هستند و همه آنها هدف‌های خاص خود را دارند ولی آنچه باعث تفاوت رویش با سایر جشنواره‌هاست: اولا پیروی از یك نظام برنامه‌ریزی است كه در آن افق، سیاست‌ها و اهداف و برنامه‌ها مشخص است. آدم‌ها می‌آیند و می‌روند، برنامه نباید عوض شود اگر لازم است باید اصلاح شود.

هدف جشنواره رویش چیست؟

جشنواره رویش اهداف بسیار خوبی دارد مانند:

- تقویت جریان فیلم‌سازی كوتاه در داخل كشور آن هم با موضوعات دینی.

- فراهم آوردن یك فضای رقابتی سالم برای فیلمسازان كوتاه دینی در كشور.

- شناسایی و جذب و تقویت استعدادهای سینمایی در این زمینه.

- ایجاد فضای پژوهشی برای مقوله سینمایی دینی و تولید این پروژه‌ها به جامعه فیلمساز.

و قاعدتا حوزه‌ هنری در سال‌های پس از انقلاب اسلامی به‌طور خاص محمل پویایی برای ارائه و انعكاس این مباحث بوده و هست. ما در دبیرخانه دائمی یك سامانه رویش داریم كه با تمام كسانی كه با رویش همكاری داشته‌اند و فیلم فرستاده‌اند ارتباط دارد و تولیدات مكتوب مثل كتابی به عنوان «چگونه فیلم كوتاه دیجیتال بسازیم» بود یا تولیدات تصویری كه در مورد رویش ششم مجموعه DVD برگزیدگان شش دوره قبل را شامل می‌شد در اختیار اعضای این باشگاه قرار می‌گیرد و تبادل اطلاعات انجام می‌گیرد. همچنین در مورد حمایت‌های مالی باید بگویم، ما در رویش ششم از برگزیدگان دوره‌های چهارم و پنجم هم دعوت كردیم در زمان برگزاری جشنواره مهمان جشنواره در مشهد باشند و در واقع مهمان حضرت ثامن‌الحجج(ع) بودند و از همه برگزیدگان دوره‌های چهارم، پنجم و ششم جهت تولید برای جشنواره هفتم البته با پیام‌های منطبق با موضوع جشنواره حمایت مالی داریم و در مورد قول‌های سال گذشته هم انجام وظیفه كردیم كه اینها شاید خودش تفاوت رویش باشد با سایر جشنواره‌های ویترینی.

طی شش دوره گذشته چه دستاوردهایی داشته‌اید؟

در مورد پژوهش‌های رویش طی شش دوره گذشته فقط اسامی آنها اعلام می‌شود، این پژوهش‌ها ولی بسیار كمك می‌كنند كه ما تهدیدات و فرصت‌ها را شناسایی كنیم و برای برنامه‌ریزی بهتر تلاش كنیم.

پژوهش اول: تحلیل نگاه فیلمساز به مقوله سینمای دینی؛در دوره اول و دوم رویش كه در واقع نتیجه این پژوهش نشان می‌داد فیلمساز ما پرداختن به نمادها و مناسك ظاهری دین را فیلم دینی می‌پنداشت و باید این نگاه با ارائه مصادیق در داوری اصلاح ‌شود و گاهی فیلم‌هایی این نمادها را داشتند ولی پیام آن، خرافه یا غیردینی بود.

پژوهش دوم: تحلیل نگاه مخاطب به سینمای دینی است كه در دوره سوم و چهارم كه در واقع نتیجه این پژوهش نشان می‌داد مخاطب ما هم از سینمای دینی منظورش نمادها و مناسك ظاهری دین است. بنابراین ذائقه مخاطب را نیز باید عوض می‌كردیم و توسعه نگاه درست به مقوله سینمای دینی را مد نظر قرار می‌دادیم.

پژوهش سوم: عناصر اثرگذار در میدان تولید فیلم در سینمای كشور مورد بررسی قرار گرفت كه این پژوهش بیشتر به درد سیاستگذاران سینمای كشور می‌خورد.

درباره بخش‌های جنبی توضیح دهید.

بحث كارگاه‌های رویش به عنوان یكی دیگر از مصادیق تفاوت این جشنواره با سایر جشنواره‌هاست. ما به دنبال گسترش توسعه این فضا از تهران به جغرافیای سایر استان‌های كشور هستیم.

به این منظور استان‌های كشور را به چهار منطقه تقسیم و از فیلمسازان دعوت كردیم با توجه به نزدیكی با استان انتخاب شده برای منطقه جغرافیایی ایران با حضور اساتید و فیلمسازان علاقه‌مند به رویش و مجرب هم آموزش در زمینه داستانی، مستند و پویانمایی داشتیم. امسال برای اولین بار قبل از ارسال فیلم به رویش كارهای آنها با حضور فیلمسازان دیگر و اساتیدی مثل جناب آقای مجتبی راعی و مهرداد اسكویی نقد و بررسی شد و اگر لازم بود اصلاحی انجام شود این اصلاحات صورت گرفته و بعد به رویش ارسال شود.

حاصل این كارگاه‌ها دو نكته از زبان اساتید بود كه من عرض می‌كنم؛ اولا اكثر فیلم‌سازان كوتاه ایده خوبی دارند ولی فیلم‌ها فاقد پژوهشی جدی در موضوع و ایده‌ انتخابی آنها هستند كه خود این مطلب خیلی كار را در پرداخت فیلم دچار مشكل می‌كند. ثانیا اصرار فیلمساز و كارگردان به اینكه ایده خود را خودش فیلمنامه كند باز گاهی منجر به این می‌شود كه كار خوب تولید نمی‌شود و باید این موضوع فرهنگ شود كه مقوله فیلمنامه‌نویسی تخصصی است و اجازه بدهیم ایده‌های خوب را متخصصان فیلمنامه‌نویسی قلم بزنند.

البته در این كارگاه‌ها بركات دیگری هم هست مثل اینكه كارگردان‌ها با هم آشنا می‌شوند، تبادل اطلاعات می‌كند، گاهی تصویربردار خوب و تدوینگر خوب به هم معرفی می‌شوند و حاصل كار در آینده مطلوب‌تر می‌شود و نكته سوم اینكه امروز یك مجموعه مولتی مدیا برای معرفی، نقد و بررسی و نمایش 20 سال برگزیدگان جشنواره این كشور برای در اختیار قرار دادن به فیلمسازان خالی است. امیدواریم ما هم به سهم خودمان بتوانیم به بخشی از این مطالبات فیلمسازان كشور عزیزمان، پاسخ مناسبی بدهیم.

و سخن پایانی؟

امیدوارم رویش كه همواره خود را در سایه‌سار آقا علی‌ابن‌موسی‌الرضا(ع) تعریف كرده و برگزاری مراسم اختتامیه ما همیشه در مشهد مقدس است از بركات زیارت و عنایت این امام عزیز بهره‌مند باشد و همه رویشی از حلاوت و شیرینی زیارت امام رضا(ع)، تلخی نقصان و كاستی را در جریان برگزاری رویش به فراموشی بسپارند.