تبیان، دستیار زندگی
به طور کلی كسی‌ كه‌ اعمال‌ نیكوی‌ او زیاد باشد ، میزان‌ او سنگین خواهد بود ‌؛ و كسی‌ كه‌ اعمال‌ نیكویش‌ كم‌ باشد میزانش‌ سبك‌ است‌ ، واز طرفی نیز سیّئات‌ ، موجب‌ خفّت‌ و سبكی‌ میزان‌ می گردد. وچون میزان در قیامت به معنای عدل کامل است ، هرچه عمل به عدل نز
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

چه کنیم که سنگین وزن شویم ؟!

نامه عمال

پس از فرمان حیات بخش الهی و نفح صور دوم ، تمام آدمیان حیاتی دوباره می یابند و در پیشگاه الهی اجتماع می شوند " و نفخ فی الصّور فجمعناهم جمعاً ؛ و در صور دمیده شود همه­ی آنان را گرد خواهیم آورد .1

براساس آیات و روایات متعدد ، این حشر همگانی مقدمه ای برای تشکیل دادگاه عدل الهی و حسابرسی به اعمال انسان ها می باشد .

از نخستین مراحل و مواقف سخت در روز قیامت و حسابرسی ، موقف نامه ی اعمال و گشودن و خواندن آن می باشد .

نامه ی اعمال از گواهان انکار ناپذیر روز محشراست که در آن خوبی ها و بدی ها ، ریز و درشت همه  منعکس شده است که در آیات و روایات با تعبیرات مختلفی بیان شده است ؛

الف ) کتاب ؛

" و وضع الکتاب فتری المجرمین مشفقین ممّا فیه... ؛ و کتاب و کارنامه ی [عمل شما در میان] نهاده می شود ، آن گاه مجرمان را از آنچه در آن است ، بیمناک می بینی ." 2

ب) زبر ؛

و کلّ شیء فعلوه فی الزّبر ؛ و هرچه کرده­اند در کتاب­ها [ی اعمالشان درج] است ."3

راغب در مفردات می گوید : « کلّ کتاب غلیظ الکتابة یقال له زبور؛ هر نامه ای که با خطوط درشت نگاشته شود ، به آن زبور گفته می شود .» 4

ج ) طائر؛

" وکلّ انسان الزمناه طائره فی عنقه و نخرج له یوم القیامة کتاباً یلقاه منشوراً؛ ما طائر هر انسانی را بر گردنش قرار داده ایم ، و روز قیامت کتابی برای او بیرون می آوریم که آن را در برابر خود گشوده می بیند ."5

طائر در اصل به معنی پرنده است ولی در این جا منظورعمل خیر و شرّهر انسانی است که مانند پرنده ای بال می گشاید و از او جدا می شود.6

در آیه ذکر شده دلیل آنکه طائر همراه الزمناه و فی عنقه ذکر شده ، بر این است که نتیجه ی اعتقادات و اعمال انسان در دنیا و آخرت از او جدا ناشدنی است . کارهای خوب نیکوکاران مانند گردنبندی زینتی و نشانه ی جمال و شرافت و محبوبیّت اوست ، و کارهای زشت بدکاران نشانه ی ذلّت و خواری و بدبختی آن ها می باشد .

د) صحف ؛

" واذا الصّحف نشرت ؛ و آن گاه که نامه ها از هم بگشایند ." 7

ماهیت کتابت در نامه ی اعمال

بدون شک نامه ی عمل انسان در آخرت ، از جنس دفتر و کتاب دنیوی نیست که خطوطی بر اوراق آن نقش بسته باشد و ثبت و ضبط رفتارهای آدمی در آن ، از طریق کتابت صورت پذیرفته باشد . بلکه نقوشی است گویا و غیر قابل انکار ، که هیچ کس را یارای نفی آن نمی باشد  _ حال آن که خطوط و نقوش معمولی در این دنیا قابل رد و انکار است _ چنین کارنامه ای مایه ی رسوایی بدکاران و افتخار نیکوکاران است . علاوه بر آن از آیات و روایات به خوبی استفاده می شود که اعمال آدمی در آن چنان ثبت است که با یک نگاه می توان بر آن واقف شد .8

و کتاب و کارنامه ی [عمل شما در میان] نهاده می شود ، آن گاه مجرمان را از آنچه در آن است ، بیمناک می بینی

حقیقت این کتاب چیست ؟

"یوم تجد کلّ نفس مّا عملت من خیر مّحضرا وما عملت من سوء ؛ روزی که هر کسی آن چه کار نیک به جای آورده و آن چه بدی مرتکب شده ، حاضر شده می یابد ."

علامه طباطبایی1 در تفسیر المیزان با استفاده از آیه 30 سوره آل عمران ؛ می فرماید : " کتاب مزبور در بردارنده ی حقیقت اعمال و نتایج خیر و شر آن هاست,، نه این که مانند کتاب های معمولی عبارت از خطوط و رسم ها بوده باشد ، پس آن کتاب عبارت است از همان اعمالی که خداوند آن را به انسان نشان می­دهد که دیگر جای حاشا و تکذیب نماند ، چون هیچ دلیلی محکم­تر از مشاهده و دیدن نیست . "9

در حدیثی از امام صادق (ع) نقل شده است :

" اذا کان یوم القیامة رفع الإنسان کتاب ثمّ قیل له اقرء قلت فیعرف ما فیه فقال : انه یذکره فما من لحظة ولا حکمة ولانقل قدم ولاشیء فعله الاذکره ، کانه فعله تلک الساعة ، ولذلک قالوا یا ویلتنا ما لهذا الکتاب لایغادر صغیرةً ولا کبیرةً الاّ احصاها ؛  هنگامی که روز قیامت می شود ، نامه اعمال آدمی را به دست او می دهند ، سپس گفته می­شود بخوان . راوی این خبر می گوید: عرض کردم آیا آنچه را که در این نامه است می شناسد و به خاطر می آورد؟ امام (ع) فرمود: همه را به یاد می آورد,، هیچ لحظه و هیچ کلمه ای ، هیچ گامی و هیچ عمل دیگری انجام نداده ؛ مگر آن که با خواندن آن کتاب همه را به یاد می آورد . به طوری که گویا همان لحظه آن را انجام داده است !

به همین جهت می گویند: وای بر ما این چه کتابی است که از هیچ کوچک و بزرگی از اعمال ما چشم پوشی نکرده ، و همه را بر شمرده است ." 10

اقسام نامه ی اعمال

آیات قرآن سه نوع نامه عمل را بیان می فرماید:

اول: کتابی که برای هر انسانی جداگانه موجود است و تمام جزئیات اعمال او در آن منعکس می باشد که گاه به دست راست و یا چپ داده می شود .

" وکلّ انسان ألزمْناه طائره فی عنقه ونخرج له یوم القیامة کتاباً یلقاه منشوراً . اقرأ کتابک کفی بنفسک الیوم علیک حسیباً ؛و کارنامه ی هر انسانی را به گردن او بسته ایم ، و روز قیامت برای او نامه ای که آن را گشاده می بیند ، بیرون می آوریم  ، نامه ات را بخوان ، کافی است که امروز خودت حسابرس خود باشی ." 11

دوم: نامه اعمال امت ها که مجموعه ی اعمال یک امت در آن جمع است نیز گواه این معنا می باشد ؛

" کلّ امّة تدعی الی کتابها ؛  هر امتی به سوی کارنامه­ی خود فرخوانده می شود ." 12

سوم: کتاب واحدی که اعمال همه از اولین تا آخرین در آن ثبت است ، و در حقیقت دفتر کلّی ، همگانی و مرکزی محسوب می شود . همچنان که در آیه 49 سوره کهف به این نامه عمل اشاره شده است .

در حقیقت می توا ن گفت :عقیده به عالم پس از مرگ و بقای اثر اعمال آدمی ، می تواند از عوامل بازدارنده قوی در برابر گناه و خطاکاری و نیز به عنوان عامل محرک نیرومند برای تشویق سرمایه گذاری مادی و معنوی در راه خدمت به خلق خدا و نیکی ها گردد .

به عبارتی می توان گفت یکی از مسائل مهم در قیامت ، بحث نامه ی اعمال است که در این دنیا باید هر چه بهتر و بیشتر به آن پرداخته شود تا در قیامت با سنگین بودن آن از حسنات و خوبی ها بتوانیم از آن بهترین بهره برداری و استفاده راببریم .

ما طائر هر انسانی را بر گردنش قرار داده ایم ، و روز قیامت کتابی برای او بیرون می آوریم که آن را در برابر خود گشوده می بیند
عجب چیزهایی در نامه اعمال ماست!

اسباب سنگینی میزان اعمال

بدون شک ، ارزش همه اعمال نیک و صالح یکسان نیست ، و با هم تفاوت زیادی دارن د، و به همین جهت در روایات مختلف اسلامی ، روی پاره ای از اعمال خیر، تکیه بیشتری شده است ، و آنها را اسباب سنگینی میزان و ترازوی عمل در قیامت شمرده اند .

اخلاق نیكو

امام سجاد (ع) از پیامبر اسلام (ص) نقل می‌كند كه آن حضرت فرمود: ما یُوضَعُ فی میزانِ امْرِیٍ یَوْمَ القیامَةِ اَفْضَلُ مِنْ حُسْنِ الخُلْقِ ؛  »

در میزان هیچ انسانی روز رستاخیز چیزی گرانبهاتر از خُلق نیكو نیست .» 13

درود فرستادن بر پیامبر اسلام و اهل بیت آن حضرت

امام باقر (ع) می‌فرماید : ما فِی الْمیزانِ شَیء اَثقَلُ مِن الصَلوةِ علی مُحمّدٍ و آل محمّدٍ ؛ »

در میزان عمل چیزی سنگین‌تر از درود فرستادن بر محمّد (ص) و آل محمّد (ص) نیست .»14

شهادت به وحدانیّت خداوند

پیامبر اسلام (ص) در تفسیر" لا اله الاّ الله " فرمود: « بِوَحْدانِیّةِ لا یَقْبَل اللهُ الاَعمالَ الاّبِها وهِی كَلِمَةُ التَقْوی یُثْقِلُ اللهُ بِها اَلْموازینَ یَوْمَ القِیامَةِ ؛

" لااله‌الاالله " اشاره به وحدانیت خداوند است هیچ عملی بدون آن پذیرفته نمی‌شود و این ، كلمه تقواست كه ترازوی سنجش اعمال را در قیامت سنگین می‌كند .» 15

به طور کلی كسی‌ كه‌ اعمال‌ نیكوی‌ او زیاد باشد ، میزان‌ او سنگین خواهد بود ‌؛ و كسی‌ كه‌ اعمال‌ نیكویش‌ كم‌ باشد میزانش‌ سبك‌ است‌ ، واز طرفی نیز سیّئات‌ ، موجب‌ خفّت‌ و سبكی‌ میزان‌ می گردد.

وچون میزان در قیامت به معنای عدل کامل است ، هرچه عمل به عدل نزدیکتر باشد ، کفه ی حسنات سنگین تر می شود .‌

زهرا اجلال – گروه دین و اندیشه تبیان


1- کهف / 99

2- همان / 49

3- قمر / 52

4- راغب اصفهانی / مفردات الفاظ قرآن / ص 377

5- اسراء / 13

6- مفردات راغب / ص 529 /

7- تکویر / 10

8- همان / پیام قرآن : ج 6 . ص 104

9- همان / تفسیر المیزان : ج 13 . ص 75

10- تفسیر نورالثقلین / ج 3 / ص 267 و تفسیر عیاشی / ج 2 / ص 328

11- اسراء / 13 و 14

12- جاثیه / 28

13- بحارالانوار/ ج 7 / ص 250

14- عروسی حویزی / عبد علی بن جمعه /

15- همان