تبیان، دستیار زندگی
به بهانه روز زیارتی امام رضا علیه السلام
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

دیدار دلدار

به بهانه (روز زیارتی امام رضا علیه السلام)

حرم امام رضا علیه السلام

زیارت امام رضا(علیه السلام) از راه دور

در جست و جوی یار

بیست و سوم ذیقعده، روز زیارتی امام رضا علیه السلام است. زیارت، پیش از آنکه با عقل کوته بین آدمی سنجیده شود، حکایت دل را بازگو می کند. زائر اگر بداند و بشناسد که را زیارت می کند، دیگر نمی پرسد: کجاست. پس به راه می افتد و همچون حضرت خضر علیه السلام به دنبال آب حیات و چون موسی علیه السلام در پی عبد صالح روان می گردد. تا برسد، بیابد، بهره گیرد و کامیاب شود. آنچه زائر را به پیمودن راه ها و تحمل رنج سفر وا می دارد، کشش درونی و علاقه قلبی اوست.

زیارت، عشق به اهل بیت علیهم السلام

زیارت، نمودی از احساس شوقِ درونی انسان است. چگونه می شود دوستدار پیامبر، اهل بیت و نیکان بود و شوق دیدارشان یا زیارت مزارشان یا دیدن ردّ پا و نشان از کویشان نداشت؟ زیارت، زبان علاقه و وابستگی حقیقی، و نوعی رابطه عاطفی و پیوند قلبی است. زیارت، الهام گرفتن از اسوه ها، تعظیم شعائر و تقدیر از فداکاری ها و پاکی ها و زمینه ساز شناخت و تربیت است. زیارت، طهارت روح، توبه از بدی ها، برگزیدن راهی به سوی پاکی ها و گشودن پنجره ای به سوی نور را به دنبال دارد. زیارت، خود را محک زدن است. آنکه کنار مرقد شهید یا ولی خدا یا پیامبر و امام می ایستد، گویا در برابر آینه ای تمام قد ایستاده که «سیمای حق» و «قامت فضیلت» را نشان می دهد.

معنای زیارت

زیارت، در لغت به معنای دیدار کردن و رفتن به مشاهد متبرکه است. در عرف هم زیارت به دیدار کسی برای بزرگ شمردن و احترام به او معنا می شود. زیارت اصطلاحی نیز یعنی حاضر شدن زائر نزد قبری با آگاهی و شناخت از شخصیت کسی که در آنجا به خاک سپرده شده است. زیارت، یعنی به خانه امن امام پناه آوردن و فیض های بی شماری را نصیب خود ساختن. زیارت، یعنی تکریم و تجلیل از پیشوایانی که لحظه ای از اندیشه هدایت و ارشاد و تعلیم غفلت نداشته، عمر پربار خویش را در راه راهنمایی مردم به پایان رساندند. زیارت، یعنی تقدیر و سپاس گزاری از زندگی سراسر ایثار، فداکاری و جانبازی سروران دین. زیارت، یعنی خلوت گزیدن و راز و نیاز داشتن و انس یافتن با حجت خدا، و در یک کلام، زیارتْ صیقل دادن روح و شست و شوی دل از آلودگی گناه است.

فلسفه و آثار زیارت

دانشمندان اسلام به پیروی از آیات قرآن و احادیث، برای زیارت، به ویژه زیارت قبر صالحان و پیامبران فضیلت و ثواب قائل شده اند. در صدر اسلام، زیارت قبر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله وسلم و شهیدان راه خدا در میان مسلمانان یک سنت بود؛ چنان که فاطمه زهرا علیهاالسلام هر جمعه به زیارت قبر عموی خود حمزه می رفت و در کنار قبر او نماز می گذارد و گریه می کرد. زیارت قبور این گروه از شخصیت ها از جمله امام رضا علیه السلام نوعی سپاس گزاری و قدردانی از جانبازی و فداکاری های آنان است. اثر دیگر زیارت، یاد مرگ است که باعث می شود انسان خود را برای زندگی همیشگی آماده سازد و غم و شادی این دنیا را گذرا بداند و فریب این دار فانی را نخورد.

خداوند در قرآن می فرماید: «گمان نکنید کسانی که در راه خدا کشته می شوند، مرده اند؛ بلکه زنده اند و نزد پروردگارشان روزی داده خواهند شد». بر این اساس، اهل بیت علیهم السلام که همگی شهیدان و شاهدانِ محضر حق هستند، زنده و جاویدان بوده، در حضور او میهمان اند.

مسلمانان و زیارت

از صدر اسلام تاکنون، مسلمانان مزارهای اولیای خدا و بزرگان دین را زیارت می کنند. در این میان، قبر پاک پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم ، بیشتر از همه زیارت می شده است. همه فرقه های اسلامی، نماز و دعا خواندن کنار این قبرها، و تبرک و توسل جستن به آنها و نیز تقرب به خدا به وسیله زیارت آنها را پذیرفته، با همه تفاوت های مذهبی، بر این مسئله اتفاق نظر دارند. از جمله این شخصیت های دینی، بلال حبشی مؤذّن پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله است که در سال بیستم هجری درگذشت و در دمشق به خاک سپرده شد بسیاری از نیکان و اولیا او را زیارت می کنند. نیز قبر سلمان فارسی که در سال 36 درگذشت، زیارتگاه بسیاری از اولیا می باشد.

حرم امام رضا علیه السلام

توطئه دشمن

یکی از موضوعاتی که پیوسته دستاویز مغرضان و دشمنان شیعه بوده، مسئله «زیارت» است. آنان کوشیده اند زیارت امامان معصوم و اولیای دین را بدعت و شرک معرفی کنند و از این رهگذر، پیروان اهل بیت علیهم السلام را مشرک می دانند. مرحوم علامه امینی در کتاب شریف الغدیر، با تکیه بر منابع متعدد و روایات فراوان، کوشیده است بی پایه بودن ادّعاهای دشمنان را اثبات کند.

فضیلت زیارت امام رضا علیه السلام

رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: «به زودی پاره تن من در زمین خراسان دفن می شود. هر غمناک و محزونی که او را زیارت کند، بدون شک خداوند غم و اندوه او را برطرف می سازد و هر گنهکاری که او را زیارت کند، بدون شک خداوند گناهان او را می آمرزد». همچنین خود امام رضا علیه السلام هم فرمود: «هر که مرا با این دوری قبر و غربت زیارت کند، در روز قیامت در سه جا نزد او می آیم تا او را از هول و هراس های وحشتناک رهایی بخشم: هنگامی که نامه های اعمال نیکوکاران در دست راست و نامه های اعمال بدکاران در دست چپ آنان پرواز کند، نزد صراط، و نزد میزان و ترازوی اعمال».

زیارت و درک محضر اولیاء اللّه

خداوند در قرآن می فرماید: «گمان نکنید کسانی که در راه خدا کشته می شوند، مرده اند؛ بلکه زنده اند و نزد پروردگارشان روزی داده خواهند شد». بر این اساس، اهل بیت علیهم السلام که همگی شهیدان و شاهدانِ محضر حق هستند، زنده و جاویدان بوده، در حضور او میهمان اند. ارواح طیبه و مطهر آنان نیز از زیارت، دعا و توسل ما آگاه است و زیارت آنها پس از شهادت، با دیدار آن بزرگواران در زمان حیات ظاهری تفاوت ندارد. امام صادق علیه السلام می فرماید: «هر کس ما را پس از شهادت زیارت کند، گویا در زمان حیاتمان به زیارت ما آمده است».

زیارت و یاد اولیای خدا

زیارت، اعلام وفاداری و زنده نگهداشتن نام و یاد اولیای خداست. حضرت زهرا علیهاالسلام هر هفته برای زیارت شهیدان از مدینه به مزار شهدای احد می رفت. ایشان از تربت قبر حمزه سیدالشهداء، تسبیحی ساخته بود و ذکرهای مخصوص خود را با آن می گفت و بدین وسیله، همراه با یاد خدا، یاد شهیدان را نیز گرامی می داشت.

پس از شهادت مظلومانه حضرت امام حسین علیه السلام نیز، از تربت پاک و مقدس ایشان تسبیح و مُهر ساخته شد. ذکر گفتن با این تسبیح و سجده بر تربت پاک کربلا، و نیز زیارت آن حضرت و یاد کردن از مظلومیت و غربت او هنگام نوشیدن آب، همواره از سوی اهل بیت علیهم السلام سفارش شده است.

زیارت و استجابت دعا

زیارت، توجه به اولیای خدا و واسطه قرار دادن آنها برای نزدیکی بیشتر به خداست. حضرت امام هادی علیه السلام که خود دارای مقام والای امامت و ولایت بود، به هنگام بیماری، شخصی را به کربلا فرستاد تا در کنار قبر پاک امام حسین علیه السلام در حق ایشان دعا کند. آن حضرت به کسی که در اجرای این دستور شگفت زده شده بود، فرمود: «رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم از خانه خدا و حجرالاسود برتر بود، ولی گِرد خانه خدا طواف می کرد و به حجر دست می کشید و آن را می بوسید. همانا خدای تعالی را قطعه زمین هایی ممتاز است که دوست دارد در آنها خوانده شود و خواسته کسی را که در آنجا دعا می کند، استجابت می نماید». حرم امام رضا علیه السلام هم از این دست زمین هاست.

همان گونه که بوسیدن جلد قرآن کریم نشان دهنده احترام به صاحب این کتاب مقدس و فرمان های اوست، بوسیدن در و دیوار و ضریح حرم پاک معصومان هم، نشانه احترام کردن و محبت داشتن به آن بزرگواران به شمار می آید. در قرآن کریم آمده است: «حضرت یعقوب، پیراهن یوسف را به چشم نابینای خود کشید و دیدگانش شفا یافت.»

زیارت و سلام بر اولیای خدا

قرآن کریم در چندین آیه، بر اولیای خدا سلام و درود فرستاده است، مانند آنجا که می فرماید: «سلام و تحیت بر نوح باد»؛ «سلام و تحیت خدا بر ابراهیم باد»؛ «سلام و تحیت خدا بر موسی و هارون باد»؛ «سلام بر رسولان». ما نیز به پیروی از خداوند و کلام وحی، به رسول خدا و اهل بیت او سلام می فرستیم. بدین ترتیب، هم به پیشگاهشان اظهار احترام و ارادت می کنیم و هم از خداوند متعالی برای آنها فزونی درجات می طلبیم. سلام بر اولیای خدا، در واقع نوعی سپاس گزاری از آنان است؛ سپاس از رنج هایی که آن بزرگواران برای تبلیغ حقایق اسلامی به جان خریدند تا ما امروز در شمار اهل اسلام باشیم.

زیارت و فضیلت ها

زیارت، با ذکر و یاد فضیلت ها و مصیبت های وارد شده بر اهل بیت علیهم السلام همراه است. چنان که خداوند در قرآن کریم، از گرفتاری ها و مشکلات پیامبران و یارانش یاد می فرماید، در زیارت ها نیز جملاتی درباره مظلومیت اهل بیت علیهم السلام آمده که زائر با خواندن زیارت نامه و توجه به جمله های آن، بیشتر با حقانیت و مظلومیت معصومان علیهم السلام آشنا می شود و پیوند روحی ژرف تری با آنان برقرار می کند، برای مثال در زیارت نامه امام رضا علیه السلام می خوانیم: «سلام بر تو ای جانشین نیکوکار و باتقوا، گواهی می دهم که تو آن چنان خدا را خالصانه عبادت کردی تا یقین و درجه شهادت به تو رسید». نیز در جای دیگر می خوانیم: «خدایا! لعنت کن قاتلان اهل بیت پیامبر را و لعنت کن دشمنان خاندان محمد را، و عذاب آنها را به بدترین درجه عذاب و خفت و خواری در بالاترین درجه برسان».

زیارت و تبرک جستن به حرم

ضریح

همان گونه که بوسیدن جلد قرآن کریم نشان دهنده احترام به صاحب این کتاب مقدس و فرمان های اوست، بوسیدن در و دیوار و ضریح حرم پاک معصومان هم، نشانه احترام کردن و محبت داشتن به آن بزرگواران به شمار می آید. در قرآن کریم آمده است: «حضرت یعقوب، پیراهن یوسف را به چشم نابینای خود کشید و دیدگانش شفا یافت.» این پیراهن هم در ظاهر از پارچه ای شبیه دیگر پیراهن ها بود، ولی مدتی به دلیل قرار گرفتن کنار بدن حضرت یوسف علیه السلام ، شفابخش شد. همچنین هنگامی که حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم پس از مراسم حج سر خود را می تراشید، اصحاب موی سر آن حضرت را برای تبرک می بردند. اگر عاشقان اهل بیت، آستان بوس اولیای دین اند، اگر تبرک می جویند و اگر به آستان امامان معصوم متوسل می شوند، همه و همه از عشق و محبت به بندگان خالص خدا سرچشمه می گیرد و راهی برای نزدیکی به ذات مقدس پروردگار است.

زیارت و توسل به امام رضا علیه السلام

بزرگی و قدرت، فقط از آنِ خداست، ولی خداوند برخی از بندگان شایسته اش را جلوه گاه بخشندگی خویش می سازد. از این رو برای نشان دادن جایگاه والای آنان، به بندگان دستور می دهد اگر می خواهند به خدا برسند، در این راه حرکت کنند و اگر از خدای بی نیاز کمک می خواهند، خدا را به حرمت و قداست آن بزرگواران سوگند داده، آنان را «وسیله» قرار دهند؛ چنان که در قرآن شریفش می فرماید: «ای اهل ایمان! از خدا بترسید و به خدا توسل جویید».

امام رضا علیه السلام نیز واسطه فیض میان مولا و بندگان است. آن گاه که عنایت آن امام مهربان، رحمت الهی را شامل حال زائر می سازد و او را بر سفره کرم خویش مهمان می کند، دل هر عاشقی را به وجد می آورد و او را به سوی حرم باصفایش می کشاند.

حضرت امام با ارادت قلبی به اهل بیت علیهم السلام همواره به آن بزرگواران متوسل می شد و در مواقع حساس، از آنان کسب تکلیف می کرد. از جمله یکی از رابطان ایشان درباره پیام امام در مورد لایحه ضد اسلامی انجمن های ایالتی و ولایتی برای رساندن به شهرهای استان خراسان می گوید: هنگامی که برای آخرین بار به حضور ایشان برای دریافت آخرین پیغام ها و سفارش ها رسیدم، حضرت امام به من فرمودند: «شما مستقیما قبل از هر کاری در مشهد به محضر علی بن موسی الرضا علیه السلام مشرف شوید و از حضرت کمک بخواهید».

آداب زیارت امام رضا علیه السلام

در قرآن کریم به رعایت ادب حضور در پیشگاه پیشوایان مذهبی چنین تصریح شده است: «ای اهل ایمان! صدایتان را بالاتر از صدای پیغمبر بلند نکنید». بنابراین، زیبنده است زائر کوی امام رضا علیه السلام نیز با توجه به حضورش در مقابل معصوم، آداب زیارت را که در ذیل آمده رعایت کند: معرفت به ولایت؛ رعایت تقوا؛ یاری همراهان؛ داشتن وضو و غسل زیارت؛ پوشیدن لباس پاکیزه؛ باوقار و آرامی گام برداشتن و ذکر و تسبیح خداوند گفتن؛ گرفتن اذن دخول هنگام ورود؛ خواندن زیارت نامه؛ خواندن دو رکعت نماز زیارت؛ رعایت حقوق و احترام دیگران؛ مقدّم داشتن اولیای خدا بر خود؛ بهره گیری معنوی و وداع به امید زیارت دوباره.

امام خمینی و زیارت امام رضا علیه السلام

حضرت امام خمینی رحمة الله ارادت خاصی به امامان معصوم و از جمله امام رضا علیه السلام داشتند و پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، چند بار در فرصت های مختلف به زیارت ایشان شتافتند. شهید محراب آیت اللّه صدوقی می گوید: «ما مسافرت هایی با امام به مشهد مقدس برای انجام زیارت کرده ایم. ایشان در آن مسافرت ها، اخلاق پدرانه ای با ما داشتند.» حضرت امام با ارادت قلبی به اهل بیت علیهم السلام همواره به آن بزرگواران متوسل می شد و در مواقع حساس، از آنان کسب تکلیف می کرد. از جمله یکی از رابطان ایشان درباره پیام امام در مورد لایحه ضد اسلامی انجمن های ایالتی و ولایتی برای رساندن به شهرهای استان خراسان می گوید: هنگامی که برای آخرین بار به حضور ایشان برای دریافت آخرین پیغام ها و سفارش ها رسیدم، حضرت امام به من فرمودند: «شما مستقیما قبل از هر کاری در مشهد به محضر علی بن موسی الرضا علیه السلام مشرف شوید و از حضرت کمک بخواهید».

زیارت و آگاهی

گنجینه سخنان حضرت رضا علیه السلام ، دریای بیکرانی است که در قطره قطره زلال آب حیاتش، بهره هایی والاتر و باارزش تر از مروارید نمایان می شود؛ به شرط آنکه صدف سخت دل را بشکافیم و دُرّ ناب کلامش را به نهان خانه دل راه دهیم. بسیار نیکوست که زائر، عارف به سخنان آن بزرگوار بوده و همراه با زیارت پذیرای آن سخنان باشد، چرا که به کارگیری رهنمودهای امام رضا علیه السلام در زندگی، همانند زیارت و حضور همیشگی در پیشگاه آن معصوم خواهد بود.

ایوان طلا

از هزاران زائر دردآشنا، من هم یکی                           زین همه مسکین سر تا پا گدا، من هم یکی

هر طرف بسته دلی قفل ضریح مِهر تو                        مُهر شد با خون دل، این قفل ها، من هم یکی

هر یکی را کاسه ای از بی کسی پیشت فراز              پُر شده از اشک، دست کاسه ها، من هم یکی

پای بوست را ملائک، صف به صف، پَر ریخته                خوش که ریزم در جوارت دست و پا، من هم یکی

کیمیاگرتر ز مهرت هیچ اکسیری مباد                          مس دلان، مسکینِ ایوان طلا، من هم یکی

راه دوری پشت سر دارم، فزون تر پیش رو                  رهزنانْ بد کین و لطفت رهنما، من هم یکی

هر غبار مرقدت خاکستر پروانه ای است                    سوخته، لب دوخته، بی ادعا، من هم یکی

گرچه خوارم، خار هم با گل نشیند گاه گاه                   در گلستان محبان رضا، من هم یکی


سید ابوالقاسم حسینی (ژرفا)

نوشته‌ی: زینب خاتون جلال کمالی

شکوری_ گروه دین و اندیشه تبیان

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.