تبیان، دستیار زندگی
« لا یَستَحَیِنَّ اَحَدُ [مِنکُم] اِذا سُئِل عَمّا لا یَعلَمُ اَن یَقُولَ : لا اَعلَمُ ؛کسی از [شمایان] شرم مدارد که چون از چیزی که نمی داند پرسیده شود ، بگوید نمی دانم . »[17] د : حیا در مقام عذرخواهی به هنگام عذرخواهی نباید خجالت کشید، اگر فعل نامنا
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

حیا ، میوه ی درخت ایمان

هر کس عقل دارد حیا و دین نیز دارد

ایمان ، اصولاً شرمی است که مؤمن به جهت خوف از پروردگار، از ارتکاب معصیت پرهیز می نماید. امام صادق (ع) می فرماید: «لَا إِیمَانَ لِمَنْ لَا حَیَاءَ لَه‏» کسی که حیا ندارد ایمان ندارد . 1

امام سجاد(ع) فرمود: « از خدا بترس، به سبب قدرتی که بر تو دارد و از او شرم کن، به جهت نزدیکی اش به تو. » 2

ارزش و اهمیت حیاء

قرآن كریم در سوره قصص در یك بخش از قصه زندگی حضرت موسی (ع) به ماجرای برخورد آن حضرت و دختران حضرت شعیب را در کمال احترام و سرشار از حیا بیان می کند .3

در این آیه شریفه مشی و راه رفتن توأم با شرم و حیاء ، مورد عنایت قرار گرفته است و این خود بیانگر این نكته است كه شرم و حیاء ، در بینش اسلامی از برجسته ترین صفات و كمالات انسانی ، مخصوصا برای زن ها به حساب می آید. 4

در تفسیر قمی در ذیل آیه آمده است كه : « شعیب به دخترش گفت : نیروی آن جوان را به خاطر این كه دلو بزرگ را به تنهایی از چاه كشید به من شناساندی ، امانتش را از كجا شناخته ای ، دخترش گفت : از آن جا كه موسی (ع) به من گفت : از پشت سرم بیا ، و راه را بر من بنما ، زیرا من از قومی هستم كه به پشت سر زنان نگاه نمی كنند ، دانستم او از كسانی است كه از پشت سر به زنان نگاه نمی كند و همین ، دلیل بر امین بودنش است.»5

در جای دیگر، قرآن كریم ، افراد و انسان های بی شرم را مورد نكوهش قرار داده می فرماید :« اعمال زشت خود را از مردم پنهان می دارند اما از خدا پنهان نمی دارند.»6

اقسام حیاء

شرم و حیاء ، اقسامی دارد و برخی از اقسام آن ، مثبت و ارزنده و برخی از آن ، مذموم و مورد نكوهش است . پیامبر اكرم (ص) می فرماید : « حیاء بر دو نوع است ؛ یك نوع آن ضعف و زبونی و نوع دیگرش ، قوت و ایمان است .»7

حیاهای مورد پسند عبارتند از :

حیاء از خداوند

در آیه ??? سوره نساء « یستخفون من الناس و لایستخفون من الله...» ، كسانی را كه از خداوند شرم و حیاء نمی كنند مورد سرزنش و ملامت قرار می دهد و می گوید :« اعمال زشت خود را... از خدا پنهان نمی دارند « و لایستخفون من الله...» ،  بنابراین اولین مصداق از مصادیق حیای مثبت ، شرم و حیا از خدای متعال است و شرم از خداوند هم به این است كه انسان اوامر او را انجام دهد و از اموری كه منع شده است دوری نماید .

در حدیثی كه از ابوذر نقل شده است ، پیامبر (ص) به من فرمود : ای اباذر دوست داری داخل بهشت شوی ؟ گفتم : بلی یا رسول الله . فرمود : پس آمال و آرزوهایت را كم و كوتاه كن ، همیشه به یاد مرگ و مردن باش و از خداوند حیا كن . گفتم : یا رسول الله من از خداوند حیا دارم... فرمود: حیا از خداوند به این است كه قبر و گرفتاری آن را به یاد داشته باشی ، شكم را از خوراكی ها و آشامیدنی های حرام ، حفظ كنی ، چشم و گوش و زبانت را از امور ممنوعه باز بداری ، زیرا كسی كه كرامت آخرت را می خواهد ، زینت های «حرام» دنیا را باید فراموش كند .»8

حضرت علی (ع) می فرماید:  «بهترین شرم و حیاء آن است كه تو خود از نفس خویش حیاء كنی و قدمی به ناروا برنداری.»

حیاء از مردم

نوع دوم از حیای معقول، این است كه انسان ، برخی اعمال زشت و ناپسند را به خاطر این كه در بین جامعه و مردم ، بدنام نشود ترك می كند ، چنانچه قرآن می فرماید : « یستخفون من الناس ؛ اعمال زشت خود را از مردم پنهان می دارند.»9

امام علی (ع) می فرماید : «مَن لَم یَستَخی مِنَ النّاسِ لَم یَستَخیِ مِنَ اللهِ ؛ هر که از مردم شرم نکند از خدا شرم نمی کند .»10

حیاء از خود

نوع سوم از انواع شرم و حیای پسندیده این است كه انسان از خود و وجدان خویش ، شرم و حیاء داشته باشد و از ارتكاب اعمال خلاف شرع و قانون در مکان های خلوت خودداری نماید .

حضرت علی (ع) این نوع از حیاء را از بهترین ها معرفی می كند و می فرماید :

«بهترین شرم و حیاء آن است كه تو خود از نفس خویش حیاء كنی و قدمی به ناروا برنداری .»11

جایگاه حیا درروایات

شرم و حیا

حیا در روایات جایگاهی ویژه دارد، به گونه ای که آن را محصول ایمان و حتی عین ایمان شمرده اند . امام صادق (ع) می فرماید: «حیا از ایمان است و ایمان در بهشت است .»12  و در جای دیگر می فرمایند: «الْحَیَاءُ وَ الْإِیمَانُ مَقْرُونَانِ فِی قَرَنٍ فَإِذَا ذَهَبَ أَحَدُهُمَا تَبِعَهُ صَاحِبُه ؛ حیا و ایمان در یک رشته و همدوش همدیگرند; چون یکی از آن دو رفت، دیگری هم می رود .»13

بنابراین، حیا ثمره ایمان است. هر چه ایمان انسان بیش تر باشد، حیا بیش تر در رفتارش مشاهده می شود و از ارتکاب کارهای زشت بیش تر احساس شرمندگی می کند . در مقابل، هر چه ایمان انسان ضعیف تر باشد، گستاخی اش برای انجام گناه بیش ترخواهد شد .

زمینه های بروز و تجلّی حیا

الف: حیا در کلام

کلام و گفتار هر فردی در حقیقت نشانگر بسیاری از نیات و مقاصد فرد است. این کار فرد برای مطلبی که در نظر دارد، زیباترین گفتار را برمی گزیند بیانگر عفت کلام اوست ..

قرآن کریم می فرماید:

« قُل لِعِبادی یَقُولُوا الَّتی هِیَ أحسَنُ ؛ به بندگان من بگو که به بهترین نحو سخن بگویند »14

ب: حیا در پوشش

در فطرت آدمی استفاده از پوشش به صورت امری نهادینه مطرح است و البته در بانوان جلو ه ی بیشتری دارد، نوع پوشش معمولاً بیانگر حالت حیا و عفاف و یا عدم آن است. لذا مسأله پوشش هم در خانواده و هم در جامعه باید جدی گرفته شود.

قرآن کریم در داستانی زیبا وقتی از قصه ی حضرت مریم علیه السلام سخن می گوید این حالت اضطراب را به بهترین شکل بیان می کند

امام علی (ع) می فرماید: «لا یَستَحَیِنَّ اَحَدُ [مِنکُم] اِذا سُئِل عَمّا لا یَعلَمُ اَن یَقُولَ : لا اَعلَمُ ؛کسی از [شمایان] شرم مدارد که چون از چیزی که نمی داند پرسیده شود ، بگوید نمی دانم»

ج : حیا در رفتار

نوع دیگر شرم و حیا حیایی است که در رفتار فرد تجلی می کند. رفتار آدمی باید به گونه ای باشد که سراسر بر اساس شرم و حیا باشد و این ارزشی است که قرآن با صراحت از آن یاد می کند .

در داستان دختران حضرت شعیب وقتی می خواهند که حضرت موسی (ع) را به طرف خانه پدر راهنمایی کنند، با شرم و آزرم راه می روند .15

حیا در موارد زیر به طور کلی مذموم است؛

الف: حیا در بیان حق

در بیان سحن حق نباید شرم وجود داشته باشد. یکی از علل ترک شدن امر به معروف و نهی از منکر حیا کردن بی جاست .

امام علی (ع) می فرماید : «مَن استَحیا مِنَ القَولِ الحَقِّ فَهُوَاَحمَقُ ؛ هر که از بیان کلام حق حیا کند کم اندیش است .»16

ب: حیا در بیان احکام شریعت

احکام شریعت گاهی به مواردی مربوط می شود که انسان از گفتن و یا سؤال کردن درباره ی آن شرم دارد. این نوع شرم موجب می شود که احکام خدا اجرا نگردد.

ج : حیا در آموختن علم

بسیاری افراد از گفتن کلمه « نمی دانم » خجالت می کشند . نکته ی مهم آن است که در مقام علم آموزی شرم و حیا معنا پیدا نمی کند .

امام علی (ع) می فرماید: «لا یَستَحَیِنَّ اَحَدُ [مِنکُم] اِذا سُئِل عَمّا لا یَعلَمُ اَن یَقُولَ : لا اَعلَمُ ؛کسی از [شمایان] شرم مدارد که چون از چیزی که نمی داند پرسیده شود ، بگوید نمی دانم . »17

د : حیا در مقام عذرخواهی

به هنگام عذرخواهی نباید خجالت کشید، اگر فعل نامناسبی از فردی سربزند نباید از عذرخواهی کردن احساس شرمندگی کند. اگرچه عذرخواهی بسیار سخت است، آنسان باید بداند که نه تنها با عذرخواهی خوار نمی شود بلکه باعث بزرگی او خواهد شد. پس با توجه به ابعاد گسترده ی حیا ، آن را شناخته و در مواقع صحیح از آن بهره ببریم.

زهرا اجلال – گروه دین و اندیشه تبیان


1- کافی / ج 3 /ص 165

2- بحارالانوار / ج 71 / ص 336

3- قصص / 23

4- همان / 24

5- تفسیر قمی ذیل آیه ی 24 و 25 قصص

6- نساء / 108

7- بحارالانوار / ج 12 / ص 152

8- مشکاة الانوار / ج 13

9- نساء / 108

10- بحارالانوار / ج 12 / ص 120

11- همان / ج13 / ص 165

12- کافی / ج 3 /ص 165

13- همان

14- بقره / 156

15- قصص / 24

16- نهج البلاغه / حکمت 25

17- همان / حکمت 53

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.