ماجرای بنی قریظه چه بود؟!
"بنی قریظه " از دو كلمه تشكیل شده است :
بنی (بنین) : جمع ابن است و در لغت به معنی پسر می‌باشد.1
قریظه : مصغّر قَرَظة است و قَرَظ در لغت به معنی برگ درخت سَلَم می‌باشد كه با آن دباغی كنند و تقریظ، كسی را مدح كردن می‌باشد. 2
در اصطلاح " قُریظ " نام گروهی از اعراب است و بنی قریظه یكی از سه طایفه مشهور یهود بودند كه بر اثر پیمان شكنی در غزوه احزاب ، پیامبر اسلام(ص) با آنان برخورد كرد، نام یكی از غزوه‌های پیامبر(ص) نیز، بنی قریظه می باشد .3
یاد كرد قرآن از بنی قریظه
در قرآن به نام ایشان تصریح نشده است ، اما در تفاسیر، شأن نزول برخی از آیات را به آنان نسبت داده‌اند .
با ورود پیامبر اسلام (ص) به مدینه و رواج اسلام و به گزارش آیات قرآنی ، یهودیان ساكن در مدینه دانستند این پیامبر، همان پیامبر موعود است ، اما چون ایشان را از ذریه هارون ندیدند به او ایمان نیاوردند.4
اصولاً این اقوام، با پیامبر (ص) پیمان مصالحه داشتند كه طی آن، یهودیان حق تعرض به مسلمین را نداشتند ، اما یكی از اوصاف بسیار بد جمعی از ایشان، پیمان شكنی است كه گویا با تاریخ آنها همراه است. 5
از دلایل پیمان شکنی آنها ، برتر دانستن امت خود نسبت به دیگران و... بود. 6
" اِنّ شَرَّ الدّوابِّ عِندَ اللهِ الّذینَ كَفَروا فَهُمْ لا یُؤمِنونَ . الّذینَ عاهَدتَّ مِنهُم ثُمَّ یَنقُضُونَ عَهدَهُم فی كُلَّ مَرَّةٌ وَهُمْ لا یَتّقونَ ؛
به یقین بدترین جنبندگان نزد خدا كسانی هستند كه كافر شدند و ایمان نمی‌آورند ، همان كسانی كه با آنها عهد بستی سپس هر بار عهد و پیمان خود را می‌شكنند و ( از پیمان و خیانت) پرهیز ندارند .»7
در آیات بعد به پیامبر(ص) دستور می‌دهد كه ایشان را پراكنده سازد و اگر از خیانت ایشان بیم دارد، او نیز نقض پیمان كند.8 یهود بنی قینقاع در سال دوم هجری و یهود بنی نضیر در سال چهارم هجری به دلیل پیمان شكنی از مدینه تبعید شده بودند و تنها همین گروه در مدینه باقی مانده بود و در سال پنجم بود كه غزوه احزاب رخ داد.9
نقش بنی قریظه در غزوه خندق (احزاب)
عده‌ای از یهودیان بنی نضیر كه بعد از تبعید در خیبر سكونت داشتند به مكه رفتند و برای جلب رضایت مشركان ، دین آنان را بر حق دانستند.10 و با وعده‌‌هایی، قبائل دیگر را بسیج كرده و سپاه احزاب را به راه انداختند 11 و از بنی قریظه خواستند تا با آن همراه شوند، ابتدا نپذیرفتند اما سرانجام نقص پیمان كرده و ایشان را همراهی نمودند .
در جنگ احزاب از تهاجم بنی قریظه و آذوقه فرستادن برای مشركان ، به هراس افكندن كودكان و زنان سخن به بیان آمده است. 12 همچنین به مشركان سلاح رساندند و به تصور آنكه سپاه ده هزار نفری احزاب پیروز خواهند شد به جاسوسی و تخریب روحیه مسلمانان پرداختند تا ایشان را در پرتگاه خطر نابودی قرار دهند.13
این جنگ با امدادهای غیبی خداوند به پیروزی مسلمین منجر گشت اما خیانت و پیمان شكنی بنی قریظه در نبرد احزاب كه در حساس ترین شرایط صورت گرفت و هستی اسلام در خطر بود ، قابل گذشت نبود ، از این رو هنوز چند ساعت از بازگشت رسول خدا از کنار خندق نگذشته بود که از جانب خداوند مأمور به حرکت به سمت بنی‌قریظه شد.
بنی‌قریظه تنها قبیله مطرح یهودی ساکن مدینه بود که تا جنگ خندق پیمان خود را با مسلمین حفظ کرده بودند .
با رسیدن سپاه اسلام مقابل دژهای آنان ، رسول خدا (ص) طبق سیره همیشگی خود ابتدا از آنان خواست اسلام بیاورند چون سر باز زدند ، ایشان را محاصره كردند. 14 مدت محاصره 25 روز به طول انجامید. 15
بنی قریظه از پیامبر خواستند تا با آنان چون بنی نظیر رفتار كند و به ایشان اجازه دهد اموال منقول خود را برداشته از مدینه خارج شوند، اما رسول خدا(ص) نپذیرفت، بار دیگر بنی قریظه از پیامبر(ص) خواستند تا اموال خود را نیز بر جا گذاشته و از مدینه بیرون بروند ولی رسول خدا(ص) باز هم نپذیرفت و فقط خواستار تسلیم شدن بی قید و شرط آنان بود .
کعب‌بن اسد قرظی که بزرگ آنان بود وقتی این قاطعیت پیامبر را مشاهده کرد به قبیله خود گفت: ای قوم از 3 پیشنهاد من یکی را بپذیرید . نخست آنکه به محمد ایمان آورید و عناد را کنار بگذارید ، زیرا او فرستاده خداست و ما صفات او را از احبار شنیده‌ایم و تورات او را تصدیق می‌کند . افراد قبیله گفتند : ما هرگز کتاب دیگری اختیار نمی‌کنیم و دست از دین خود بر نمی‌داریم .
پیشنهاد دوم اینکه اگر نبوت او را قبول نمی‌کنید ، زنان و فرزندانتان خود را بکشید و سپس به جنگ مسلمین بشتابید، تا اگر کشته شدید زن و فرزندانتان به دست آنان اسیر نشوند و اگر پیروز شدید باز زن و فرزند دیگری به دست می‌آورید . افراد قبیله گفتند : پس از آنان زندگی بر ما تلخ است. چگونه آن بی‌گناهان را به دست خود به کشتن دهیم ؟!
پیشنهاد سوم اینکه مسلمین می‌دانند ما روز شنبه کاری انجام نمی‌دهیم و فردا شنبه است. برای غافلگیر کردن آنان صبح همگی با شمشیرهای از غلاف بیرون آمده به آنان حمله ور شویم . باز قوم او نپذیرفتند و گفتند ما احترام شنبه را هرگز نشکنیم ، چرا که برخی پیشینیان ما که حرمت شنبه را زیر پا گذاشتند گرفتار خشم و غضب الهی شدند .
درخواست دیگر بنی قریظه این بود كه هم پیمان خود ابولبابه ، به سوی ایشان فرستاده شود تا در خصوص تسلیم شدنشان رایزنی كنند، با موافقت پیامبر (ص) ابولبابه ضمن توصیه به تسلیم شدن، با اشاره به گردن خود به آنان فهماند كه كشته خواهند شد.16
او از حصار بیرون آمد و دانست که عملش نوعی خیانت به خدا و رسول او بوده است. نادم و پشیمان یک سر به مسجد پیامبر رفت. خود را به یکی از ستون‌های آنجا بست تا خدا توبه او را بپذیرد. بالاخره یهودیان بنی‌قریظه که خود را مجبور به تسلیم می‌دیدند. رسول خدا به منظور حفظ وحدت و رضایت قبیله اوس و همراهی با آنان، رئیس آن قبیله ، سعدبن معاذ، را به حکمیت برگزید.
اوسیان و یهودیان بنی‌قریظه بدین حکمیت راضی و خشنود شدند. سعد را که در جنگ خندق زخمی شدید برداشته و از مدینه به نزد رسول خدا آوردند و در بین را از او درخواست نیکی در حق بنی‌قریظه را کردند . او پس از ورود به جمع حکمی داد که تعجب یهودیان و همچنین افراد قبیله اوس که انتظار چنین حکمی را نداشتند و خشنودی خدا و رسول او را موجب شد . او گفت: «مردان آنها کشته شوند ، اموالشان تقسیم و فرزندان و زنانشان اسیر گردند و زمین‌هایشان میان مهاجرین تقسیم شود .»
مصادف هفتم ذی‌الحجه پیامبر به مدینه بازگشت . یهودیان را دسته دسته بیرون آوردند و سخن سعد را که خشنودی خدا و پیامبر را نیز به دنبال داشت ،اجرا شد .
برای این كشتار ادله‌ای ذكر شده از جمله اینكه در عهدنامه ایشان آمده بود كه در صورت پیمان شكنی، پیامبر(ص) در ریختن خون ایشان ، آزاد است و اینكه خود ایشان داوری سعد بن معاذ را پذیرفته بودند. 17غنائمی كه از این غزوه بدست آمد میان مسلمانان تقسیم شد و برای اولین بار سهم سواره و پیاده مشخص گردید. 18
بدین صورت آخرین قبیله مطرح یهودیان مدینه از بین رفت. آیات 26 و 27 سوره احزاب در مورد آنان نازل آمده است: « و انزل الذین ظاهروهم من اهل الکتاب من صیاصیهم و قذف فی قلوبهم الرعب فریقاً تقتلون و تاسرون فریقاً و اورثکم ارضهم و دیارهم و اموالهم و ارضاً لم تطؤها و کان الله علی کل شیء قدیراً ؛ از اهل کتاب آن گروه را که به یاریشان برخاسته بودند، از قلعه‌هایشان فرود آورد و در دل‌هایشان بیم افکند. گروهی را کشتید و گروهی را به اسارت گرفتید و خدا زمین و خانه‌ها و اموالشان و زمین‌هایی را که بر آنها پای ننهاده‌اید، به شما واگذاشت و خدا بر هر کاری تواناست.»
پیامدهای غزوه بنی قریظه:
1- فرو ریختن پایگاه مشركان عرب در مدینه
2- تقویت بنیه مالی مسلملنان با غنائم
3- پاك شدن مدینه از یهودیان خائن . 19
زهرا اجلال – گروه دین و اندیشه تبیان
1- قرشی / علی اكبر / قاموس قرآن / ج 1 / ص 233
2- ابن منظور / لسان العرب / بیروت / ج 11 / ص 118 -117
3- مركز فرهنگ و معارف قرآن، اعلام قرآن / ج 3 / ص 367
4- بقره/ 90 – 89
5- مكارم شیرازی / ناصر و همكاران؛ تفسیر نمونه / ج 1 / ص 366
6- اعلام قرآن / ص 397
7- انفال/ 56- 55
8- انفال / 58-57
9- تفسیر نمونه / ج 17 / ص 269
10- نساء/ 51
11- اعلام قرآن / ص 486
12- دانش نامه قرآن و قرآن پژوهی / ص 392
13- همان / ص 446
14- اعلام قرآن / ص 383-382
15- شیرازی / ناصر و همكاران؛ قصه‌های قرآن بر اساس تفسیر نمونه / ص 625-624
16- اعلام قرآن / ص 385 و 384
17- اعلام قرآن / ص 389-387
18- دانش نامه جهان اسلام / ص 469
19- تفسیر نمونه / ج 17 / ص 275
