ابهام درآینده روابط تركیه و رژیم صهیونیستی

بخش سیاسی- روزنامه اسراییلی هاآرتص به نقل از روزنامه تركی صباح گزارش داد دستگاه اطلاعات تركیه روابط خود را با موساد قطع كرده است. بر این اساس در پی تصمیم دولت تركیه، طرفین كه زمانی همكاری نزدیكی با یكدیگر داشتند همكاریشان را قطع كردند. گر چه میزان اعتبار این گزارش شفاف نیست ولی مقامات عالی‌رتبه اسراییلی نه آن را رد و نه تأیید كردند و دفتر نخست‌وزیر نیز از توضیح در این مورد خودداری كرد. گفتنی است مقامات امنیتی اسراییل از انتصاب «حقان فیضان» به ریاست سازمان اطلاعات ملی تركیه ابراز نگرانی كرده بودند.(1)

تحول پارادیمیك تركیه

تركیه عثمانی پس از 400 سال (1923- 1516) سرانجام در سال 1923 به تركیه كنونی مبدل شد. این كشور وارث امپراطوری عثمانی شد كه سدی در برابر توسعه‌طلبی‌های غرب (اروپا) بود. جمهوری تركیه در سال 1923، دولتی لائیك شد كه از نظم سیاسی، حقوقی و اجتماعی غربی حمایت نموده و به عنوان اولین كشور مسلمان، رژیم اشغالگر فلسطین را مورد شناسایی قرار داد.

در دهه 1950 با پدیده دموكراتیزاسیون در تركیه، اسلام‌گرایان جایگاهی خاص در سیاست تركیه پیدا كردند. احزاب اسلام‌گرای تركیه عمدتاً تحت تفكر نجم‌الدین اربكان در دهه 1970 پایه‌گذاری شدند. این دولت‌های مبتنی بر پایگاه اجتماعی، منبعث از جامعه مدنی در مقابل جامعه پادگانی بودند. در حالی كه دولت میلیتاریستی از اسراییل حمایت می‌كرد، دولت مدنی از آرمانهای فلسطین جانبداری می‌نمود.

حزب عدالت و توسعه و رژیم‌صهیونیستی

پس از روی كار آمدن حزب عدالت و توسعه به رهبری رجب طیب اردوغان در سال 2002 باز تعریفی در حوزه معرفتی و متدولوژی سیاست و سیاست‌ورزی در تركیه بوجود آمد تا جایی كه روح ملی در كالبد سیاست رسمی نماد بیشتری یافت. در این دوره چالش‌ها و نزاع های پیرامونی تركیه جای خود را به فرصت و مناسبات راهبردی داد. در این میان روابط تركیه و اسراییل در مسیری متفاوت قرار گرفت. دولت اردوغان در برخورد با اسراییل تلاش كرد روح تاریخی و اراده ملی مردم تركیه را در پازل هویت منطقه‌ای انعكاس دهد. وی در برهه‌های مختلف انتقاد و مخالفت‌هایش را در قالب روشهای حقوق سیاسی ابراز داشته است.

دولت اردوغان در پی ترور شیخ احمد یاسین توسط نیروی هوایی شارون در سال 2004، برای اولین‌بار از این كابینه به دولتی تروریستی یاد نمود. سپس اردوغان در مجمع اقتصادی داووس در قبال جنگ غزه، موضعی منفی اتخاذ نمود. در جنگ 33 روزه، در كنار حزب‌ا... ایستاد. طی سالهای اخیر مانورهای نظامی دوجانبه لغو شده و بخشی از همكاریهای نظامی كاهش یافت. همچنین ورود هواپیماهای نظامی اسراییلی به خاك تركیه ممنوع گردید و سازمانهای اسلامی در تركیه در راه‌اندازی كاروان‌های آزادی برای لغو محاصره مردم غزه نقش اساسی ایفا كردند تا جایی كه 9 شهید در این راه تقدیم كردند. این امر فصل نوینی در سقوط روابط مثال زدنی گذشته ایجاد نمود. ترك‌ها خواستار عذرخواهی رسمی اسراییلی‌ها، پرداخت غرامت و لغو محاصره غزه شدند و اخیراً نیز تركیه رضایت خود به استقرار سیستم دفاع موشكی ناتو در اراضی‌اش را به تضمین عدم انتقال اطلاعات جمع‌آوری شده توسط این سیستم به اسراییل مشروط كرده است.(2)

آینده روابط دوجانبه

تحولات و قضایای موجود بیانگر این است كه در مجموع روابط دوجانبه آنان در سراشیبی سقوط ملایمی قرار گرفته است. به نظر می‌رسد در حوزه روابط و تعاملات سیاسی، تغییر و تحول كنونی استمرار یابد هر چند كه ظاهراً روابط سیاسی- دیپلماتیك برقرار است و ادامه خواهد یافت. در حوزه فرهنگی، فضای كشمكش، عمیق‌تر و شیب تندی به خود خواهد گرفت زیرا ملاحظات و محدودیت‌های چنین فضایی مانند حوزه سیاست نیست. در حوزه دیپلماسی و مناسبات منطقه‌ای و بین‌المللی نیز رویكردهای متناقض و پارادوكسیكال بیشتر خواهد شد. در این فضا تركیه روابط خود را با كشورهای خاورمیانه از جمله ایران، سوریه، عراق و كشورهای عربی خلیج فارس به سطح راهبردی خواهد رساند و از سوی دیگر روابط گسترده‌تری با گروههای مقاومت منطقه از جمله حزب‌ا... لبنان و حماس ایجاد خواهد كرد. رویكردی كه هضم آن برای اسراییل دشوار است. در مقابل، اسراییل نیز در موضوع قتل عام ارامنه، در كنار كشور ارمنستان و لابی بین‌المللی این كشور قرار خواهد گرفت و در مسأله قبرس نیز از مسأله یونان پشتیبانی خواهد كرد. همچنین فشار افكار عمومی تركیه و كشورهای اسلامی منطقه، اردوغان را از بحث همكاریهای نظامی و امنیتی به تجدیدنظر بیشتری وادار ساخت و متقابلاً اسراییلی‌ها از اهرم فشاری به نام پ.ك.ك استفاده می‌نمایند. طبیعتاً روابط گردشگری و سپس اقتصادی نیز متناسب با دیگر روابط، با شیب كمتری به سمت تضعیف شدن پیش‌ می‌رود.

نتیجه‌گیری

كشور تركیه با دارا بودن جمعیت 70 میلیونی و وسعت و اقتصاد قابل ملاحظه در منطقه خاورمیانه از تأثیرگذاری بالایی برخوردار است. تغییر و تحولات داخلی این كشور طی یك دهه اخیر كه موجب روی كار آمدن حزب اسلام‌گرای عدالت و توسعه و تثبیت پایه‌های آن شده است در بعد منطقه‌ای نیز از پیامدهای قابل توجهی برخوردار بوده است. اگر دولت عراق نیز طی سالهای آینده پس از تأمین امنیت در داخل و تثبیت موقعیت در منطقه بتواند جایگاه واقعی و سیاستهای اصولی خود را باز یابد در آن صورت می‌توان از یك ائتلاف قوی منطقه‌ای شامل ایران، تركیه، عراق، سوریه و لبنان در مقابل اسراییل نام برد. این ائتلاف (معروف به محور مقاومت) به مهمترین چالش برای این رژیم تبدیل شده و حتی می‌تواند تا حد زیادی سیاستهای آمریكا در خاورمیانه را به چالش كشیده و نظم منطقه‌ای را در راستای اهداف و امیال ساكنان خاورمیانه تنظیم نماید.

گروه جامعه و ارتباطات

تنظیم:عطاالله باباپور

پانوشت‌ها:

1- www.Haaretz.com (2010/10/26)

2- Ibid