فراسوی ترجمه

قرآن کریم

سیری در ترجمه های فارسی قرآن (13)

نمونه هایی دیگر از ترجمه های معادل(وفادار) قرآن

محمد صادق تهرانی ( 1382 ش )

آیت الله دکتر محمد صادق تهرانی ( 1307هـ.ش ) فقیه، قرآن پژوه و نویسنده تفسیر سی جلدی «الفرقان فی تفسیر القرآن» است. وی سال 1382 ترجمه خود از قرآن را منتشر نمود.[15] ترجمه ایشان ترجمه ای جمله به جمله و معادل است که با توضیحات تفسیری که در زیر نویس ترجمه ارائه شده کامل تر گشته است. در این اثر برای روان سازی ترجمه و دقت هر چه بیشتر در آن کلمات و عباراتی که در متن قرآن نیست ولی در ترجمه فارسی باید باشند با استفاده از قلاب ها و کمانک مشخص شده است. رعایت وزن و صدای قرآنی، در نظر گرفتن قرائت رایج قرآن، ارائه پانوشت هائی برای توضیح مفاهیم پیچیده و دشوار و استفاده از شکل مأنوس کلمات در رسم الخط فارسی از ویژگی هائی است که مترجم برای اثر خود بر شمرده است.¹

ترجمه تفسیر كاشف ( 1383 ش )

تفسیر كاشف تفسیری است ترتیبی و در شمار تفاسیر اجتماعی با صبغه تربیتی و هدایتی از قرآن است كه توسط محمد جواد مغنیه (1322-1400ق) به زبان عربی و در هفت جلد به نگارش در آمده است. ترجمه این تفسیر ارزشمند در سال 1383 توسط موسی دانش و با حمایت دفتر تبلیغات اسلامی شعبه خراسان چاپ شد. مفسّر هدف خود را از تحریر این تفسیر پاسخگویی به نیاز های جهان معاصر و اقناع نسل جدید بر شمرده است. ترجمه آیات در این تفسیر ترجمه ای است روان و شیوا و مطابق با نثر معیار، جنبه ادبی و شیوایی ترجمه در خور تأمــل است. حجــم توضیحات تفسیری بسیار اندک است و با کروشه از متن جدا شده اند.²

ابوالفضل بهرامپور ( 1383 ش )

ابوالفضل بهرام پور یکی از قرآن پژوهان پر کاری است که به سبکی جذاب به تفسیر قرآن می پردازد. وی هنگام نگارش تفسیر 30 جلدی خود با عنوان نسیم حیات به ترجمه آیات نیز پرداخت آنگاه ترجمه آیات را به طور مجزا با ویرایش جدید به چاپ رساند.³ ترجمه بهرام پور، ترجمه ای سلیس و روان از قرآن است با توضیحات تفسیری اندکی که در میان دو قلاب قرار گرفته اند.یکی از ویژگی های این ترجمه شرح لغات است که در کنار متن آیات به ریشه یابی و بیان معنای واژگان می پردازد. این قسمت از ترجمه که بیشتر جنبه آموزشی دارد برای کسانی که می خواهند از ترجمه قرآن اطلاعات بیشتری بدست آورند مفید است. از دیگر ویژگی های این ترجمه، دقت در ترجمه كلیه حروف و كلمات قرآن است. حتی ادات تاكید نیز با دقت ترجمه شده اند. به این ترجمه نقدهایی نیز وارد شده است، از جمله: عدم هماهنگی در ترجمه آیات مشابه، عدم وجود دقت لازم در ترجمه برخی از كلمات، تكراری بودن كلمات ترجمه شده در حاشیه قرآن، ناهماهنگی ترجمه كلمات در قسمت آموزشی و متن ترجمه.⁴

معصومه یزدان پناه ( 1384 ش )

ترجمه دو زبانه خانم یزدان پناه از قرآن كریم ترجمه ای امروزی ، خوانا، خوشخوان و شیوا و ادبی است و با نثر معیار مطابق می باشد.⁵ آنگونه که مترجم خود ادعّا می کند ترجمه ای آزاد و در عین حال دقیق را ترجیح داده است.⁶ اما با توجه به ویژگیهای ترجمه باید آن را در شمار ترجمه های «معادل» از قرآن محسوب کرد. سعی مترجم آن بوده که «کمترین افزودگی مهم تفسیری را در داخل قلاب» گذارد، لذا توضیحات تفسیری اندك آن کاملا مجزّای از متن می باشند.

از ویژگیهای جالب این ترجمه ارائه واژه نامه ای از لغات مهم هر صفحه به دو زبان فارسی و انگلیسی است.

حسین استاد ولی ( 1385 ش )

حسین استاد ولی یکی از ترجمه پژوهان معاصر است که در زمینه نقد ترجمه های قرآن مقالات متعددی به چاپ رسانده است.وی پس از بررسی ترجمه های قرآنی و ویرایش چند ترجمه مهم مانند ترجمه جلال الدین مجتبوی، الهی قمشه ای، آیت الله مشکینی و دکتر موسوی گرما رودی در اواخر سال 1375 خود نیز ترجمه مستقلی ارائه داد. این ترجمه که در سال 1385 به چاپ رسید به گفته مؤلف از ویژگی هائی چند مانند دقت در ترجمه واژگان، سلامت و روانی عبارات و توجه به فصاحت و بلاغت قرآن برخوردار است. در این ترجمه فارسی گرائی افراطی به کار نرفته و واژه هایی مثل ایمان، یقین، انفاق ترجمه نشده است.⁷ ترجمه حسین استاد ولی از توضیحات تفسیری نیز خالی نیست و در مواردی جهت روشن نمودن معنای آیه یا اتصال آن با آیات قبل توضیحاتی در متن داده شده است اما این توضیحات به دقت با دو قلاب از متن جدا شده است. توضیحات مفصل تر نیز در پاورقی ارائه شده است و در آنها به حل برخی معضلات یا شأن نزول ها یا متشابهات پرداخته است.⁸

ترجمه معنایی از رایج‌ترین ومشهورترین انواع ترجمه است. این ترجمه نقطه مقابل ترجمه تحت‌اللفظی است و عموم مترجمان، پیرو و طرفدار این شیوه ترجمه‌اند از آن جهت كه هدف اساسی در این روش ترجمه تنها انتقال دادن معنا، محتوا و پیام متن مبدأ و نیز روان بودن و عامه فهم بودن متن مقصد می‌باشد.

ضمن اینكه این روش برای مترجمان، آسان‌تر از روش پیشین (وفادار یا معادل)‌ است. بدین ترتیب آنچه در ترجمه معنایی اهمیت نخستین دارد پیام و محتوای متن مبدأ و پایبندی به ساختار‌های زبانی زبان مقصد است. ترجمه معنایی را می‌توان حدفاصل میان ترجمه وفادار و آزاد دانست.

حذف و اضافه در ترجمه معنایی معمولاً بیش از حذف و اضافه در ترجمه‌‌های معادل و وفادار است. و تعادل معنایی میان متن مقصد و متن مبدأ بیش از تعادل دستوری و بلاغی است.⁹ در زبان فارسی حدود 30 ترجمه معنایی از قرآن ارائه شده است كه در این مجال به مهم ترین آنها اشاره می شود. نخستین ترجمه معنایی را به شكل امروزی را سید ابراهیم بروجردی در سال 1317 هـ.ش در تفسیر جامع ارائه داد. اما مشهورترین ترجمه معنایی از قرآن را به مرحوم الهی قمشه ای اختصاص دارد با آنكه ترجمه ابراهیم بروجردی از ترجمه الهی قمشه ای روان تر و دقیق تر است.

سید ابراهیم بروجردی ( 1317 ش )

تفسیر جامع اثر سید ابراهیم بروجردی ،تفسیری به زبان فارسی و در هفت جلد است.¹⁰ این اثر از تفاسیر روایی معاصر است که از زاویه حدیث به تفسیر نگریسته است و همواره معانی آیات را با جستجو در روایات دنبال کرده است.¹¹ وی بخشی از تفسیر خود را به ترجمه آیات اختصاصی داده است .این بخش قسمت بالای هر صفحه را تشکیل می دهد و به طور مجزا ارائه شده است.

ترجمه بروجردی از قرآن ترجمه ای بسیار روان و گویاست که به روش محتوا به محتوا و با رعایت ساختار زبان فارسی صورت گرفته است.با آنکه مترجم در تفسیر خود روایات تفسیری را به طور کامل دخالت داده و سعی می کند تا آنجا که ممکن است آیات را به شأن و مقام ائمه (ع) مربوط کند اما در ترجمه خود حتی در آیاتی مانند اكمال دین، تطهیر و ولایت تنها به ترجمه آیات پرداخته و دیدگاههای تفسیری خود را تأثیری نداده است.این تفسیر و ترجمه نخستین بار در سالهای 1317 ـ 1324 ش توسط کتابخانه صدر تهران چاپ شده است و از این جهت ترجمه تفسیر جامع را در باید شمار نخستین ترجمه های معنایی معاصر از قرآن نام برد که بر ترجمه الهی قمشه ای نیز مقدم است.

الهی قمشه ای ( 1323 ش )

ترجمه ی تفسیر گونه ی مرحوم مهدی الهی قمشه ای ملقب به محی الدین ( 1283 ـ 1352 ش ) نخستین بار در سال 1323 ه ش به چاپ رسید و پس از آن بارها این اثر با تیراژ بسیار زیاد و توسط ناشران متعدد به حلیه طبع آراسته شده است این ترجمه که مشهورترین ترجمه نوین و امروزین قرآن به شمار می رود مطلقا رایج ترین ترجمه در پنجاه سال اخیر محسوب می شود علی رغم این شهرت و محبوبیت، آکنده از اغلاط علمی و معنایی است.¹²

ویژگی و وجه تمایز این ترجمه با ترجمه های قبل از خود در این است که از زبانی ساده و مورد پسند عموم بر خوردار بوده و توضیحاتی بر اساس اعتقادات شیعه بر آن افزوده شده است، اما اشکال آن نیز همین است که توضیحات افزوده شده از اصل ترجمه قابل تفکیک نیست.¹³ حسین استاد ولی در گزارشی که از این ترجمه داده است. ویژگی های مثبت این ترجمه را در اخلاص و صفای باطن مترجم، قلم روان و انشای سلیس وی و اشتمال ترجمه بر خلاصه التفاسیر که فهم آیه را روشن می سازد، می داند . وی درباره کاستی های این ترجمه به مواردی همچون: بی دقتی و سرسری کار کردن، عدم توجه به ضمایر، آمیختگی متن و شرح، نقل به معنا و افتادگی ها اشاره می کند.¹⁴ خوشبختانه ترجمه ی مرحوم الهی قمشه ای با تصحیح و ویرایش حسین استاد ولی اخیرا توسط انتشارات دارالکتب الاسلامیه به چاپ رسیده است.

[1] - همان، مؤخره ترجمه، ص 610.

[2] - تفسیر کاشف نویسنده : محمد جواد مغنیه ترجمه: موسی دانش ، تهیه: دفتر تبلیغات اسلامی شعبه خراسان ناشر: مؤسسه بوستان کتاب قم نوبت اول: 1383

[3] -بهرامپور، ابوالفضل، ترجمه قرآن كریم، انتشارات عفت، چاپ اول، 1383.

[4] - نرم افزار جامع التفاسیر نور، بخش كتابشناسی، معرفی ترجمه ابوالفضل بهرامپور.

[5] - قرآن ( ندایی برای جهانیان) ترجمه از عربی به فارسی و انگلیسی همراه با مفردات ، واژه نامه مترجم فارسی و انگلیسی: معصومه یزدان پناه ویرایش فارسی: بهاء الدین خرمشاهی ویرایش انگلیسی: سید علی شهبازی ناشر: نشر شهید سعید محبی چاپ نخست 1384 ( 2/ شناسنامه کتاب)

[6] - معصومه یزدان پناه، ترجمه قرآن كریم، ص 607.

[7] - استاد ولی، حسین، بینات، شماره 49 و 50، ص 412.

[8] - دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج1، ص 544.

[9] - مشكلات ساختاری ترجمه قرآن كریم، دكتر حیدر قلی پور،ص

[10] - بروجردی، سید ابراهیم، تفسیر جامع، چاپ اول، 1317، كتابخانه صدر، تهران.

[11] -تطور تفاسیر شیعه ،ص 147

[12] - دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ص 558.

[13] - غلامرضا گلی زواره، حکیمی متأله و متکلمی توانا مهدی الهی قمشه ای کلام اسلامی ، ش 26 ، 1377، ص 96. نیز ر. ک: عارف قدس آشیان ، مبین ش 6 و 7، 1375، ص 71

[14] - حسین استاد ولی گزارشی از ویرایش جدید و کامل ترجمه ی قرآن شادروان مهدی الهی قمشه ای بینات ، ش 8، 1374، ص 149 و 152

نویسنده: محمد خامه گر