اثر گناه و عمل صالح در عالم

به محض اینکه کاری از انسان سر زد آن کار می شود موجودی از موجودات عالم که در غیر خودش اثر گذار و از غیر خودش اثر پذیر است. این تاثیر متقابل موضوعی است که قرآن کریم به آن پرداخته و زوایای پنهانی از آن را برای ما روشن ساخته است.

پیش از پرداختن به تاثیر عمل انسان در پیرامون و اطرافش، توجه به این نکته ضروری است که عمل انسان تاثیری در خداوند متعال ندارد. خداوند سبحان ذاتیست صاحب تمام کمالات و مبرا از هر نقص و عیب؛ او بی نیاز محض است؛ محتاج به چیزی نیست تا تغییری در او ایجاد کند. از این رو دگرگونی در او راه ندارد و هیچ موثری نتواند در او اثر گذارد.

قرآن می فرماید اگر همه انسانها رفتاری خوب و ایمانی داشته باشند، اینها به نفع خود کار کرده اند و ذره ای سود عاید خداوند نمی شود؛  وَ مَنْ جاهَدَ فَإِنَّما یُجاهِدُ لِنَفْسِهِ إِنَّ اللَّهَ لَغَنِیٌّ عَنِ الْعالَمینَ هر کس که تلاش می کند برای خویش تلاش کرده چرا که خداوند از تمام عالم بی نیاز است.

در مقابل اگر تمام مردم روی کره زمین به دین خدا پشت کرده و مسیر کفر را در پیش گیرند کوچکترین تاثیری در خداوند رخ نخواهد داد؛ إِنْ تَكْفُرُوا أَنْتُمْ وَ مَنْ فِی الْأَرْضِ جَمیعاً فَإِنَّ اللَّهَ لَغَنِیٌّ حَمیدٌ² اگر شما و هر آنکه در زمین هست راه کفر و بی دینی را طی کنید برای خدا تفاوتی ندارد؛ چرا که او بی نیازیست که در هر حال، خواه کسى او را به زبان حمد بگوید یا نگوید محمود است و حمید.

از این مطلب که بگذریم وارد بحث اصلی می شویم که از دیدگاه قرآن کریم، اعمال خوب و بد انسان چه تاثیری در محیط پیرامون او دارد؟

قرآن به ما می آموزد همانگونه که آسمان و زمین بی ارتباط با انسان نیستند انسان نیز با اعمالش بی ارتباط با آنها نیست. البته از این نکته نباید غفلت کرد که منظور از این رابطه یک ارتباط و تاثیرگذاری عادی نظیر بیل زدن به زمین و یا باردارکردن ابرها نیست؛ بلکه مراد از آن تاثیر گذاری پنهانی است که قرآن از آن پرده برمی دارد.

قرآن کریم در آیاتی به وجود رابطه مستقیم بین اعمال مردم و حوادث عالم اشاره می کند. برخی از این آیات ناظر به تاثیر ناگوار اعمال بد انسان است و برخی دیگر آثار مطلوب اعمال خوب انسان بر محیط اطرافش را بیان می کند.

اثر گناه در عالم

از آیاتی که به مطلب نخست اشاره دارد این آیه شریفه است که می فرماید: ظَهَرَ الْفَسادُ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِما كَسَبَتْ أَیْدِی النَّاسِ.³

علامه طباطبایی(ره) در توضیح این آیه می نویسد: این آیه عام است و مخصوص به یك زمان و یا مكان و یا واقعه خاصی نیست. در نتیجه مراد از « برّ و بحر» همان معناى معروف یعنی همه روى زمین است و مراد از فساد در زمین، مصیبتها و بلاهاى عمومى است كه مردم را نابود مى‏كند؛ مانند: زلزله، نیامدن باران، قحطى، بیماریهای واگیردار، جنگها، غارتها، سلب امنیت و خلاصه هر بلایى كه نظام آراسته و صالح جارى در عالم را بر هم می‏زند و خوشى و عیش انسانها را از بین مى‏برد.

ایشان در ادامه و در توضیح « بِما كَسَبَتْ أَیْدِی النَّاسِ» می نویسند: این فسادی که در زمین ظاهر می شود بر اثر اعمال مردم است؛ یعنى به خاطر شركى است كه مى‏ورزند، و گناهانى است كه مى‏كنند.⁴

در روایتی امام باقر علیه السلام یکی از مصادیق این فساد در زمین را در روز سقیفه بر شمرد.(5) همان روز که عده ای نشستند و از پیش خود خلیفه ساختند و به آن پرداختند و با این کار خود دستور رسول خدا صلی الله علیه و آله در غدیر را عملا منکر شدند.

اثر عمل صالح در عالم

قرآن کریم در آیاتی نظیر آیه 96 اعراف در باره تاثیر عمل صالح در عالم می فرماید: وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى‏ آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیْهِمْ بَرَكاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ؛ اگر مردمى كه در این آبادیها و نقاط دیگر روى زمین زندگى داشته و دارند، به جاى طغیان و سركشى و تكذیب آیات پروردگار و ظلم و فساد، ایمان مى‏آوردند، و در پرتو آن تقوا و پرهیزكارى پیشه مى‏كردند، نه تنها مورد خشم پروردگار و مجازات الهى واقع نمى‏شدند، بلكه درهاى بركات آسمان و زمین را به روى آنها مى‏گشودیم.⁶

علامه طباطبایی(ره) در تفسیر این آیه شریفه می نویسد: « بركات» به معناى هر چیز كثیرى از قبیل امنیت، آسایش، سلامتى، مال و اولاد است كه غالبا انسان به نبود آنها آزمایش می شود. خداوند متعال در این آیه بركات را به مجرایى تشبیه كرده كه نعمت‏هاى الهى از راه آن بر مردم ارزانی می شود؛ باران و برف هر كدام در موقع مناسب و به مقدار نافع مى‏بارد، هوا در موقعش گرم و در موقعش سرد شده و در نتیجه غلات و میوه‏ها فراوان مى‏شود، البته این در موقعى است كه مردم به خداى خود ایمان آورده و تقوا پیشه كنند و گر نه این مجرا بسته شده و جریانش قطع مى‏گردد.⁷

پرده برداری قرآن کریم از حقیقت تاثیر گناه در آسمان و زمین

در فرهنگ تهی از معارف قرآن، گناه کاریست با دامنه تاثیری بسیار محدود که شعاع اثر آن از گناهکار بیرون نرفته و در او خلاصه می شود.

اما در فرهنگ قرآنی، تاثیر گناه محدود به فرد گنهکار نشده بلکه اثر آن آسمان و زمین را در می نوردد. قرآن کریم با بیان نمونه ای به این حقیقت شگرف اشاره می کند و می فرماید:

وَ قَالُواْ اتخََّذَ الرَّحْمَانُ وَلَدًا. لَّقَدْ جِئْتُمْ شَیًْا إِدًّا. تَكَادُ السَّمَاوَاتُ یَتَفَطَّرْنَ مِنْهُ وَ تَنشَقُّ الْأَرْضُ وَ تخَِرُّ الجِْبَالُ هَدًّا. أَن دَعَوْاْ لِلرَّحْمَانِ وَلَدًا.⁸ آنها گفتند خداوند رحمان فرزندى براى خود انتخاب كرده‏ است. چه سخن زشت و بزرگى آوردید. نزدیك است آسمانها به خاطر این سخن از هم متلاشى گردد و زمین شكافته شود و كوه‏ها به شدت فرو ریزد. به خاطر اینكه براى خداوند رحمان فرزندى ادعا كردند.

همانطور که ملاحظه می شود این آیات اشاره به یک گناه اعتقادی دارد و در آن تاثیری که این گناه در عالم می گذارد به وضوح بیان شده است.

در تفسیر المیزان می خوانیم: این آیات در مقام بزرگ شمردن گناه و عظیم دانستن آثار گناه است كه آن را به محسوس مثل مى‏زند و مى‏فرماید: شما با این حرف خود، امرى منكر و زشت و شنیعی مرتكب شدید كه آثار سوء آن، چنان بزرگ است كه نزدیك است آسمان متلاشى گردد و زمین بشكافد و كوه‏ها فرو ریزد؛ آن طور كه گویا یك خانه فرو مى‏ریزد.⁹

چه خوش سرود مولوی که گفت:

معنی جَفَّ القلم کی آن بود که جفاها با وفا یکسان بود

یا آنجا که گفت:

به راستی اگر نبود قرآن و بیان وحی، بشر برای همیشه از این حقایق محروم بود و هیچگاه نمی توانست به این معارف دست پیدا کند وَ یُعَلِّمُكُمْ ما لَمْ تَكُونُوا تَعْلَمُون. ¹²

1- عنکبوت / 6

2- ابراهیم ع / 8

3- روم / 41

4- المیزان فی تفسیر القرآن، ج‏16، ص195

5- عن أبی جعفر علیه السلام فی قوله عز و جل: «ظَهَرَ الْفَسادُ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِما كَسَبَتْ أَیْدِی النَّاسِ» قال: ذاك و الله حین قالت الأنصار: منا أمیر و منكم أمیر.   تفسیر نور الثقلین، ج‏4، ص191

6- تفسیر نمونه، ج‏6، ص 265

7- المیزان فی تفسیر القرآن، ج‏8، ص201

8- مریم س / 88-91

9- المیزان فی تفسیر القرآن، ج‏14، ص111

10- مثنوی معنوی، دفتر پنجم

11- همان، دفتر اول

12- بقره / 151