شان نزول آیه بقیة الله

پرسش:

شأن نزول آیه 86 سوره هود: «بَقِیَّتُ اللَّهِ خَیْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ» حضرت مهدی(عج) است، مگر ایشان در زمان رسول اللَّه ‏صلی الله علیه وآله وسلم وجود داشتند و شناختی از آن حضرت بوده كه چنین آیه‏ای نازل شده است.

پاسخ:

منظور از شأن نزول واقعه خاص، فرد معین یا سؤال بخصوصی است كه آیه در مورد آن نازل شده است و اصطلاح شأن نزول درباره آیه فوق نسبت به حضرت مهدی (عج) صحیح نیست؛ چرا كه این آیه از فرمایشات حضرت شعیب‏علیه السلام خطاب به قوم خود است. اما آن چه درباره نسبت آیه با امام مهدی (عج) وجود دارد و باعث شهرت آن در محافل و منابر نسبت به آن حضرت شده است، بحث انطباق مفهومی آیه و تطبیق یكی از مصادیق آیه بر فردی است كه با تفسیر آیه سازگار است.

زیرا «بقیه» به معنای باقی مانده است و مراد از آن سودی است كه به فروشنده می‏رسد، یعنی آن چه بعد از پایان معامله برایش باقی می‏ ماند و آن را در راه حوائج خود خرج می‏كند. و مراد آیه این است كه سودی كه از طرف خدا برای شما باقی مانده و خدا از طریق فطرت خودتان شما را بدان راهنمایی كرده؟ اگر مؤمن باشید، برای شما بهتر از مالی است كه از راه كم فروشی و كم كردن پیمانه و ترازو تصاحب می‏كنید.

تفسیر نمونه، با عبارت گویاتری «بقیه اللَّه» را چنین معنا كرده است: هر موجود نافعی از طرف خداوند كه برای بشر باقی مانده و مایه خیرو سعادت او گردد، «بقیة اللَّه» محسوب می‏شود¹ از این رو، امام زمان ‏علیه السلام كه وجود شریفشان مایه بیشترین خیر و بركت برای جامعه بشری است، یكی از بهترین مصادیق آیه مباركه است. به قول یكی از قرآن پژوهان معاصر، آیه‏های قرآن دارای مفاهیم جامع هستند و در عصرهای بعد می‏توانند بر مصداق‏های كلی‏تر و وسیع‏تر تطابق داشته باشند.

برای كاملتر شدن پاسخ، خوب است به نظر یكی از دانشمندان اهل سنت نیز توجه نمایید:

شبلنجی دانشمند شافعی، روایتی را نقل كرده كه هنگامی كه (مهدی) قیام كند، بر كعبه تكیه زند و 313 تن از پیروانش نزد او گرد آیند. پس اولین چیزی كه می‏گوید، این آیه است: «بَقِیَّتُ اللَّهِ خَیْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ».

سپس می‏فرماید: منم «بقیة اللَّه» و خلیفه او و حجت خدا بر شما. پس از آن، كسی بر آن حضرت سلام نمی‏كند، مگر این كه می‏گوید: «السلام علیك یا بقیةاللَّه فی ارضه»؛ سلام بر تو ای باقی گذارده خدا در زمینش.²

بنابراین، گرچه مفاد این آیه، از سخنان حضرت شعیب‏علیه السلام خطاب به قوم خود است، امّا مصداق اكمل آن وجود شریف حضرت صاحب الامر (عج) است.

1.تفسیر نمونه، ج 9 ص 204.

2.ملامحسن فیض كاشانی، تفسیر صافی، ج 2، ص 468.

تنظیم: جهرمی زاده_دین و اندیشه تبیان