بی انضباطی
اشاره
موضوع انضباط، امروزه به عنوان یکی از مهم ترین مشکلات موجود در جوامع، خودنمایی می کند و یکی از علل نارضایتی معلمان، بی انضباطی شاگردان است.
یکی از اهداف تعلیم و تربیت، کمک به افراد در زمینه ی زندگی با دیگران و احترام گذاشتن به آن هاست؛ بنابراین برای این که فرد بتواند در اجتماع زندگی کند باید رفتار اجتماعی را بیاموزد؛ به این معنی که رفتارش باید مورد قبول اجتماع باشد. یکی از راه های اجتماعی شدن و مورد قبول قرار گرفتن، رعایت انضباط و مقرراتی است که در اجتماع حکم فرماست. در این مقاله سعی شده است که با استفاده از تجارب نگارنده، راه کارهای علمی نظم و انضباط در کلاس درس، به صورت فشرده و مفید در اختیار خوانندگان قرار گیرد.
جامعه وقتی سلامت خود را حفظ می کند که افراد آن حق و حقوق خود و دیگران را بشناسند و رعایت کنند؛ پس هدف از انضباط، این است که فرد را قادر به سازش با قوانین و مقرراتی کند که فرهنگ یک گروه پذیرفته است، به طور خلاصه می توان گفت، اهمیت انضباط به این سبب است که نتایج ذیل را به دنبال دارد: سلامت جامعه، شادی و نشاط فرد، سازش فردی و اجتماعی، احساس امنیت، اعتماد به نفس، جلب محبت دیگران و صرفه جویی در وقت.
اگرچه ممکن است این تصویر در ذهن وجود داشته باشد که علت اصلی عدم انضباط کلاسی، مشکلات رفتاری دانش آموزان است، ولی نباید این اصل مهم را فراموش کرد که: نظم و انضباط خوب کلاسی، نتیجه ی یک تدریس خوب و یک تدریس خوب، نتیجه ی داشتن یک طرح درس خوب است.
نظم خوب چه ویژگی هایی دارد؟
نظم خوب معمولاً مترادف با سکوت مطلق نیست. دانش آموزان در کلاس درس، باید به طور فعال مشغول یادگیری درس مربوطه باشند و معلم هم نباید انتظار جوی ساکت و رسمی مانند تدریس در کلاس های قدیمی را داشته باشد. در حقیقت یک دانش آموز ساکت ممکن است فرسنگ ها یا ساعت ها از نظر فکری از کلاس دور باشد. کلاس درس محل یادگیری است و در واقع، رفتار هر دانش آموزی که در جریان یادگیری خویش یا دانش آموزان دیگر اختلال ایجاد کند، مسئله ی انضباطی تلقی می شود. این رفتار ممکن است رفتاری ساکت یا رفتاری همراه با سروصدا باشد. در هر یک از این موارد، وظیفه ی معلم ایجاد و حفظ محیطی مناسب برای یادگیری است.
اولین اصل مرتبط با نظم و انضباط کلاسی این است که نظم خوب از تدریس خوب ناشی می شود. دانش آموزانی که در حال یادگیری اند، به ندرت نظم و موقعیت کلاسی را دچار اختلال می کنند. یادگیری، به میزان موفقیت یک معلم ماهر نیز وابسته است و نظم خوب، از داشتن یک طرح درس کامل، که قبلاً آماده شده باشد، ناشی می شود. همدلی با دانش آموزان و درک آن ها، به معنای ایجاد محیطی در کلاس است که در آن یادگیری صورت پذیرد. از این رو، وظیفه ی اصلی معلم، استقرار و ایجاد چنین موقعیتی برای یادگیری است.
معلم، قبل از ورود به کلاس باید رفتاری مؤدبانه از دانش آموزان انتظار داشته باشد. باید معیارهای کاری و رفتاری مناسب در کلاس ایجاد کند تا بدین طریق، دانش آموزان را تشویق نماید کارهای شان را به بهترین وجه در کلاس انجام دهند. آزادی بیش از اندازه و داشتن معیارهای سطح پایین، نه تنها مسائل انضباطی را حل نمی کند؛ بلکه به بدتر شدن آن ها می انجامد. چند هفته ی اول سال تحصیلی معلم باید تمامی مسائل انضباطی را قبل از این که به صورت عادت دربیایند، از بین ببرد. در طول سال، معلم ممکن است مقداری سخت گیری را کنار بگذارد؛ ولی شروع سخت گیری و ایجاد معیارهای رفتاری در طول سال تقریباً غیرممکن است.
دانش آموزان، معلمی را که انتظار دارد نظم خوبی در کلاس برقرار باشد، می پذیرند؛ ولی معلمی را که نسبت به مسائل انضباطی و رفتاری بی تفاوت است، نمی پذیرند. معلمی که در ابتدای سال، خواهان جو همکاری و ادب بوده و آن را در کلاس ایجاد کرده است، می تواند در تمام طول سال فواید و ثمرات آن را به چشم ببیند. بیان نکات انضباطی برای دانش آموزان در ابتدای سال کافی نیست. دانش آموزان، جوان و تأثیر پذیرند؛ از این رو ضروری است که گه گاه، تذکراتی به آنان داده شود. در برخورد با مسائل انضباطی، معلم باید خونسرد باشد و سعی کند عامل یا عوامل اساسی مؤثر در پیدایش مسئله ی خاص را مورد بررسی قرار دهد. معلم باید درصدد کشف عوامل مؤثر در پیدایش مسئله ی بی انضباطی برآید و به شاگرد کمک کند تا نتیجه و اثر کار خلاف خود را مورد مطالعه قرار دهد و او را یاری نماید تا بهتر بتواند اعمال و رفتار خویش را تحت قاعده و قانون درآورد.
پیش نهادهایی برای جلوگیری از ایجاد مسائل انضباطی
1- از دانش آموز بیش از تواناییش توقع نداشته باشید.
2- در دروسی که توانایی فراگیری دارد، تشویقش کنید.
3- اگر فعالیت خارج از مدرسه مانند ورزش و... وقتش را می گیرد، با مهربانی به او تذکر دهید و ببینید چه عواملی سبب شده که گرایشش به کارهای خارج از مدرسه بیش تر شود.
4- خود را نسبت به درس و مدرسه علاقه مند نشان دهید. در مقابل موفقیت های کوچکش بی تفاوت نباشید و دائم به هر بهانه ای او را تشویق کنید.
5- بی جهت در کارهایش دخالت نکنید. از این که دائماً والدینش به مدرسه بیایند و از وضع درسش سؤال کنند متنفر است؛ چون دیگر خود را بچه نمی داند؛ بنابراین بیش تر به حرف هایش اعتماد کنید؛ مگر آن که خلافش ثابت شده باشد.
6- به او بیاموزید که از وقتش به نحو احسن استفاده کند. شب های امتحان زمان خوبی برای خواندن درس های عقب افتاده نیست.
7- به او یاد بدهید که برای درس خواندن و تفریح برنامه ریزی کند. هرگز خودتان بدون نظر او، برایش برنامه ریزی نکنید چون عمل نخواهد کرد.
8- اگر در برخی از دروس موفق نبود با او هم دردی کنید.
9- وعظ و خطابه برای او فایده ای نخواهد داشت ،به او بگویید که چه کمکی از دست شما برایش برمی آید که انجام دهید؟
10- هم دردی و تأسف شما می تواند ارتباطی خوب بین شما و او برقرار سازد که، مانع می شود او برای جبران این کمبود، دست به کارهای نامناسب بزند یا این که ترک تحصیل کند.
11- در انتخاب روش صحیح درس خواندن، راهنماییش کنید و نسبت به نمرات و اعمالش در مدرسه بی تفاوت نباشید و پیشرفتش را از نظر دور ندارید و مشوق او باشید.
12- اگر متوجه شدید که قادر نیست از حداکثر تواناییش در تحصیل استفاده کند، علت را جست وجو کنید.
13- پیرامون وضعیت خانوادگی دانش آموزان مطالعه كنید
14- طرح درس و تمامی وسایل کمک آموزشی مورد نیاز خود را آماده داشته باشید.
15- از اجرای تدریس های خشک و بی روح بپرهیزید.
16- به دانش آموزان دروغ نگویید
17- گروه بندی دانش آموز در تمامی فعالیت های کلاس و دادن نقش به دانش آموزان شرور را از یاد نبرید
18- پیرامون علل بی انضباطی جست وجو كنید
19- دانش آموزان را در خصوص قوانین و مقررات کلاس و مدرسه توجیه كنید
20- در بسیاری از موارد، در برخورد با بی انضباطی دانش آموز سکوت اختیار نموده و فقط با نگاه خود به او بفهمانید که رفتار و حرکتش اشتباه بوده است.
21- والدین و معلمان باید بدانند که بذله گویی، گاهی اثربخش است و اغلب می توان با شوخی کردن از برخوردهای بالقوه ی قابل انفجار در کودکان، جلوگیری به عمل آورد.
22- از طعنه و تمسخر و شیوه های دیگر، که به تحقیر در انظار عمومی منجر شود، باید اجتناب کرد.
23- انجام تکالیف و کارهای اضافی را نباید به عنوان شیوه ی تربیتی به کاربرد.
24- مربیان با ارائه ی توضیحاتی کافی، باید مطمئن شوند که همه ی دانش آموزان، قوانین و مقررات وضع شده و دلایل وجودی این مقررات را می شناسند.
25- تنبیه باید متناسب با جرم باشد؛ مثلاً برای تخلف های جزیی نباید تنبیه های سخت به کار گرفت.
26- باید بین مقررات وضع شده در محیط خانه و مدرسه هماهنگی لازم وجود داشته باشد و این مقررات نباید هم دیگر را نقض کنند.
27- باید عواملی را که سبب خستگی و دل زدگی دانش آموزان می گردند، از محیط زندگی او حذف کرد.
28- معلمان در کلاس، باید از شیوه های تدریس مژثرتر استفاده نمایند؛ به صورتی که کلاس حالت یک نواخت نداشته باشد.
29- والدین و مربیان باید خود نیز الگوی مناسبی در رعایت نظم و انضباط باشند.
30- وقتی والدین یا معلمان اشتباه می کنند، باید به شکلی خاص عذرخواهی کنند.
31- باید درباره ی بی انضباطی دانش آموز، به طور خصوصی، با او صحبت کرد.
32- معلمان باید اطلاعاتی درباره ی فرد فرد دانش آموزان به دست آورند. آگاهی های لازم را می توان از طریق گفت وگو با معلمان دیگر، استفاده از بایگانی ها، شرکت در فعالیت های خارج از برنامه ی تحصیلی و از والدین و دیگران به دست آورد.
33- مشورت گرفتن از دانش آموزان در طراحی آموزشی و کنترل کلاس.
34- تشکیل کنفرانس های درسی، اخلاقی و تربیتی توسط دانش آموزان.
35-دادن فرصت خودنمایی و تفکر و تصمیم گیری به دانش آموزان
36- ارتباط مؤثر با اولیا دانش آموزان و دادن هشدارهای آموزشی و تربیتی به والدین.
37- شرکت دادن دانش آموزان در شورای آموزشگاه و در برخی موارد در شورای معلمان.
رشد معلم
مرکز یادگیری سایت تبیان - تنظیم: شکوفه باصری
