جان لاک و آموزش و پرورش

این مقاله بر آن است تا در ضمن معرفی جان لاک، فیلسوف انگلیسی و یکی از بنیان گذاران اندیشه ی لیبرالیسم یا آزادی در آموزش و پرورش عناصر کلیدی این اندیشه و اثرات تربیتی آن را مورد بررسی و بحث قرار دهد.

جان لاک کیست؟

جان لاک (1704-1632) فرزند یک وکیل دعاوی و زمین داری خرده پا بود. آموزش لاک تا سن چهارده سالگی توسط پدرش صورت گرفت. وی از سال 1646 تا 1651 به مدرسه ی وست مینستر رفت. در این مدرسه به مطالعه ی اثار کلاسیک یونانی و لاتین پرداخت تا خود را برای ورود به دانشگاه آکسفورد اماده سازد. در سال 1652، در سن 20 سالگی، در دانشکده ی کریست چرچ دانشگاه آکسفورد پذیرفته شد. لاک در سال 1656 به دریافت درجه ی کارشناسی در ادبیات و در سال 1658 به درجه ی کارشناسی ارشد نائل آمد و مدرس زبان یونانی، فن بیان و فلسفه ی اخلاق شد. لاک اوقات فراغت خود را به تحصیل طب و فن کشورداری مصروف داشت و به فلسفه شرقی علاقه وافر نشان داد اما فلسفه ای که به درد زندگی عملی بخورد و نه آن که عقاید و نظریات غیرعملی محض باشد. او همچنین به مطالعه ی پزشکی پرداخت و هر چند دوره ی تحصیلات در این رشته را به پایان نرسانید، ولی پزشک محترمی شد.

لاک در ضمن حمله به مفروضات افلاطون، درصدد تأسیس دیدگاهی تجربی برآمد مبنی بر این که کلیه ی شناخت های انسان از ادراکات حسی سرچشمه می گیرند و به هنگام تولد، ذهن، لوح نانوشته، یا کاغذ سفیدی است که داده های تجربی بر روی آن ثبت می گردند.

لاک در سیاست و فلسفه نیز استاد بود. نظریه ی او در باب علم و معرفت که در اثرش به نام «رساله ای در باب فهم انسان» در سال 1690 چاپ شد، اهمیت زیادی برای فلسفه ی تجربی، که جایگزین فلسفه ی خردگرایی گردید و بنیان گذار آن رنه دکارت بود، دارد. «رساله ای در باب فهم انسان» تحقیقی است انتقادی درباره ی اصل و منشأ علم، جنبه ی یقینی آن و گستره ی معرفت بشر. اثر دیگرش موسوم به «دو رساله در باب حکومت» که باز هم در سال 1690 چاپ شد، به همان اندازه اهمیت دارد.

در «دو رساله در باب حکومت»، جان لاک به مخالفت با حق الهی سلاطین پرداخته و معتقد است که همه ی انسان ها به لحاظ وضع طبیعی، آزاد و برابرند و از حقوق طبیعی برخوردار می باشند. نظریات سیاسی لاک بعدها در قانون اساسی آمریکا و نیز در قانون اساسی فرانسه بازتاب یافت. وی در طول حیات خود اکثر اثارش را با نام مستعار به چاپ می رساند، زیرا نمی خواست لطمه ای به بهترین اثرش موسوم به «رساله ای در باب فهم انسان» وارد آید.

نظریات جان لاک درباره ی معرفت شناسی و آموزش و پرورش

والاترین و ارزشمندترین یادگار فلسفی جان لاک را می توان همانا رساله ای در باب فهم انسان دانست که در سال 1690 منتشر کرد. این مقاله که به گونه ای عمیق با تعلیم و تربیت ارتباط پیدا می کند، بعدها به صورت یک مرجع کلاسیک درباره ی معرفت شناسی درآمد. لاک تحلیل معرفت شناختی خود را با انتقاد از نظریه ی افلاطون،( معرفت یا شناخت از مفاهیم بنیادینی سرچشمه می گیرد که به هنگام تولد و قبل از تجربه ی حسی در ضمیر انسان حضور دارند)آغاز كرد. لاک در ضمن حمله به مفروضات افلاطون، درصدد تأسیس دیدگاهی تجربی برآمد مبنی بر این که کلیه ی شناخت های انسان از ادراکات حسی سرچشمه می گیرند. به هنگام تولد، ذهن، لوح نانوشته، یا کاغذ سفیدی است که داده های تجربی بر روی آن ثبت می گردند. این داده ها یا ساده اند و یا مرکب؛ در صورتی که مرکب باشند، نسبی و اضافی اند و محصول فعالیت قوای ذهنی ما هستند که ما را قادر می سازند تا ایده ها را مقایسه، مقابله و تجرید کرده، به خاطر بسپاریم.

لاک، تمسّک انحصاری به سنت، آداب و رسوم، و تکیه بر اصول لایتغیر را منتفی تلقی می کرد. تجربه گرایی او بر کاربرد روش علمی تأکید داشت. انکار وجود ایده های فطری از جانب لاک و تصور او از «ذهن به مثابه ی لوحی نانوشته»، اشاره دارد به این که شخصیت انسان از راه تجربه شکل می گیرد. اما با وجودی که ذهن از ایده های فطری خالی است، افراد مختلف استعدادهای بالقوه متفاوتی دارند.

کتاب «افکاری چند درباره ی آموزش و پرورش» که در سال 1693 توسط لاک منتشر شد، رساله ای فلسفی نیست، بلکه راهنمایی عملی برای تربیت است. در این اثر لاک برای آموزش و پرورش چهار هدف عمده را باز می شناسد: هدف نخست فضیلت است که متضمن ریاضت کشی است که می تواند از رفتار هیجانی جلوگیری کرده و مانع وسوسه شود. پرورشِ عاداتِ پرهیزگارانه راه را برای زندگی تحتِ رهبریِ خرد هموار می کند. هدف دوم پرورشِ خِرد یعنی آن شعور ژرف و عملی است که انسان را قادر می سازد تا امور و دارایی های خویش را با موفقیت اداره کند و در مسایل انسانی دوراندیش باشد. هدف سوم مّبادی آداب بار آوردن فرد است که او را در انجام تکالیف اجتماعی هدایت می کند. و چهارمین هدف، یادگیری است که بالاخص به اخلاق و سیاست مربوط می شود و به جامعه ی مدنی، حکومت، قانون و تاریخ می پردازد.

مرکز یادگیری سایت تبیان - تنظیم:شکوفه باصری