امامی که پیامبر الوالعزم بود

در قرآن کریم می خوانیم:

 وَإِذِ ابْتَلَى إِبْرَاهِیمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ إِنِّی جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا قَالَ وَمِنْ ذُرِّیتِی قَالَ لَا ینَالُ عَهْدِی الظَّالِمِینَ(البقرة/124)

(به خاطر آورید) هنگامی که خداوند، ابراهیم را با وسایل گوناگونی آزمود. و او به خوبی از عهده این آزمایشها برآمد. خداوند به او فرمود: «من تو را امام و پیشوای مردم قرار دادم!» ابراهیم عرض کرد: «از دودمان من (نیز امامانی قرار بده!)» خداوند فرمود: «پیمان من، به ستمکاران نمی‌رسد! (و تنها آن دسته از فرزندان تو که پاک و معصوم باشند، شایسته این مقامند)».

واژه «امام» دو معنا دارد:

1. امام به كسى گفته مى شود كه مردم در گفتار و عملكرد خود، او را مقتداى خویش قرار مى دهند و از او پیروى مى كنند.

2. و نیز به كسى اطلاق مى شود كه به تدبیر امور جامعه و اجراى مقررّات بپردازد؛ قانون شكنان را كیفر كند؛ پستها را در میان شایستگان تقسیم كند؛ و با بداندیشان و دشمنان ملّت و كشور و دین و آیین خویش به جهاد برخیزد.

مطابق معناى نخست، هر پیامبرى امام نیز است؛ چرا كه رفتار و گفتار هر پیامبرى، سرمشق و نمونه عملى براى مردم است؛ و بنابر معناى دوّم، امامت راستین و حقیقى، مقام والایى است امّا لازم نیست هر پیامبرى امام نیز باشد.

ابراهیم(ع) و دو مقام «رسالت» و «امامت»

منظور از واژه امام در آیه شریفه، معناى دوّم است. در این مفهوم، مى توان گفت: خدا ابراهیم(ع) را آزمود و او را به پاس شایستگى بسیار، پاداش شكوهمندى ارزانى داشت و پیشواى مردم قرار داد.

دلیل این انتخاب این است كه:

1. واژه «اماماً» در آیه شریفه مفعول «جاعلك» است، و اسم فاعل به معناى ماضى عمل نمى كند و براى خود مفعول نمى گیرد؛ اسم فاعل تنها در صورتى عمل مى كند كه به معناى حال و یا آینده باشد. براى نمونه، مى گوییم: «انا ضارب زیداً الآن او غداً.» امّا نمى گوییم: «انا ضارب زیداً امس»؛ چرا كه صحیح نیست. پس باید بگوییم خدا او را اكنون یا در آینده به پیشوایى خلق برمى گزیند.

2. افزون بر این دلیل ادبى، ابراهیم (ع) پیش از این آزمونها نیز پیامبر خدا بود؛ بنابراین، منظور از مقام والاى «امامت»، جز همان مقام والایى نیست كه ترسیم شد.

3. در اصول كافى، روایتى از پنجمین امام نور (ع) نقل شده است كه مى فرماید:

انّ اللَّه قد اتّخذ ابراهیم عبداً قبل اَنْ یتّخذه نبیّاً و اتّخذه نبیّاً قبل اَنْ یتّخذه رسولاً و اتّخذه رسولاً قبل اَنْ یتّخذه خلیلاً... فلما جمع له هذه الاشیاء قال انّى جاعلك للنّاس اماماً ...»(256)

خداوند ابراهیم (ع) را به بندگى برگزید پیش از آنكه او را به نبوّت برگزیند، و او را به نبوّت برگزید پیش از آنكه به رسالت برگزیند، و به رسالت برگزید پیش از آنكه به دوستى برگزیند، و به دوستى خویش برگزید پیش از آنكه به مقام پیشوایى و امامت برگزیند؛ و هنگامى كه همه این امتیازات در وجود او گرد آمد و آزمونهاى زندگى را با موفّقیت و سرفرازى پشت سر نهاد، او را بعنوان پیشواى مردم برگزید و فرمود: «انّى جاعلك للنّاس اماماً».