همه جا تیز بین بودن شایسته نیست !

اسلام به مسأله ی گذشت توجه خاص  دارد و آن را از خصائل نیک انسانهای مؤمن می شمرد . سیره پیامبر اسلام (ص) و سایر معلمان بشریت نشان می دهد که آن بزرگواران با شیوه گذشت و مدارا ، بسیاری را به آئین اسلام جذب کردند و زمینه هدایت انسانهای گمراه را فراهم آوردند .

آموزه های اخلاقی اسلام ، مدارا در اجتماع و محیط خانواده را توصیه می کند .

در حدیثی دیگر می فرمایند: "خوشا به حال کسی که توجه او به عیوب خویش ، وی را از توجه به عیوب دیگران باز دارد ."

نقش تربیتی تـغـافـل

یکی از روش‌های تربیتی اسلام که خیلی مهم ، کاربردی و پرفایده است ، تغافل یا چشم‌پوشی می‌باشد . منابع اسلامی به‌ویژه قرآن و روایات ، به کارگیری آن را در معاشرت‌های اجتماعی ، خانوادگی ؛ امور تربیتی، و مدیریتی مورد تأکید قرار داده‌اند؛ و این صفت پسندیده را از خصوصیات پرهیزکاران و مؤمنین برشمرده‌اند. به عنوان نمونه پیامبر اعظم(ص) می‌فرماید: «المؤمن نصفه تغافل»¹؛ « نیمی از مؤمن تغافل چشم‌پوشی است .»

و نیز می فرمایند: «العاقل نصفه الاحتمال و نصفه تغافل »²؛ « نیمی از انسان عاقل ، بردباری و تحمل است ؛ و نیم دیگرش تغافل و نادیده گرفتن .»

واژه‌شناسی

تغافل عبارت است از این که آدمی چیزی را که می‌داند و از آن آگاه است ، با اراده و عمد ، خود را به بی‌خبری و غفلت بزند و به گونه‌ای وانمود کند که از آن ناآگاه و بی اطلاع است ؛ و درواقع خود را غافل نشان دهد. این حالت زمانی ممدوح و از صفات پسندیده است که از لغزش‌ها و عیوب مردم به خاطر ثمرات تربیتی آن ، چشم‌پوشی کنی و خود را بی‌خبر نشان دهی تا در اصلاح رفتار و کردارش مؤثر واقع شود.

تغافل با کلمات متفاوتی همچون چشم‌پوشی، عفو و گذشت، اغماض، به رو نیاوردن، نادیده گرفتن و ... ، مترادف و هم معنی به‌ کار برده می‌شود. در قرآن بهترین واژه‌ای که این معنی را به طور کامل می‌رساند، واژه «صفح» می‌باشد .

"وَلْیَعْفُوا وَلْیَصْفَحُوا أَلَا تُحِبُّونَ أَن یَغْفِرَ اللَّهُ لَکُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِیمٌ ؛ باید عفو کنید و لغزش‌های دیگران را نادیده بگیرید؛ آیا دوست نمی‌دارید خداوند شما را ببخشد ؟ و خداوند غفور و رحیم است ."³

" وَإِن تَعْفُوا وَتَصْفَحُوا وَتَغْفِرُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ ؛ اگر عفو کنید و صرف نظر نمایید و ببخشید، [خدا شما را می‌بخشد]؛ چرا که خداوند آمرزنده و مهربان است ." ⁴

راغب اصفهانی می‌گوید: هر چند عفو و صفح به یک معنی و هر دو در مورد گذشت و چشم‌پوشی از تقصیر دیگران است، ولی باید دانست که واژه صفح در افاده این معنی رساتر است . زیرا در صفح علاوه بر مفهوم گذشت ، رو نیاوردن و روی گرداندن و گناه طرف را نادیده گرفتن نیز در نظر گرفته می شود. ممکن است کسی را پس از محکوم کردن به مجازات عفو کنند اما صفح آن است که روی بگردانی و گناه طرف را نادیده بگیری و اگر مجرم در مقام عذرخواهی برآمد طوری با او برخورد کنی که گویی اصلاً گناهی از او سر نزده است . عفو به معنی پوشاندن است؛ اما صفح به معنی روی گرداندن و نادیده گرفتن می‌باشد . در عفو با فرض گناه روی آن سرپوشی می‌گذارند؛ اما در صفح به‌طور کلی گناه را نادیده می‌انگارند .

شریفترین خوی بزرگواران

تغافل نشانه بزرگواری و کرامت نفس و باعث جلب محبت و ستایش مردم است . امام علی(ع) می‌فرماید: «من اشرف اعمال (احوال) الکریم غفلته عما یعلم؛ خود را به بی‌خبری نمایاندن از بهترین کارهای بزرگواران (افراد کریم النفس) است .»⁵ ایشان همچنین می‌فرماید: «تغافل یحمد امرک؛ از لغزشهای مردم تغافل کن ، کارت ستوده می‌گردد .»⁶

تغافل مصلحت آمیز

گاهی عیوب دیگران را نادیده گرفتن و خویشتن را در لغزش‌های این و آن بی‌اطلاع نشان دادن در اصلاح اخلاق و اعمالشان مؤثرتر از اظهار کردن و به رو آوردن است . در چنین مواردی مصلحت اقتضا می‌کند که آگاهی خود را پنهان داریم ، از لغزش آنان سخنی نگوئیم و تغافل را جایگزین انتقاد نماییم .

تغافل در جایی است که شخص مرتکب گناهی شده و از آگاه شدن دیگران بیم و هراس دارد ، خیر و صلاح در این است که رازش را پوشیده داریم ، و از دانسته‌های خویش تغافل نماییم تا او برای مصون داشتن شرافت خود پیرامون آن عمل نگردد و گناهی را که مرتکب شده است ، تکرار ننماید .

امام صادق(ع) فرموده : «صلاح حال التعایش و التعاشر ملأ مکیال ثلثاه فطنة وثلثه تغافل؛ صلاح زندگی و معاشرت با مردم محتوای پیمانه پری است که دو سومش فهم و آگاهی باشد و یک سومش تغافل .» ⁷

پس تغافلی که در تعالیم دینی ممدوح شناخته شده و اولیای اسلام پیروان خود را به رعایت آن تشویق کرده‌اند ، تغافلی است که ناشی از عقل و مصلحت و هم‌آهنگ با اخلاق و فضیلت باشد و تغافل کننده آن را با حسن نیت و اندیشه پاک انجام دهد که چنین تغافلی از صفات حمیده است و اگر انگیزه متغافل فقط بزرگواری و شرافت نفسانی باشد ، تغافلش بسیار ارزنده و پر ارج است .⁸

نمونه‌هایی از فواید تغافل برای خود شخص

کرامت و عزت نفس

افرادی که لغزش‌های دیگران را نادیده می‌گیرند بزرگترین فایده‌اش به خودشان برمی‌گردد ؛ چراکه با این کار عزیز و قابل احترام می‌شوند و ارزش و منزلت خود را بالا می‌برند. امیر المؤمنین علی(ع) در این باره می‌فرماید :« عظموا اقدارکم بالتغافل عن الدنی من الامور؛ با چشم‌پوشی کردن از چیزهای کوچک ، خود را بزرگ کنید و بر قدر و منزلت خویش بیفزایید .» ⁹

خوشی زندگی

در زندگی اجتماعی و خانوادگی اگر این امر مهم رعایت نشود زندگی تیره و تار و غیر قابل تحمل می‌شود . علی (ع) می‌فرمایند: « من لم یتغافل و لا یغُضُّ عن کثیر من الامور تنغصت عیشته؛ کسی‌که تغافل نکند و از بسیاری از امور چشم‌پوشی ننماید ، زندگیش تیره و کور خواهد بود .»¹⁰

پس باید برای لذت بردن از زندگی‌هایمان، از خطاهای دیگران به خصوص افراد خانواده و همسرانمان چشم‌پوشی کنیم تا طعم زندگی را بیش از پیش بچشیم .

1- کتاب شهاب / ص 7

2- غررالحکم و دررالحکم / ص 117

3- نور/ 22

4- تغابن/ 14

5- نهج البلاغه / ترجمه محمد دشتی / حکمت 222 /ص 676

6- غررالحکم و درالحکم / ص 451

7- تحف العقول / ص 359 / بحار الانوار / ج 75 / ص 241

8-  فلسفی / محمدتقی / گفتار فلسفی(اخلاق ازنظر همزیستی و ارزشهای انسانی) / ج 1 /ص 405

9- تحف العقول / ص 224

10- فهرست غرر / ص 297