با آبرویم بازی نکن

همه افراد دور خودشان دیواری شیشه‌ای دارند؛، دیواری که گاه ضخیم است و گاه نازک، گاه مشبک است و گاه صیقلی؛ دیواری که گاه صاحبش ورودی آن را ‌به‌روی غریبه‌ها قفل می‌کند و گاه نیمه باز می‌گذارد. برخی آدم‌ها اجازه می‌دهند دیگران خیلی راحت با تلنگری که می‌تواند لبخند یا سلامی باشد، از دیوار بگذرند و وارد حریمشان شوند و برخی دیگر در برابر تلنگرها (بسته به شخص) مقاومت می‌کنند و گاهی در نهایت، اجازه می‌دهند آدم‌ها فقط از ورای دیوار شیشه‌ای با آن‌ها تماس داشته باشند. این دیوار شیشه‌ای از هر جنس و وسعت و ضخامتی که باشد همان حریم خصوصی است، حریمی که براساس فرهنگ‌ها و جوامع و شخصیت افراد متفاوت است. هرکدام از ما در برابر افراد حریم خاصی داریم. حریم ما در برابر مادرمان با حریمی که در برابر همسر داریم متفاوت است. این حریم در برابر دوستان و افراد غریبه و خویشاوندان هم شکل‌های گوناگونی دارد.

مجید ابهری، رفتارشناس، با تاکید بر اینکه حریم خصوصی شامل ابعاد مادی و معنوی است می‌گوید: «مسائل شخصی افراد از قبیل اسرار فردی، روابط خصوصی، اسناد و مدارک فردی، بعضی روابط هم در زمره حریم خصوصی افراد است که باید محترم شمرده شود. اگرچه امروزه با ورود اینترنت به زندگی، بسیاری از کارشناسان معتقدند دیگر برای کسی نمی‌توان حریم خصوصی قائل شد، رفتار‌شناسان، به ویژه رفتارشناسان مسلمان، همچنان بر لزوم احترام به حریم خصوصی تاکید می‌کنند و معتقدند آبروی افراد و حریم خصوصی آنها گران‌بهاتر از جان و خون آنهاست، چرا که افشا شدن بعضی اسرار و روابط باعث بیشتر‌شدن بی‌اخلاقی و کم‌تر ‌شدن امنیت اجتماعی می‌شود، تا جایی که ورود به حریم خصوصی شهروندان باید با اجازه قانون یا تعیین حدود توسط شخص باشد.»

به گفته مهدی دوایی، روان‌شناس خانواده، «آنچه ما از آن به عنوان حریم خصوصی یاد می‌کنیم در علم روا‌ن‌شناسی «حیطه کنترل» نام دارد، حیطه‌ای که اگرچه در افراد متفاوت است، هر فردی از این که دیگران بخواهند به آن وارد شوند ناراحت می‌شود و از آن دفاع می‌کند. آدم‌ها در برابر افرادی که قصد تعرض به آنها را دارند واکنش نشان می‌دهند، واکنشی که گاه درونی است و گاه بیرونی. در واکنش بیرونی، فردی که احساس می‌کند حریم شخصی‌اش مورد تعرض دیگران قرار گرفته به صورت پرخاشگری و طغیان عکس‌العمل نشان می‌دهد، اما فردی که به هر دلیلی از جمله ضعف یا کمرویی نتواند واکنش نشان بدهد دچار درماندگی و خشم درونی می‌شود که در درازمدت، با تکرارش می‌تواند زمینه‌ساز اختلالات روحی - روانی شود.»

احترام به حریم شخصی باعث سلامت روانی در جامعه و افراد می‌شود. احترام به حریم دیگران حتی در رفتار با سالمندان و تربیت بچه‌ها هم بسیار مؤثر است. مهدی دوایی در این‌باره می‌گوید: «تجسس و کنجکاوی مستقیم در امور بچه‌ها باعث موضع‌گیری آنها و پنهان‌کاری بیشتر می‌شود. بنابراین، بهتر است به جای اینکه مدام از آنها بپرسیم کجا بودی و کجا می‌روی، به آنها اعتماد کنیم و بگوییم من مطمئنم تو بهترین تصمیم را می‌گیری، برای حفظ اعتماد شما تلاش می‌کند واقعاً بهترین تصمیم را بگیرد. حتی در روابط بین همسران هم توصیه می‌شود مدام با همسرمان تماس نگیریم و نپرسیم کجا هستی و کی می‌آیی. دوری از این رفتار باعث می‌شود او زودتر به سمت ما بر‌گردد و فرد در حیطه کنترل خود بهتر رفتار کند.»

تجسس ممنوع!

از نگاه آسیب‌شناسی رفتاری، بسیاری از آسیب‌های موجود در جامعه به دلیل از بین‌رفتن مرزهای خصوصی است، چرا که در روابط اجتماعی  حریم‌های مشخص و تعریف شده‌ای وجود دارد، اما در روابط بین فردی باید خودمان این چارچوب‌ها را مشخص کنیم‌. به گفته ابهری، رفتار‌شناسی هر فردی باید چارچوب‌ها و حریم مشخصی برای خود داشته باشد تا هرکسی به خود اجازه ندهد اسرار  و مسائل شخصی‌اش را افشا و در آن دخالت کند.

«در اسلام روی امنیت بسیار تاکید شده. همچنین، براساس نظریه مازلو نیاز به حریم شخصی بعد از برآوردن نیازهای فیزیولوژیک در رتبه دوم قرار دارد. .»  به گفته مجید ابهری، آسیب‌شناس اجتماعی، محدوده حریم خصوصی و احترام به حریم دیگران براساس فرهنگ‌ها و تربیت خانوادگی افراد متفاوت است. وی تجسس و ورود به حریم دیگران را یکی از علل پر‌رنگ‌شدن بی‌اعتمادی در روابط اجتماعی، به وجودآمدن رمزها و قفل‌های بیشتر، و ایجاد انواع رمزها و حتی زبان‌های عجیب مانند زبان زرگری ومطربی می‌داند. آیا به راستی، امروز که همه ما پریم از ادعاهای روشنفکری و متجددبودن وقت آن نرسیده است که بیشتر به حریم خصوصی یکدیگر احترام بگذاریم و کمتر در امور همدیگر تجسس کنیم، همان‌گونه که قرآن فرموده «لا تجسسوا».

اکنون سایه‌ی وحشتی بر خانواده‌ها گسترده شده است و افراد حتی در خلوت‌ترین حریم‌های‌شان نگران افشای روابط خصوصی‌شان هستند. تکنولوژی‌هایی از این دست، به‌جای آن‌که وسیله‌ی آرامش باشند، تبدیل به تهدیدی شده‌اند که هر از گاهی آبرو و حیثیت عده‌ای را به بازی می‌گیرند. فیلم‌های منتشر شده در اینترنت، سی‌دی‌ها، بلوتوث‌ها و... که خصوصی‌ترین روابط افراد را به نمایش می‌کشند و حتی می‌توانند به فروپاشی خانواده‌ی قربانیان بیانجامند، تهدیدی برای امنیت روانی تمامی افراد محسوب می‌شوند؛ چراکه هر یک از افراد جامعه می‌تواند قربانی بعدی این ماجرا باشد.

در آیه‌ی 12 سوره‌ی حجرات آمده است: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید! از ظن و گمان در مورد یکدیگر بپرهیزید که بعضی از ظن‌ها گناه است و در کار یکدیگر تجسس و کنجکاوی نکنید». در این آیه‌، به وضوح برای حریم انسان احترام قائل شده نیز کنجکاوی و تجسس در امور دیگران ممنوع شده است که می‌توان وارد شدن به حریم خصوصی افراد را از بارزترین مصادیق این تجسس دانست.در سال‌های اخیر، بارها شاهد بودیم که با نقض حریم خصوصی افراد، فیلم‌ها و سی‌دی‌هایی در سطح جامعه پخش شده که گاه از خصوصی‌ترین روابط پرده برداشته و با بازی با آبرو و حیثیت افراد، موجب فروپاشی خانواده‌ها گشته است. در قانون مجازات اسلامی، بند الف ماده ی 640 آمده است: «هر کس نوشته، طرح، نقاشی، تصویر، فیلم و... و به‌طور کلی هر چیز که عفت و اخلاق عمومی را جریحه‌دار کند، برای تجارت یا توزیع به نمایش عمومی بگذارد، به مجازات حبس از سه ماه تا یک سال و جزای نقدی از یک میلیون و پانصدهزار ریال تا شش میلیون ریال و تا 74 ضربه شلاق، یا به یک یا دو مجازات مذکور محکوم خواهد شد».