زخم بستر
در ناحیه ی پشت یکی از مومیایی های کشف شده از زمان مصر باستان زخم های متعددی مشاهده شده که با پوست حیوانات پوشیده شده بود. با توجه به زخم های این مومیایی برخی پیشینه زخم بستر را به همان زمان مرتبط می دانند. اولین بار نام قانقاریا را برای زخم های بستر به کار بردند. امروز زخم بستر با مضمون فعلی آن ازجمله عوارض ناخوشایند بیمارانی است که برای مدت طولانی مجبورند در یک موقعیت ثابت قرار گیرند. از این رو سال ها است که دانشمندان به دنبال راه های نوین درمان زخم های بستر می گردند.
زخم بستر که اصطلاحا زخم فشار نیز به آن گفته می شود، عارضه ای است که بر اثر فشار مستمر، اصطکاک، رطوبت، دما و کهولت سن در هر نقطه از بدن ممکن است به وجود بیاید ولی معمولا این زخم روی قسمت های استخوانی و غضروفی بدن مانند استخوان خاجی، آرنج، زانو، قوزک پا و... مشاهده می شود و اگر در مراحل اولیه به پزشک مراجعه شود به راحتی درمان می شود. ولی زخم های مزمن این بیماری، می توانند زندگی فرد را تهدید کنند.
دکتر سید حسین طباطبایی، متخصص پوست و مو و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران درباره این بیماری می گوید: زخم بستر در هر قسمتی از پوست بدن که بیشترین فشار را برای زمانی طولانی تحمل می کند، اتفاق می افتد و بیمارانی که به هر دلیل، زیاد روی تخت می خوابند در نواحی پشت شامل شانه ها، لگن، ستون فقرات، آرنج ها و پاشنه پا دچارش می شوند و در بیمارانی که از صندلی چرخدار استفاده می کنند این بیماری در نواحی پایین کمر مشهود است.
به نوشته اسماعیل جبرئیلی در سایت دانشجویان پرستاری ساری بر اثر فشار مستمر و طولانی، عروق پوست آسیب می بینند و ابتدا این تنگ شدگی خفیف است، می افزاید: بر اثر استمرار، تنگ شدگی عروق(محرومیت از خون) افزایش پیدا می کند و بیمار احساس درد(اگر نخاعی نباشد) می کند و سپس به مرور پوست منطقه ی فشار قرمز شده و به تاول و زخم ختم می شود.
وی می افزاید: طبق بررسی های به عمل آمده این بیماری از 4 مرحله تشکیل شده که:
در مرحله ابتدایی آن، سطحی ترین نوع آسیب دیدگی به صورت جلدی است و رنگ پوست قرمز می شود که با برداشتن فشار از روی آن، قرمزی پوست کاهش پیدا نمی کند.
این مرحله ظاهرا شبیه مواردی است که پوست برای مدت طولانی تحت فشار قرار گرفته است.
ولی در مرحله دوم این بیماری شرایط قدری فرق می کند و این مرحله با آسیب دیدگی لایه سطحی پوست همراه است ولی این آسیب دیدگی از لایه میانی پوست فراتر نمی رود و ممکن است به صورت تاول یا ساییدگی ظاهر شود.
دکتر طباطبایی بهترین درمان برای زخم بستر را پیشگیری عنوان کرده و می گوید: پیشگیری آسان ترین راه برای جلوگیری از بروز این بیماری است که اگر این جا به جایی را بیمار خود انجام دهد، بسیار بهتر از وقتی است که جا به جایی توسط پرستار و اطرافیان صورت بگیرد، چرا که در این شرایط هر 8 ساعت یک بار با توجه به عدم حرکت بیمار، پرستار باید بدن بیمار را تکان داده و جا به جا کند و بهتر این است این فاصله زمانی از 8 ساعت هم کمتر باشد.
اما در مرحله سوم این بیماری، ضایعه، تمامی لایه های پوست را متاثر می سازد و ممکن است به بافت های زیر جلدی نیز صدمه بزند، در این لایه جریان خون به کندی صورت می گیرد و به همین دلیل درمان زخم(حاوی چرک) با دشواری همراه است.
دکتر طباطبایی با بیان این که در مرحله چهارم بیماری، زخم کاملا عمقی است و ممکن است به درون عضلات، تاندون ها یا حتی استخوان ها نفوذ پیدا کند، می گوید: با معاینه ضایعه نمی توان عمق و درجه زخم را مشخص کرد و گاهی به تشخیص های آزمایشگاهی احتیاج است.
در جستجوی راه های درمان
به گفته ی این عضو هیات علمی، زخم بستر با پیشگیری، جا به جا کردن بیمار و ماساژ ناحیه تحت فشار و نخوابیدن روی آن درمان می شود ولی نباید فراموش کرد که ماساژ فقط در مرحله اول موثر است و در مراحل بعدی این عمل نه تنها مفید نبوده بلکه باعث نفوذ چرک به مناطق زیرین و اطراف می شود.
در زخم های چرکی شده، شستشوی زخم با آب و صابون و ضدعفونی با سرم نمکی و محلول بتادین ادامه دارد و با پانسمان محل زخم بسته می شود،(درخصوص استفاده از بتادین بهتر است به دلیل صدمه وارد شدن به بافت زنده یا از آن استفاده نکرد یا این که محلول را بسیار رقیق کرد).
وی درباره ی زخم های قدیمی که دارای بافت مرده هستند، اظهار می کند: ابتدا باید این بافت های بدون حیات در محل مناسب چون اتاق پانسمان استریل یا در اتاق عمل با اسکالپل(چاقو) بریده و سپس پانسمان شوند و بر اساس شدت عفونت آنتی بیوتیک خوراکی یا تزریقی تجویز شود.
فناوری جدید درمان زخم بستر
فناوری جدید در درمان این بیماری شامل استفاده از لارو حشره، پانسمان کامفیل یا پماد الیز است. به گفته این عضو هیات علمی دانشگاه، لارو مگس را روی زخم و زیر پانسمان قرار داده تا به این طریق بافت مرده، خورده شود چرا که ترشح بزاق لارو حشره باعث سرعت در ساخت و ساز بافت می شود. با این که هزینه پانسمان کامفیل و پماد الیز بسیار گران است ولی با توجه به نتایج عالی درمانی آن ها، به افرادی که توان خرید دارند توصیه می شود. همچنین برای سهولت کار بهتر است افراد قطع نخاعی در نواحی تناسلی از پماد الیز استفاده کنند و در نواحی غیر چین، (کشاله ران و...) از پانسمان کامفیل کمک بگیرند.
همان طور که گفته شد عدم جا به جایی بیمار یکی از دلایل اصلی گسترش بیماری است و افرادی که جریان گردش خون خوبی ندارند، سریع تر از دیگران دچار این بیماری می شوند، همانند افراد الکلی، دیابتی، جذامی و افرادی که به هر دلیلی اختلال اعصاب حسی و حرکتی دارند، بیماران نخاعی همواره مستعد بیماری زخم بستر هستند. بهتر است بیماران بستری برای جلوگیری از این عارضه مهلک حداقل 3 مرتبه در 24 ساعت جهت خواب خود را تغییر دهند.
دکتر طباطبایی با اشاره به این که عدم مداوای کامل این بیماری می تواند در گسترش بیماری نقش داشته باشد، خاطرنشان می کند: هنگام پیشرفت بیماری، عفونت وارد خون شده و باعث باکتریمی و در مواردی سپتی سمی(عفونت خون) می شود که حتی تا مرگ سریع بیمار هم پیش می رود.
به هر حال این بیماری نباید نادیده گرفته شود و اطرافیان بیمار به این مساله آگاهی داشته باشند که این بیماری می تواند مشکلات فراوانی را، حتی سخت تر از بیماری قبل برای مریض به وجود آورد.
لیلا طاهر – جام جم
اگر می خواهید با پزشکان سایت مشورت کنید، اینجا را کلیک کنید.
برای شرکت در بحث های انجمن سایت مرتبط با بهداشت و سلامت، اینجا را کلیک کنید.
*مطالب مرتبط:
بخش تغذیه و سلامت تبیان
