جنگ از چشم عروسکی که خون آلود است

«باید گلوی مادر خود را / از بانگ رود رود بسوزانیم / تا بانگ رود رود نخشکیده است / باید سلاح تیزتری برداشت / دیگر سلاح سرد سخن کارساز نیست»

چنانچه دیدیم گاه حتی در یک شعر واحد از اشعار دفاع مقدس، هم شعر ضد جنگ خودنمایی می کند و هم کوس شعر جنگ به گوش می رسد. حتی شاعر دفاع مقدس نمی تواند جنبه های منفی جنگ را انکار کند. با این وصف چرا گاهی شعر دفاع مقدس را مطلقاً شعر جنگ و شاعر آن را شاعر جنگ طلب معرفی می کنند و در برابر آن شعر ضد جنگ یا شعر صلح را علم می کنند؟ آیا نیتی شوم یا غفلتی مرموز پشت این اعتقاد سنگر نگرفته است؟

اگر شاعر را به مثابه انسان دارای مسئولیت های انسانی، تاریخی و اجتماعی بدانیم، او دارای یک مسئولیت مهم دیگر در حیطه ی هنر خود نیز هست و آن همدستی و مشارکت در توسعه و تکامل هنر روزگار است. در دوران وقوع حوادث بزرگ و فراگیر اجتماعی و اقتصادی و سیاسی، بخش اعظم هنرمندان تحت تأثیر محیط پیرامون و به منظور جذب و هدایت مخاطب (و چه بسا مخاطب عام) توجه به مسئولیت های غیر هنری خویش را نسبت به مسئولیت های هنری در اولویت قرار می دهند. حاصل کار، به طور مثال در شعر، آثاری به شدّت محتواگرا و آرمان خواه، متوجه به فرم و ساختارهای ساده و تجربه شده، متمایل به صراحت و عریانی معنا (شعار)، مطلق نگر و بالاخره بهره مند از بیانی ژورنالیستی و گزارشگرانه است. پیروزی انقلاب اسلامی چنین فضایی را بر شعر و ادبیات ایران حاکم نمود. فضایی مملو از اشعاری که از مختصات شعر متعهد و ملتزم سیاسی و اجتماعی تبعیت می کردند. امّا همه ی این شعرها از سوی شاعران همدل و همراه با نظام تازه استقرار یافته صادر نمی شد. شاعرانی هم که این نظام را مطابق خواسته های انقلابی خود نمی دانستند متأثر از این فضا و با همین مشخصات به روند شعری خود ادامه می دادند، و بدین گونه بود که کم کم به شاعران همدل و همراه نظام «شاعر انقلاب» و به شعر آنان «شعر انقلاب» اطلاق گردید. شعر انقلاب طبعاً «شعری انقلابی» و ستاینده ی همیشگی انقلاب و نظام برخاسته از آن محسوب گردید. از آنجا که وزن مهمی از این نام گذاری یا تقسیم بندی، اصول خود را از خارج از ادبیات اخذ نموده بود و هنوز هم اعتبار خود را حفظ کرده است، گاه حتی دیده شده و می شود که شعری حتی بدون خوانده شدن و صرفاً با توجه به نام شاعرش، در ژانر خاصی طبقه بندی می گردد! پس شاعری که به شاعر انقلاب یا شاعر دفاع مقدس معروف شده، حتماً شعری ستاینده ی جنگ است؛ زیرا جنگ در دفاع از نظامی است که باب طبع منتقد محترم نیست. پس جنگی است تا مقدس و تنها ابعادی پلشت و متجاوزانه دارد و شعر والا شعری است که تنها چهره ی مخرب و نابودگر جنگ را به تصویر بکشد و بس. در واقع اگر شعر دفاع مقدس در سال های جنگ، بنابر ملاحظات موجه اجتماعی و سیاسی، حداقل تا مقاطع پایانی جنگ نمی توانست نگاهی همه جانبه نگر به جبه ها و پشت جبهه ها داشته باشد، شعر ضدجنگ شاعران روشنفکر نیز آگاهانه(!) همین نگاه تک بعدی و به اصطلاح سیاه و سپید را به جنگ داشت. جالب اینجاست که  شعر هر طرف توسط شاعران و حتی مخاطبان طرف دیگر کمتر خوانده می شد و مورد نقد و بررسی قرار می گرفت. این فقدان دیالوگ، شکاف بین شاعران و شعر انقلاب و دفاع مقدس را با شاعران و شعر به اصطلاح روشنفکری عمیق و عمیق تر کرده است و تاکنون بیشتر تلاش ها برای نزدیک کردن دو طرف تقریباً با شکست کامل روبه رو شده است. کافی است تلاش «عبدالجبار کاکایی» را در راه اندازی جشنواره ی سالانه شعر دفاع مقدس در فضایی نو و با حضور تمام طرفین درگیر شعر ایران، در همین دو سه سال پیش به یاد آورید تا مصداقی روشن از آنچه بیان شد، داشته باشید. آنجا مشخص گردید که شاعر و منتقد روشنفکر اصولاً شاعر دفاع مقدس را مزد بگیر نظام و شعر او را شعری فرمایشی یا با تخفیف، سفارشی می داند. شعری که توسط آنان خوانده نشده و به صرف نام شاعرش، جنگ طلبانه است! این حکم برآمده از ذهنیتی غیر تاریخی، متعصب مطلق نگر، سطحی و غیر علمی است که به جای نقدی جامعه شناسانه به نقدی معطوف به شخصیت صاحب متن، آن هم براساس شناختی غیر دقیق، معطوف گردیده است.