مستحبات مؤکده در کتب فقهی امامیه

(قسمت پنجم)

مستحبات اکیده اموری هستند که در شرع به آن ها به طور مؤکد سفارش و ترغیب شده است، ولی به حد فرض و واجب نرسیده اند. در چهار مقاله پیشین تعدادی از آن ها را که از کتب معتبر فقه امامیه جمع آوری شده است، معرفی شد؛ و اکنون بخش پنجم که به مسائل ازدواج و اولاد مربوط است را از نظر می گذرانیم.

کلید واژه ها: سنت مؤکّده، مستحب مؤکد، مندوب مؤکد، مستحبات اکیده و...

برای دیدن قسمت اول، قسمت دوم ، قسمت سوم و قسمت چهارم این مطلب، روی لینک آن کلیک کنید.

نکاح

در لسان فقهاء، نکاح را مستحب مؤکد شمردهاند (1) و عزب ماندن را مکروه شمردهاند (2) اما این استحباب اکید برای کسی است که در اثر ترک ازدواج، به حرام نیفتد. اما فقهاء گفتهاند كسى كه به واسطه نداشتن زن به حرام مى‏افتد، واجب است زن بگیرد. (3) در این مورد که ازدواج واجب است، برخی از فقهاء ملاک را علم به وقوع در حرام، برخی اطمینان افتادن به حرام و برخی خوف وقوع در حرام دانستهاند. (4)

برخی از کلمات فقهاء را از نظر میگذرانیم:

شهید اول (ره) در «لمعه» میفرماید: النِّكَاحُ مُسْتَحَبٌّ مُؤَكَّدٌ وَ فَضْلُهُ مَشْهُورٌ مُحَقَّقٌ حَتَّى أَنَّ الْمُتَزَوِّجَ یُحْرِزُ نِصْفَ دَیْنِهِ، وَ رُوِیَ: ثُلُثَا دَیْنِهِ؛ وَ هِیَ مِنْ أَعْظَمِ الْفَوائِدِ بَعْدَ الْاسْلامِ‏. (5)

شهید ثانی (ره) در «شرح لمعه» میفرماید: النكاح مستحب مؤكد لمن یمكنه فعله، و لا یخاف بتركه الوقوع فی محرم، و إلا وجب. (6)

ایشان (ره) در «مسالک الافهام» گفته است: اعلم أنّ النكاح مستحبّ مؤكّد، بإجماع المسلمین إلّا من شذّ منهم حیث ذهب إلى وجوبه (7)

برخی از فقهاء استحباب نکاح را درباره شخصی که مایل به آن است و طالب آن میباشد، اکیدتر دانستهاند. از جمله:

شیخ انصاری (ره) در «کتاب النکاح» میفرماید: اعلم أنّه یستحبّ النكاح استحبابا مؤكّدا خصوصا مع شدّة الطلب، و لا یختصّ بصورة الطلب، للعمومات... (8)

محقق سبزهواری (ره) در «کفایة الاحکام» میگویند: یستحبّ النكاح استحباباً مؤكّداً لمن تاقت نفسه إلیه. (9)

در روایات ما، اثرات و برکات فراوانی برای ازدواج بیان شده است؛ برخی از این احادیث که در آن ها بر نکاح و فضیلت آن در اسلام تأکید شده است:

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (عیله السلام) قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) مَنْ تَزَوَّجَ أَحْرَزَ نِصْفَ دِینِهِ وَ فِی حَدِیثٍ آخَرَ فَلْیَتَّقِ اللَّهَ فِی النِّصْفِ الْآخَرِ أَوِ الْبَاقِی (10)

الْقُطْبُ الرَّاوَنْدِیُّ فِی لُبِّ اللُّبَابِ، عَنِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله و سلم) أَنَّهُ قَالَ: إِذَا تَزَوَّجَ الرَّجُلُ أَحْرَزَ نِصْفَ دِینِهِ فَلْیَتَّقِ اللَّهَ فِی النِّصْفِ الْآخَرِ (11)

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (عیله السلام) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله و سلم) تَزَوَّجُوا وَ زَوِّجُوا أَلا فَمِنْ حَظِد امْرِئٍ مُسْلِمٍ إِنْفَاقُ قِیمَةِ أَیِّمَةٍ وَ مَا مِنْ شَیْ‏ءٍ أَحَبَّ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ بَیْتٍ یُعْمَرُ فِی الْإِسْلَامِ بِالنِّكَاحِ... (12)

اشهاد بر عقد و اعلان آن

فقهاء شاهد گرفتن را برای عقد لازم نمیدانند (13) برخلاف طلاق که از جمله شرایط صحت آن، شنیدن دو مرد عادل است (14) اما شاهد گرفتن برای عقد، خصوصا عقد دائم را از مستحبات مؤکده شمرده اند.

برخی از فقهاء اشهاد بر عقد را نه تنها مستحب، بلکه موافق احتیاط میدانند. در توضیح المسائل آیت الله العظمی بهجت (ره) آمده است: حضور دو شاهد عادل، در عقد دائم و غیر دائم لازم نیست، ولى احتیاط مستحبّ آن است كه حضور داشته باشند. (15)

شیخ مفید در «المقنعة»، «اعلان» نکاح را مستحب مؤکد شمرده و آن را مطابق احتیاط میداند: و منْ عَقَد نكاح غبطة فلْیُعْلِنْ به على ما قدّمناه سنةً موكدةً فی ذلك و للاحتیاط إذ بالإعلان تثبت الأنساب و تلحق الأولاد و تجب النفقات و یستحق المیراث و تدرأ الحدود و تزول الشبهات. (16)

اینک برخی از کلمات فقهاء عظام را درباره استحباب اکیده اشهاد بر عقد دائم میبینیم.

شهید ثانی (ره) در مسالک میفرماید: المشهور بین أصحابنا أنّ الإشهاد فی نكاح الغبطة سنّة مؤكّدة و لیس بشرط فی صحّة العقد (17)

صاحب حدائق (ره) میفرماید: و المشهور بین الأصحاب استحباب الاشهاد فی نكاح الدوام و أنه سنة مؤكدة (18)

فیض کاشانی در «مفاتیح الشرایع» میفرماید: یستحب الاشهاد فی العقد الدائم استحبابا مؤكدا. (19)

مرحوم سبزهواری در کفایة الاحکام میفرماید: و المشهور بین الأصحاب أنّ الإشهاد فی نكاح الغبطة سنّة مؤكّدة و لیس بشرط فی صحّة العقد (20)

ولیمه

از روایاتی که بسیاری از فقهاء در این باره نقل کردهاند این حدیث است که «ان من سنن المرسلین الإطعام عند التزویج‏» (21) برخی از فقهاء ولیمه دادن را مستحب مؤکد دانستهاند (22) و برخی اجابت آن را در صورتی که کسی انسان را به ولیمه ازدواج دعوت کند. (23)

عقیقه

عقیقه براى فرزند، بر كسى كه قادر بر آن باشد، سنّت مؤكّد است (24) و درباره بعضى از علما مانند سید مرتضی (ره) و ابن جنید (ره) گفته شده که آن را واجب مى دانند (25) و در این مضمون روایات متعددی نیز وجود دارد (26) که اغلب فقهاء آن را حمل به استحباب کردهاند. (27) بهتر آن است كه عقیقه در روز هفتم ولادت فرزند واقع شود. (28) اگر عقیقه تأخیر افتاد، تا زمان بلوغ فرزند، بر پدر سنّت است؛ ولى بعد از بلوغ ـ تا آخر عمر ـ بر خودش سنّت است كه عقیقه اش را انجام دهد! در احادیث زیادى نقل شده است كه هر فرزندى در گرو عقیقه است؛ یعنى اگر براى او عقیقه نكنند، ممكن است آن فرزند در معرض حوادث ناگوار قرار گیرد. (29)

ختنه پسر بچه در روز هفتم ولادت

ختنه پسران واجب است. اما انجام آن را در روز هفتم ولادت مستحب دانستهاند و بعضی از فقهاء آن را در روز هفتم در شمار مستحبات اکیده نام بردهاند. (30)

ادامه دارد...

پی نوشت ها:

(1) اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، ص173، باب النكاح؛ الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، ج‏5، ص85؛

(2) الكافی، ج5، ص328، باب كراهة العزبة؛ مدارك العروة (للإشتهاردی)، ج‏29، ص14، مسألة 1 - یستفاد من بعض الأخبار كراهة العزوبة

(3) توضیح المسائل مراجع، ج‏2، ص493

(4) همان

(5) اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، ص173، باب النكاح

(6) الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، ج‏5، ص85

(7) مسالك الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، ج‏7، ص9

(8) كتاب النكاح (للشیخ الأنصاری)، ص31

(9) كفایة الأحكام، ج‏2، ص78

(10) الكافی، ج5، ص328، باب كراهة العزبة؛ من‏لایحضره‏الفقیه، ج3، ص383، باب فضل التزویج

(11) مستدرك‏الوسائل، ج14، ص154

(12) الكافی، ج5، ص328، بَابٌ فی الْحَضّ عَلَى النِّكَاح

(13) توضیح المسائل مراجع، ج‏2، ص456

(14) توضیح المسائل مراجع، ج‏2، ص522

(15) المقنعة (للشیخ المفید)، ص498، باب تفصیل أحكام النكاح

(16) توضیح المسائل آیت الله العظمی بهجت، مسأله 1887

(17) مسالك الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، ج‏7، ص18، الأول: فی آداب العقد

(18) الحدائق الناضرة فی أحكام العترة الطاهرة، ج‏23، ص33، الاشهاد و الإعلان

(19) مفاتیح الشرائع، ج‏2، ص259

(20) كفایة الأحكام، ج‏2، ص80

(21) الكافی، ج‏5، ص367؛ تهذیب الأحكام، ج‏7، ص409، باب السنة فی عقود النكاح

(22) كفایة الأحكام، ج‏2، ص81

(23) الفقه على المذاهب الأربعة و مذهب أهل البیت، ج‏4، ص19

(24) الخلاف، ج‏6، ص67؛ النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوى، ص501؛ تحریر الأحكام الشرعیة على مذهب الإمامیة، ج‏2، ص43؛ مفاتیح الشرائع، ج‏2، ص367؛ غنیة النزوع إلى علمی الأصول و الفروع، ص386؛ السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، ج‏2، ص646؛ نكت النهایة، ج‏2، ص405

(25) تحریر الأحكام الشرعیة على مذهب الإمامیة، ج‏2، ص43؛ غنیة النزوع إلى علمی الأصول و الفروع، ص386؛ المختلف، ص 576، (ط القدیم)

(26) الكافی، ج‏6، ص25، باب العقیقة و وجوبها؛ الكافی، ج‏6، ص27، باب أنه یعق یوم السابع للمولود و...؛ من لا یحضره الفقیه، ج‏3، ص484، باب العقیقة و التحنیك و التسمیة و...؛ تهذیب الأحكام، ج‏7، ص440، باب الولادة و النفاس و العقیقة

(27) كشف الرموز فی شرح مختصر النافع، ج‏2، ص198؛ مختلف الشیعة فی أحكام الشریعة، ج‏7، ص303

(28) غنیة النزوع إلى علمی الأصول و الفروع، ص386؛ نكت النهایة، ج‏2، ص405

(29) مفاتیح نوین

(30) مفاتیح الشرائع، ج‏2، ص366؛ الأنوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع (للفیض)، ج‏10قسم‏2، ص290

رهنما، گروه حوزه علمیه تبیان