تبیان، دستیار زندگی
معرفی تعدادی از مستحبات اکیده در کتب فقهی امامیه، قسمت ششم، حج و عمره و...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

مستحبات مؤکده در کتب فقهی امامیه

(قسمت ششم)

حج

بسم الله الرحمن الرحیم

مستحبات اکیده اموری هستند که در شرع به آن ها به طور مؤکد سفارش و ترغیب شده است، ولی به حد فرض و واجب نرسیده اند. در پنج مقاله پیشین تعدادی از آن ها را که از کتب معتبر فقه امامیه جمع آوری شده است، معرفی شد؛ و اکنون بخش ششم که به مسائل حج و... مربوط است را از نظر می گذرانیم.

کلید واژه ها: سنت مؤکّده، مستحب مؤکد، مندوب مؤکد، مستحبات اکیده و...

برای دیدن قسمت اول، قسمت دوم ، قسمت سوم، قسمت چهارم و قسمت پنجم این مطلب، روی لینک آن کلیک کنید.

غسل احرام

درباره اعمال حج و عمره غسل های مستحبی متعددی را در کتب فقهی میتوان یافت از جمله: غسل براى احرام، دخول حرم، دخول مكه، زیارت خانه، دخول كعبه، كعبه طواف، وقوف به عرفات و مشعر، براى قربانى كردن، براى ذبح، سر تراشیدن در منى‏، داخل شدن مدینه منوره، داخل شدن حرم پیغمبر صلى اللَّه علیه و آله و سلم، غسل وداع قبر مطهر پیغمبر صلى اللَّه علیه و آله و سلم (1)

اما «غسل برای احرام» را بسیاری از فقهاء مستحب دانستهاند.

در مناسک حج آمده است: آن كه پیش از احرام در میقات غسل احرام بنماید و این غسل از زن حائض و نفساء نیز صحیح است. (2)

در برخی از کتب فقهی «غسل احرام» را مستحب مؤکد دانسته اند و حتی برخی از فقهای امامیه آن را واجب دانستهاند. سید مرتضی (ره) میفرماید: الصحیح عندی أنّ غسل الإحرام سنّة لكنّها مؤكدة غایة التأكید. فلهذا اشتبه الأمر على أكثر أصحابنا و اعتقدوا أن غسل الإحرام واجب لقوة ما ورد فی تأكیده. (3)

تلبیه با صدای بلند برای مردان

واجبات در وقت احرام سه چیز است: اول، نیت؛  دوّم، تلبیه‏ یعنى لبیك گفتن‏؛ سوّم، پوشیدن دو جامه احرام براى مردان‏ (4)

برای تلبیه، مستحباتی گفته شده از جمله این که فرمودهاند: و سنّت است بلند گفتن تلبیه اگر مرد باشد؛ و مكرّر گفتن‏ و... (5) و در برخی از کتب فقهی معتبر امامیه، سنت رفع صوت  هنگام تلبیه را برای مردان مستحب مؤکد شمردهاند. (6)

طواف وداع

فقهاء براى كسى كه مى‏خواهد از مكه بیرون رود، طواف وداع را مستحب است دانستهاند و برای آن آدابی ذکر کردهاند مانند این که در هر شوطى حجر الاسود و ركن یمانى را در صورت امكان، استلام نماید و چون به‏ مستجار رسد مستحباتى كه قبلا براى آن مكان ذكر شد به جا آورد و... (7)

در بعضی از کتب معتبر فقهی امامیه، طواف وداع را سنت مؤکده نامیدهاند. شیخ طوسی (ره) در «مبسوط» و «نهایه» میفرماید: ... طاف به أسبوعا طواف الوداع سنة مؤكدة (8) ابن ادریس حلی (ره) در «سرائر» و محقق حلی (ره) در «نکت النهایة» میگویند: فإذا أراد الخروج من مكة، جاء الى البیت، فطاف به أسبوعا، طواف الوداع، سنّة مؤكدة. (9) و یحیی بن سعید حلی در «جامع الشرایع» میفرماید: فإذا أراد فراق مكة، طاف بالبیت سبعا، طواف الوداع، سنة مؤكدة، و یفعل فیه كما فعل قبل. (10)

حج عید قربانی

تکرار حج

تکرار حج مستحب است (11) و برخی از فقهاء آن را مستحب مؤکد دانستهاند. (12) و از جمله روایاتی که در این باره داریم:

قَالَ الصَّادِقُ (علیه السلام) مَنْ حَجَّ حَجَّةَ الْإِسْلَامِ فَقَدْ حَلَّ عُقْدَةً مِنَ النَّارِ مِنْ عُنُقِهِ وَ مَنْ حَجَّ حَجَّتَیْنِ لَمْ یَزَلْ فِی خَیْرٍ حَتَّى یَمُوتَ وَ مَنْ حَجَّ ثَلَاثَ حِجَجٍ مُتَوَالِیَةٍ ثُمَّ حَجَّ أَوْ لَمْ یَحُجَّ فَهُوَ بِمَنْزِلَةِ مُدْمِنِ الْحَجِّ (13)

دخول در کعبه و غسل دخول کعبه

داخل شدن در کعبه مستحب است و برخی از فقهاء آن را دارای استحباب مؤکد دانستهاند. (14) اما درباره غسل کردن هنگامی که اراده داخل شدن به کعبه را دارد، بسیاری از فقهاء آن را سنت مؤکده گفتهاند (15) و از امام باقر علیه السلام روایت داریم که: الدخول فیها دخول فی رحمة اللّه و الخروج منها خروج من الذنوب، معصوم فی ما بقی من عمره... (16)

زیارت پیامبر، حضرت زهرا و ائمه بقیع علیهم السلام، در حج

از مواردی که در کتب فقهی متعددی تصریح به اکید بودن استحباب آن «برای حج گزاران» شده است، اولا زیارت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله می باشد (17) وحتی برخی فرموده اند که اگر مردم این مهم را ترک کنند، امام (حاکم شرع) مردم را به آن مجبور می نماید. چنان که فخر المحققین در ایضاح الفوائد می گوید: یستحب زیارة النبی صلّى اللّه علیه و آله و سلّم استحبابا مؤكدا و یجبر الامام الناس علیها لو تركوها (18). در ادامه تأکید بر زیارت نبی اسلام صلی الله علیه و آله، غالبا بر زیارت حضرت زهرا علیها السلام و زیارت ائمه بقیع علیهم السلام نیز تأکید فرموده اند و چنین عبارتی را در چندین کتاب فقهی مهم شیعه می توان دید: ... و یستحب زیارة النبی علیه السّلام مؤكدا، و زیارة فاطمة علیها السّلام من الروضة، و الأئمة علیهم السّلام بالبقیع، و المجاورة فی المدینة، و الصلاة فی الروضة، و صوم الحاجة ثلاثة... (19) درباره محل زیارت حضرت صدیقه طاهه سلام الله علیها نیز فقها به دلیل اختلاف نظر در محل دفن آن حضرت (20) سه مکان را گفته اند: روضه (بین قبر پیامبر و منبر)، خانه حضرت زهرا سلام الله علیها و بقیع. (21)؛ هرچند به نظر می رسد بیشتر تأکیدشان درباره محل زیارت، «روضه» است (22)

نکته دیگر که آن را هم بسیاری از فقهاء فرموده اند، زیارت شهدای احد و خصوصا حضرت حمزه سید الشهدا است. (23)

اُضحیّة (قربانی مستحبی عید قربان)

به قربانی که در «حج» ماه ذی الحجه قربانی میشود، «هَدْی» گفته میشود. (24) و به حیوانی که در روز عید قربان، حجّاج در مِنی و سایر مسلمانان در شهرها و روستاها قربانی میکنند، «اُضحیّة» گفته میشود که جمع آن «اَضاحی» است و به روز عید قربان «عید الأضحی» میگویند. (25)

اضحیّه، حیوانی است که در روز عید قربان، تبرّعا ذبح میشود؛ اضحیّه مستحب است و بسیاری از فقها آن را سنت مؤکّد میدانند و حتی برخی قائلند که بر کسی که توانایی آن را داشته باشد واجب میباشد.

شیخ طوسی (ره) در «الخلاف» میفرماید: «الأضحیة سنة مؤكدة لمن قدر علیها» (26) ایشان در «مبسوط» میگوید: «و الأضاحی جمع أضحیة مثل أمنیة و أمانی و أضحى جمع أضحاة مثل أرطاة و أرطا لضرب من الشجر. فإذا ثبت ذلك فهی سنة مؤكدة» (27)

علامه حلی در «تذکره» میفرماید: «الأضحیة مستحبة و سنة مؤكدة لیست واجبة» (28) ایشان در «منتهی» میفرمایند: « قال علماؤنا الأضحیة سنة مؤكدة و لیس واجبة» (29)

شهید اول در «دروس» میفرماید: «و منها: الأضحیّة، و هی سنّة مؤكّدة» (30)

شهید ثانی (ره) در شرح لمعه میفرماید: «الاضحیّة» بضمّ الهمزة و كسرها و تشدید الیاء المفتوحة فیهما: و هی ما یُذبَح یوْمَ عید الأضحى تبرّعا و هی مستحبةٌ استحبابا مؤكّدا بل قیل بوجوبها على القادر و رُوی استحباب الاقتراض لها و أنّه دین مَقضیّ فإنْ وجب على المكلف هدیٌ أجزأ عنها (31)

مقدس اردبیلی در «زبدة البیان» میفرماید: «... و یكون المراد الهدی الواجب، أو یكون وجوب الأضحیّة مخصوصا به صلّى اللّه علیه و آله للإجماع المنقول على الظاهر على عدم وجوبها على أمّته، بل هی سنّة مؤكّدة» (32)

آیت الله العظمی سید عبد الاعلی سبزهواری در «مهذّب الاحکام» میفرماید: «یستحب الأضحیة لكل من تمكن منها مؤكدا، و فی بعض الأخبار أنها واجبة لمن وجد، و أنه یغفر لصاحبها عند أول قطرة تقطره تقطر من دمها» (33)

پی نوشت ها:

(1) توضیح المسائل مراجع، ج‏1، ص361 و 362

(2) مناسك حج (المحشى للإمام الخمینی)، ص148

(3) المسائل الناصریات، ص247؛ مختلف الشیعة فی أحكام الشریعة، ج‏1، ص315؛ مدارك العروة (للإشتهاردی)، ج‏9، ص318

(4) مناسك حج (المحشى للإمام الخمینی)، ص132 – 138

(5) جامع المسائل (للبهجة)، ج‏2، ص216؛ مناسك حج (المحشى للشیخ الأنصاری)، ص25

(6) الخلاف، ج‏2، ص291؛ المبسوط فی فقه الإمامیة، ج‏1، ص316؛ النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوى، ص215؛ المؤتلف من المختلف بین أئمة السلف، ج‏1، ص370؛ نكت النهایة، ج‏1، ص471؛ مختلف الشیعة فی أحكام الشریعة، ج‏4، ص55

(7) رسائل الشهید الثانی، ج‏1، ص35؛ مناسك حج (المحشى للإمام الخمینی)، ص484؛ جامع عباسى و تكمیل آن (محشى)، ج‏1، ص133؛ مناسك حج (المحشى للشیخ الأنصاری)، ص121؛ مهذب الأحكام (للسبزواری)، ج‏14، ص392؛ جامع المسائل (للبهجة)، ج‏2، ص292؛ مناسك حج و عمره (للبهجة)، ص19

(8) المبسوط فی فقه الإمامیة، ج‏1، ص381؛ النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوى، ص270

(9) السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، ج‏1، ص615؛ نكت النهایة، ج‏1، ص543

(10) الجامع للشرائع، ص228، باب وداع البیت و الإتیان بالمدینة و...

(11) تحریر الأحكام الشرعیة على مذهب الإمامیة، ج‏1، ص89؛ العروة الوثقى (المحشى)، ج‏4، ص595؛ مصباح الهدى فی شرح العروة الوثقى، ج‏11، ص236؛ مناسك حج (المحشى للإمام الخمینی)، ص94؛ منتهى المطلب فی تحقیق المذهب (ط-الحدیثة)، ج‏10، ص28؛ كنز العرفان فی فقه القرآن، ج1، ص310

(12) مدارك الأحكام فی شرح عبادات شرائع الإسلام، ج‏7، ص19؛ مستند الشیعة فی أحكام الشریعة، ج‏11، ص157؛ كلمة التقوى، ج‏3، ص7

(13) من‏لایحضره‏الفقیه، ج2، ص، 216، باب فضائل الحج؛ وسائل‏الشیعة، ج11، ص126، باب استحباب تكرار الحج و العمرة

(14) كلمة التقوى، ج3، ص481

(15) المبسوط فی فقه الإمامیة، ج1، ص381؛ النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوى، ص270؛ السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى،  ج1، ص614؛ نكت النهایة، ج1، ص541

(16) الكافی، ج4، ص527، باب دخول الكعبة؛ تهذیب‏الأحكام، ج5، ص275،  باب دخول الكعبة؛ وسائل‏الشیعة، ج13، ص271، باب استحباب دخول الكعبة

(17) إیضاح الفوائد فی شرح مشكلات القواعد، ج‏1، ص318؛ كشف الرموز فی شرح مختصر النافع، ج‏1، ص387؛ إرشاد الأذهان إلى أحكام الإیمان، ج‏1، ص339؛ رسائل المحقق الكركی، ج‏2، ص162؛ جامع المدارك فی شرح مختصر النافع، ج‏2، ص551

(18) إیضاح الفوائد فی شرح مشكلات القواعد، ج‏1، ص318

(19) كشف الرموز فی شرح مختصر النافع، ج‏1، ص387؛ إرشاد الأذهان إلى أحكام الإیمان، ج‏1، ص339؛ جامع المدارك فی شرح مختصر النافع، ج‏2، ص551

(20) دلیل الناسك-تعلیقة وجیزة على مناسك الحج(للنائینی)، ص494

(21) إیضاح الفوائد فی شرح مشكلات القواعد، ج‏1، ص318

(22) كشف الرموز فی شرح مختصر النافع، ج‏1، ص387؛ إرشاد الأذهان إلى أحكام الإیمان، ج‏1، ص339؛ غایة المراد فی شرح نكت الإرشاد، ج‏1، ص466؛ جامع المدارك فی شرح مختصر النافع، ج‏2، ص551

(23) كشف الرموز فی شرح مختصر النافع، ج‏1، ص387؛ غایة المراد فی شرح نكت الإرشاد، ج‏1، ص466؛ جامع المدارك فی شرح مختصر النافع، ج‏2، ص551

(24) حسین مروّج، اصطلاحات فقهی، ص571

(25) حسین مروّج، اصطلاحات فقهی، ص50

(26) الخلاف، ج‏6، ص37

(27) المبسوط فی فقه الإمامیة، ج1، ص387

(28) تذكرة الفقهاء (ط-الحدیثة)، ج‏8، ص304، مسألة 635

(29) منتهى المطلب فی تحقیق المذهب (ط-القدیمة)، ص755

(30) الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، ج‏1، ص447، درس 113، أحكام ذبح الأضحیة

(31) الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (ط-القدیمة)، ج‏1، ص198

(32) زبدة البیان فی أحكام القرآن، ص89

(33) مهذب الأحكام (للسبزواری)، ج‏14، ص318، فصل فی الأضحیة المندوبة


رهنما، گروه حوزه علمیه تبیان