دعا برای امر مقدر فایده دارد؟
پرسش:
زمان ظهور حضرت حجت(عج) قضای الهی محسوب می شود یا قدر؟ چون چندی پیش از یكی از علمای شهرمان شنیدم كه فرموده بودند:
«ظهور حضرت قضای الهی محسوب میشود و با دعای ما عقب یا جلو نمیافتد و این كه بزرگان دین بر امر تعجیل فرج اصرار دارند و گفته میشود بسیار دعا كنید، تنها به خاطر ایجاد محبت بین فرد و آقا امام زمان(عج) است. و علت خواندن دعای ندبه، عهد و... تنها عدم دوری ما از آن حضرت است كه اگر این امر صورت نگیرد به مرور زمان مردم فراموش میكنند كه منتظر جانشین خدا بر روی زمین بوده اند؟» این موضوع فكر مرا مغشوش كرده و بعد از هر نماز تنها ذكر «اللهم عجل لولیك الفرج» را به نیت 5 تن آل عبا تكرار میكردم ولی طی این مدت تنها «دعای اللهم كل لولیك» و «الهی عظم البلاء...» و «آل یاسین» و از این قبیل را می خوانم، یعنی با دید دیگری به مسأله ظهور امام زمانم میاندیشم. خواهشمندم در این زمینه مرا راهنمایی فرمایید.
پاسخ:
به فرموده امام علیعلیه السلام: خداوند كارها را به حسب قضایش انجام می دهد نه رضایت شما.1
و مقدمه قضای الهی، قدر الهی است. چرا كه هر كار بر اساس اندازه و هندسه خاص خود انجام می گیرد. به فرموده امام صادقعلیه السلام:
چون كه خداوند چیزی را اراده كند مقدر می نماید آنرا (اندازه و مقدار آنرا معین می نماید) و پس از تقدیر، قضایش به آن تعلق میگیرد.2
«قدر» عبارت است از هندسه و اندازه وجودی هر چیز، و «قضاء» به معنای گذراندن و یكسره كردن و به پایان رساندن است. تقدیر الهی، موجودات عالم مشهود را به سوی آنچه در مسیر وجودشان برای آنها تقدیر و قالب گیری كرد، هدایت میكند؛ همچنانكه خدای بزرگ فرمود:
«الَّذِی خَلَقَ فَسَوَّی (علیهم السلام) وَ الَّذِی قَدَّرَ فَهَدی»؛ یعنی آنچه را كه خلق كرده بسوی آنچه كه برایش مقدر نموده هدایت فرمود. و سپس همین تقدیر و هدایت را با امضاء قضاء تمام و تكمیل می كند.3
در روایت از رسول اكرمصلی الله علیه وآله وارد شده كه: «لا یُرَدُّ الْقَضاء اِلاَّ الدُّعاء»؛ قضای الهی را رد نمی كند مگر دعا.
و بسیار می شود كه خدا چیزی را تقدیر می كند ولی به دنبال تقدیر، قضایش را نمیراند. مانند قَدَری كه بعضی از علل و شرایط خارج، آنرا اقتضا داشته ولی به خاطر مزاحمت مانعی، آن اقتضا باطل میشود. و یا سببی دیگر و یا اقتضایی دیگر جای سبب قبلی را میگیرد و چه بسا چیزی مقدر بشود و قضاء آن نیز رانده شده باشد، مثل این كه از جمیع جهات - یعنی هم از جهت وجود علل و شرایط و هم از جهت نبودن مانع - تقدیر شده باشد كه در این صورت آن چیز محقق می شود. و در بعضی از روایات نیز آمده كه قدر ممكن است تخلف كند اما برای قضاء برگشتی نیست. البته تغییر در تقدیر مربوط به عالم ماده می باشد.4
با توجه به این مقدمه «قضا» به معنای اجتماع جمیع علل و شرایط و فقدان هر گونه مانعی است كه مسلماً فعل مورد نظر انجام می گیرد و هیچ گونه برگشتی در آن نیست. اما این بدان معنی نیست كه قصد كنیم دعا كردن با قضای الهی منافات دارد. چه بسا همین قضایی كه مجموعه شروط متعدد است یكی از آن شروط دعای بندگان باشد.
و آمیختگی و همسویی دعا و قضا در روایات بخوبی مشهود است. امیرالمؤمنین علیعلیه السلام در انتهای نامه 31 نهج البلاغه به
فرزندشان امام مجتبیعلیه السلام می فرمایند: دین و دنیای تو را به خدا می سپارم «و اسأله خیر القضاء لك» و بهترین خواسته الهی را در آینده و هم اكنون در دنیا و آخرت برای تو می خواهم. و این اجتماع درخواست از خدا «سؤال» و قضا بسیار زیباست.
در روایت آمده است كه حضرت امیرعلیه السلام از زیر دیواری كه در شرف خراب شدن بود، حركت كردند و به جای دیگر رفتند. از آن جناب سؤال شد: آیا از قضای الهی (حكم حتمی الهی) فرار میكنید؟ آن امام بزرگوار فرمودند از قضای الهی به سوی قدر الهی فرار می كنم!.5
به این معنی كه در صورت توقف، تمام مقدمات لازم برای زیر آوار ماندن مهیا می گردد و قضای الهی تحقق می پذیرد. اما با حركت به سوی مكانی دیگر مقدمه ای از آن مقدمات ناقص می گردد و هندسه ای دیگر شكل می گیرد و آن تحقق سلامت و امنیت است.
و لذا منافات ندارد كه حتی دعا، قضای الهی را مبدل سازد. دعایی كه از جمله مقدمات و شروط حكم حتمی الهی است.
در روایت از رسول اكرمصلی الله علیه وآله وارد شده كه: «لا یُرَدُّ الْقَضاء اِلاَّ الدُّعاء»؛ قضای الهی را رد نمی كند مگر دعا.6
بنابراین در عین حال كه همه امور به قضای الهی تحقق می پذیرد؛ منافات ندارد كه ما موظف به دعا كردن باشیم. نه صرفاً به علت یك امری صوری و ظاهری؛ بلكه چون دعا خود، در سلسله طولیتحقق اشیاء تأثیر جوهری دارد. و این تأثیر به اذن و اراده الهی انجام میگیرد.
خود حضرت حق ما را مأمور به دعا كردن نموده است و برای این دعا تأثیر قائل شده است. خلاصه پاسخ پرسش شما این كه: آری زمان ظهور حضرت حجتعلیه السلام مثل بقیه امور و اسرار، به قضای الهی وابسته است. در عین حالی كه ما موظف به دعا در جهت تعجیل فرج آن بزرگوار می باشیم. و دعای ما میتواند در مجموعه علل ظهور مؤثر باشد.
شکوری_گروه دین و اندیشه تبیان
1.میزان الحكمه، روایت شماره 16456.
2.همان مصدر، روایت شماره 16461.
3. سوره اعلی، آیه 3؛ ر.ك: تفسیر المیزان، مرحوم علامه طباطبایی، ترجمه ج 37، ص 185.
4. ر.ك: همان مصدر، ص185.
5. ر.ك: میزان الحكمه، ج 8، ص 162.
6. ر.ك: منتخب میزان الحكمه، روایت شماره 2101.
