تبیان، دستیار زندگی
اگر در این چند سال گذشته از خواب خرگوشی به مدد تحریم ها و فشارها بیدار نمی شدیم ، حالا باید دست به سینه جلوی غرب می ایستادیم و برای انسانی ترین و ساده ترین فن آوری های پزشکی التماس می کردیم
عکس نویسنده
عکس نویسنده
نویسنده : مریم طالبی
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

انرژی هسته ای ، الفبای اراده ملی

دکتر آقامیری


با اشتیاق فراوان پذیرای ما شدند در دانشگاه شهید بهشتی،به سوالات مان با وجود سرماخوردگی مختصر تمام و کمال پاسخ دادند.با دکتر آقامیری ،رییس گروه هسته ای دانشگاه شهید بهشتی در خصوص جایگاه انرژی هسته ای و اثرات آن در پزشکی هسته ای هم کلام شدیم و اینکه اگر در این چند سال گذشته از خواب خرگوشی به مدد تحریم ها و فشارها بیدار نمی شدیم ، حالا باید دست به سینه جلوی غرب می ایستادیم و برای انسانی ترین و ساده ترین فن آوری های پزشکی التماس می کردیم ...

تبیان:جایگاه فیزیک هسته ای را در کشور ما در مقایسه با کشورهای پیشرفته چگونه ارزیابی می کنید؟

ما در ده سال اخیر در رشته هایی مثل فیزیک هسته ای و مهندسی هسته ای با یک محدودیت جهانی در زمینه ی تربیت نیروی انسانی مواجه شدیم و این خیلی در روند رشد ما مؤثر بود.گرچه حرکت ما را در این مسیر با مشکل مواجه می کرد اما این شرایط برای ما مثبت بود. امروز در تربیت نیروی انسانی مدعی هستیم و می توانیم به دیگر کشورها در این رشته ها صادرکننده ی خدمات علمی باشیم .

شما اگر دقیق بررسی کنید می بینید که از  نظر تنوع کاربرد این رشته دارای یک جایگاه مهمی در جهان هستیم و کشورهای منطقه خیلی علاقمند هستند که ما در تربیت نیروی انسانی مجرب به آنها کمک کنیم.

دکتر آقامیری

درست 10 سال پیش ما از خواب بیدار شدیم .این محدودیت ها باعث شد که همگی دست به دست هم بدهند و تلاش کنند تا داشته هایمان را جمع بندی کنیم و مطالب جدید را هم به آن اضافه کنیم تا بتوانیم حرکت  و پیشرفت کنیم. ما در فیزیک هسته ای و در فیزیک ذرات بنیادی،به پیشرفت های چشمگیری دست پیدا کرده ایم. یک ادعایی هم جدیداً شده بود مبنی بر اینکه تعداد مقالات هسته ای ایران چند برابر شده است. بعضی ها فکر می کردند که این نوعی مبالغه است، یک زمانی تعداد مقالات ما در این رشته ها از 20 عدد هم فراترنمی رفت اما در حال حاضر به تعداد 200- 300 مقاله رسیده است ،پس طبیعتاً این رشد چشمگیر است و نشان دهنده ی شتاب روزافزون ما در این رشته است. این رشد و شتاب می بایست به خوبی برای مردم تبیین شود تا برای مردم ایجاد سئوال نکند.

در زمینه ی استفاده از تکنولوژی ها وضع خیلی خوبی داریم. ما این توانایی را پیدا کرده ایم که بخشی از این فن آوری ها را در اختیار خودمان قرار دهیم. به عنوان مثال در بحث چرخه ی سوخت، در بحث کاربرد پرتوها، در پرتو پزشکی یعنی کاربرد فیزیک در پزشکی وضعیت بسیار مناسبی داریم.

در بحث هایی که آدم های غیرسیاسی می کنند مستندات خیلی پررنگ تر است اما به یک واقعیت هم باید دقت کنیم و آن اینکه اگر ما در بحث علمی این جایگاه را نمی توانستیم پیدا کنیم این نگرانی ایجاد نمی شد که موضوع مهم بحث ها و مذاکرات سیاسی شود.

در بحث تحقیقات کاربردی هم همین طور.این مسیری که در این چند سال طی کرده ایم باعث شده است که در مقایسه با کشورهای جهان عقب ماندگی نداشته باشیم. نمی گوییم که خیلی جلو افتاده ایم. موضوع این است که با این محدودیتی که داریم و داشتیم توقع می رفت حداقل 10 تا 15 سال از دنیا عقب باشیم اما نه تنها عقب افتاده نیستیم بلکه شرایط مطلوبی را هم در حال حاضر داریم. اگر بتوانیم در این فضا محدودیت تأمین تجهیزات را رفع کنیم می توانیم رشد چشمگیری را هم شاهد باشیم نسبت به کشورهایی که قبل از ما دارای این دانش بوده اند.

تبیان:در واقع ما نسبت به موقعیت قبلی خودمان در این سال ها به جای یک گام چند گام به جلوتر گذاشته ایم؟

دقیقاً به این دلیل که ترس ازعقب افتادگی داشتیم هم در تربیت نیروی انسانی، حجم تربیت نیروی انسانی افزایش پیدا کرد و به تبع آن حجم فعالیت بیشتری هم در این حوزه آغاز شد. تعداد مقالاتی که در حال حاضر در ایران در حال تدوین و انتشار هست مورد تعجب جامعه ی علمی جهانی است.آنها معتقدند که ما با نداشتن فن آوری چطور توانسته ایم به این مسائل احاطه ی علمی پیدا کنیم.

تبیان: در بحث های سیاسی یک سری ملاحظات و استراتژی هایی در مذاکرات بین الملل وجود دارد، اما سئوال این است که آیا ما در زمینه ی علمی هم دقیقا به همان اندازه که در حوزه ی سیاسی این مسأله برای مان پررنگ است پر رنگ شده است؟

ببینید  یک موقع شما دارید برای صدا و سیما و اذهان عمومی یک مطلبی تهیه می کنید طبیعتاً یک نگاهی دارید اما گاهی اوقات شما می خواهید در یک سمینار علمی جهانی در این زمینه مطلب فرآوری می کنید طبیعتاً رویکرد علمی تر و دقیق تری دارید.

دکتر آقامیری

ما نمی توانیم در یک جامعه ی علمی غیرمستند حرف بزنیم مثلاً بگوییم ما به فن آوری گداخت دسترسی پیدا کرده ایم،  این کاری نیست که یک شبه به آن دسترسی پیدا کنیم و آنها هم می دانند که این تکنولوژی چه ملزوماتی دارد.

به همین خاطر در بحث هایی که آدم های غیرسیاسی می کنند مستندات خیلی پررنگ تر است اما به یک واقعیت هم باید دقت کنیم و آن اینکه اگر ما در بحث علمی این جایگاه را نمی توانستیم پیدا کنیم این نگرانی ایجاد نمی شد که موضوع مهم بحث ها و مذاکرات سیاسی شود.

این مسیری که داریم طی می کنیم می تواند به بمب اتم هم به لحاظ علمی دسترسی داشته باشد. واقعیت هم همین است که کسی که به راکتور و چرخه ی سوخت دسترسی دارد قطعاً می تواند به بمب اتم هم دسترسی داشته باشد.

تبیان: یعنی نگرانی اصلی غرب از رشد جایگاه علمی ماست که فکر می کنند که این رشد می تواند در حوزه های دیگر باعث دست یابی ما به فن آوری های جدید بشود؟

فکر نمی کنند بلکه کاملا باور دارند که این مسیری که ما داریم طی می کنیم می تواند به بمب اتم هم به لحاظ علمی دسترسی داشته باشد. واقعیت هم همین است که کسی که به راکتور و چرخه ی سوخت دسترسی دارد قطعاً می تواند به بمب اتم هم دسترسی داشته باشد. اگر این موضوع تا این حد جدی نبود تا این حد هم تبلیغات نمی کردند و خودشان را درگیر نمی کردند.

این نگرانی آنها به این خاطر است که خبر دارند که چه اتفاقی در بخش های علمی در حال وقوع است. وقتی ما می گوییم در بحث چرخه ی سوخت توانستیم به این نقطه برسیم آنها می فهمند که منظور ما دقیقاً چیست و رسیدن به این نقطه چه توانمندی های علمی می خواهد. من هم می دانم که نباید چیزی بگویم که وقتی فردا در این خصوص از من سئوال شد بتوانم با ادله ی درست پاسخ بدهم که دروغ نباشد.

دکتر آقامیری

در دنیا روی ادعاهای ما مانیتورینگ دقیق صورت می گیرد که الان مثلا در دانشکده ی شهید بهشتی روی یک پروژه با چه هدفی دارند پژوهش می کنند.من معتقدم اگر در یک سمت این قدرت وجود نداشت درسمت دیگر این همه نگرانی نبود.

غربی ها در مسائل سیاسی نگران رشد ایران هستند هم در بحث فناوری هسته ای، هم در بحث نانو. وقتی رئیس جمهور به عنوان هدیه در سفر لبنان نانوسکوپ می برد این یک معنای سیاسی دارد. این یعنی ما در این علم به جایگاهی رسیده ایم که می توانیم هدیه مان یک ابزار از دست یابی به دانش علمی باشد. یا ایمپلنت های چشمی، این یک ریز فن آوری است که کسی به راحتی نمی تواند ادعا کند که صاحب آن است . وقتی شما می گوید می خواهم ایمپلنت را در چشم بکارم شما باید در جایگاهی باشید که چشم پزشکان جهان شما را مسخره نکنند که این یک نوع جوسازی سیاسی است.

وقتی ما می گوییم در بحث چرخه ی سوخت توانستیم به این نقطه برسیم آنها می فهمند که منظور ما دقیقاً چیست و رسیدن به این نقطه چه توانمندی های علمی می خواهد.

در زمینه ی خارجی ما شرایط ارزشمندی داریم. ما را به عنوان یک کشور صاحب این دانش پذیرفته اند و اینکه می توانیم در جایگاه مهم تر و معتبری قرار بگیریم .اتفاقاً همه فشارهایی که دارند می آورند به همین خاطر است. درست است که این فشارها را می توانند در صنایع نظامی بیشتر اعمال کنند اما در مباحث علمی هرچه این فشار بیشتر می شود ما را نسبت به دست یابی به حوزه های جدید و متفاوت حریص تر می کنند.

تبیان: یک سری عبارت ها در ادبیات مردم رایج شده است که  متاثر از همین فضای سیاسی است که گفته شد . مثلا چرخه سوخت، اورانیوم غنی شده، کیک زرد و یا غنی سازی و یا سوخت هسته ای ولی شاید اطلاعات دقیق علمی از آنها وجود ندارد. امکان دارد نسبت بعضی عبارت ها و واژه ها به لحاظ علمی توضیح بدهید؟

در سنگ های معدن، اورانیوم 4 تا رادیوایزوتوپ دارد 230، 234، 235 و 238 که درصد فراوانی اورانیوم در این سنگ ها متفاوت است مثلا 3/99% اورانیوم 238 و 7/0%  اورانیوم 235 است. اورانیوم 235 این ویژگی را دارد که وقتی نوترون به آن برخورد می کند و نوترون جذب آن می شود به اورانیوم 236 که شکاف پذیرهم هست تبدیل می شود به دو پاره، و با این دو پاره شدن نوترون آزاد می شود و شما در کنار این آزاد شدن نوترون انرژی خواهید داشت.

برای اینکه ما غنای اورانیوم 235 را در یک حجم ثابت بالا ببریم وبه حدی برسد که استعداد شکاف پذیر بودن آن بالا برود غنی سازی انجام می دهیم. به این می گوئیم غنی سازی، به زبان ساده تر یک ماده ی آتش زا دارید سعی می کنید ماده ی قابل اشتعال آن را در یک حجم ثابت بالا ببرید.

در بحث چرخه ی سوخت از زمانی که ما سنگ معدن استخراج می کنیم تا زمانی که تبدیل می شود به یک سوخت قابل استفاده در راکتور و پسماند از راکتور خارج می شود به این سیکل می گویند چرخه ی سوخت یا همان Fuel Cycle که هر کدام ازاین بخش ها نیازمند یک تکنولوژی خاص است.

در بحث معدن با کلیه ی کارهای استخراج در معادن متفاوت است، بعد تبدیل شدن آن به کیک زرد فعل و انفعالات شیمیایی نیاز دارد و بعد تبدیل کردن و بازگرداندن آن به گاز UF6 و پس از آن تبدیل گاز UF6 به سوخت جامد –تمام این مسیرها طی می شود که تبدیل بشود به قرص های کوچک برای استفاده در راکتور، این مسیر باید طی شود تا این سوخت ساخته شود و تکمیل شود به این مسیر می گوییم چرخه سوخت.

هر کاری هم در این مسیر نیاز داریم جز این چرخه است .مثلاً متالوژی در ساختن میله های سوخت هر کدام از اینها نیازمند تکنولوژی پیشرفته ای است که در این زمینه ما را تحریم کردند و امروز ما خودمان به آنها دسترسی پیدا کرده ایم.

ادامه این مصاحبه را می توانید در روزهای بعد در همین بخش بخوانید ...

مصاحبه : مریم طالبی

گروه دانش و فناوری تبیان