مستحبات مؤکده در کتب فقهی امامیه

(قسمت چهارم)

بسم الله الرحمن الرحیم

مستحبات اکیده اموری هستند که در شرع به آن ها به طور مؤکد سفارش و ترغیب شده است، ولی به حد فرض و واجب نرسیده است. در سه مقاله پیش روی سعی شد تعدادی از آن ها را که از کتب معتبر فقه امامیه جمع آوری شده است، معرفی نماییم؛ و اکنون بخش چهارم آن را می خوانیم.

برای دیدن قسمت اول، قسمت دوم و قسمت سوم این مطلب، روی لینک آن کلیک کنید.

زیارت معصومین عموما مورد تأکید واقع شده است. ابن ادریس حلی (ره) در «سرائر» می گوید: زیارة رسول اللَّه صلّى اللَّه علیه و آله عند قبره، و كلّ واحد من الأئمة من بعده، صلوات اللَّه علیهم فی مشاهدهم، من السنن المؤكدة، و العبادات المعظمة، فی كلّ جمعة، أو كلّ شهر، أو كلّ سنة، إن أمكن ذلك، و إلا فمرّة فی العمر. (1) اما درباره بعض زیارت در کتب فقهی تأکید خاص داریم.

زیارت پیامبر، حضرت زهرا و ائمه بقیع علیهم السلام، در حج

از مواردی که در کتب فقهی متعددی (خصوصا متقدمین) تصریح به اکید بودن استحباب آن «برای حج گزاران» شده است، اولا زیارت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله می باشد. (2) و حتی فرموده اند که اگر مردم این مهم را ترک کنند، امام (3) مردم را به آن مجبور می نماید. چنان که فخر المحققین در ایضاح الفوائد می گوید: یستحب زیارة النبی صلّى اللّه علیه و آله و سلّم استحبابا مؤكدا و یجبر الامام الناس علیها لو تركوها (4).

ثانیا پس از تأکید بر زیارت نبی اسلام (ص) برای حاجیان، غالبا بر زیارت بضعه طاهره ایشان حضرت زهرا (س) و زیارت ائمه بقیع علیهم السلام نیز تأکید فرموده اند و چنین عبارتی را در چندین کتاب فقهی مهم شیعه می توان دید: ... و یستحب زیارة النبی علیه السّلام مؤكدا، و زیارة فاطمة علیها السّلام من الروضة، و الأئمة علیهم السّلام بالبقیع، و المجاورة فی المدینة، و الصلاة فی الروضة، و صوم الحاجة ثلاثة... (5)

درباره محل زیارت حضرت صدیقه طاهه سلام الله علیها نیز فقها به دلیل اختلاف نظر در محل دفن آن حضرت (6) برخی سه مکان را گفته اند: روضه -بین قبر پیامبر و منبر(7)-، خانه حضرت زهرا (س) و بقیع. (8) هرچند به نظر می رسد بیشتر تأکید اغلب فقها درباره محل زیازت، «روضه» است. (9)

ثالثا نکته دیگر که آن را هم بسیاری از فقهاء فرموده اند، زیارت شهدای احد و خصوصا حضرت حمزه سید الشهدا علیهم السلام است. (10)

زیارت امیر المؤمنین علیه السلام

از زیاراتی که به طور خاص به عنوان مستحب مؤکد بیان شده، زیارت امیر المؤمنین علیه السلام است. فقیه معاصر آیت الله العظمی سید عبد الاعلی سبزه واری می فرماید: یستحب مؤكّدا زیارة أمیر المؤمنین علی بن أبی طالب علیه السّلام، و یكره تركها (11) جالب این که ترک ایشان ترک آن را هم مکروه دانسته اند.

برخی از فقهاء زیارت امیر المؤمنین علیه السلام را در ایام خاصی چون عید غدیر، مستحب مؤکد نامیده اند. چنان که ابن فهد حلی می فرماید: و یستحب القصد إلى زیارة علی علیه السّلام استحبابا مؤكدا فی یوم الغدیر، و مبعث النبی علیه السّلام و مولده (12)

زیارت ابی عبد الله الحسین علیه السلام

تأکید بر زیارت سید الشهداء علیه السلام به قدری روشن است که در این باره نیاز به ذکر اقوال علما نیستیم و حتی بعضی از علماء آن را واجب کفایی دانسته اند چنان که محقق سبزه واری (ره) در مهذّب الاحکام می گوید: یستحب مؤكّدا زیارة الحسین علیه السّلام بل عن بعض العلماء وجوبها كفایة (13) برخی از فقها نیز زیارت ایشان را در اوقات خاصی چون عید غدیر، روز مبعث، روزمیلاد ایشان، عاشورا، اربعین حسینی و... دارای استحباب اکید دانسته اند. ابن فهد حلّی (ره) در «رسائل عشر» خود هفت وقت را در این باره ذکر نموده است و می گوید: و یستحب القصد إلى زیارة علی علیه السّلام استحبابا مؤكدا فی یوم الغدیر، و مبعث النبی علیه السّلام و مولده و زیارة الحسین علیه السّلام فی أول یوم من رجب، و نصفه، و لیلة نصف من شعبان، و یوم الفطر، و عرفة، و عاشوراء، و عند ارتفاع النهار من عشرین صفر، و المشهور توقیت هذه السبعة للحسین علیه السّلام. (14)

زیارت امام موسی بن جعفر و جواد الائمه علیهم السلام

آیت الله سید عبد الاعلی سبزه واری در مهذب الاحکام می فرماید: یستحب مؤكّدا زیارة موسى بن جعفر علیه السّلام ... كما یستحب مؤكدا زیارة الإمام الجواد محمد بن علی علیه السّلام، فإن زیارته أعظم أجرا من زیارة الحسین علیه السّلام. ایشان در این عبارت، اجر و پاداش زیارت امام محمد تقی علیه السلام را از زیارت امام حسین علیه السلام بالاتر دانسته اند. (15)

زیارت امام رضا علیه السلام

از جمله زیاراتی که آن را دارای استحباب مؤکد دانسته اند، زیارت امام علی بن موسی الرضا علیه السلام در طوس است. (16) و فرموده اند فضیلت این زیارت قابل احصاء نیست از جمله این که از ابو جعفر ثانی (جواد الائمه) علیه السلام مروی است که: مَنْ زَارَ قَبْرَ أَبِی بِطُوسَ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَ مَا تَأَخَّرَ وَ بَنَى اللَّهُ لَهُ مِنْبَراً فِی حِذَاءِ مِنْبَرِ مُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ (علیهما السلام) حَتَّى یَفْرُغَ اللَّهُ مِنْ حِسَابِ الْخَلَائِقِ فَرَأَیْتُهُ وَ قَدْ زَارَ فَقَالَ جِئْتُ أَطْلُبُ الْمِنْبَرَ (17)

البته تعبیر «غَفَر اللَّهُ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَ مَا تَأَخَّرَ» اختصاص به زیارت امام رضا علیه السلام ندارد و در موارد دیگری از جمله زیارت امام حسین علیه السلام، تعابیر مشابهی وجود دارد (18) و در برخی روایات، برای درک این فضیلت بزرگ شرایطی بیان شده است.

در روایتی از امام موسی بن جعفر علیهما السلام، اثرات عجیبی برای زیارت فرزندشان امام رضا علیه السلام ذکر شده است؛ از جمله ثواب 70 حج مبرور، و بلکه 70هزار حج و این که گویا خدا را در عرش زیارت کرده است!

عَنْ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَى علیه السلام قَالَ: مَنْ زَارَ قَبْرَ وَلَدِی عَلِیٍّ كَانَ لَهُ عِنْدَ اللَّهِ كَسَبْعِینَ حَجَّةً مَبْرُورَةً. قَالَ قُلْتُ سَبْعِینَ حَجَّةً؟! قَالَ نَعَمْ وَ سَبْعِینَ أَلْفَ حَجَّةٍ قَالَ قُلْتُ سَبْعِینَ أَلْفَ حَجَّةٍ، قَالَ رُبَّ حَجَّةٍ لا تُقْبَلُ، مَنْ زَارَهُ وَ بَاتَ عِنْدَهُ لَیْلَةً كَانَ كَمَنْ زَارَ اللَّهَ فِی عَرْشِهِ قلت: كمن زار اللَّه فی عرشه؟ قَالَ نَعَمْ إِذَا كَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ كَانَ عَلَى عَرْشِ الرَّحْمَنِ أَرْبَعَةٌ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ أَرْبَعَةٌ مِنَ الْآخِرِینَ فَأَمَّا الْأَرْبَعَةُ الَّذِینَ هُمْ مِنَ الْأَوَّلِینَ فَنُوحٌ وَ إِبْرَاهِیمُ وَ مُوسَى وَ عِیسَى (علیهم السلام) وَ أَمَّا الْأَرْبَعَةُ مِنَ الْآخِرِینَ فَمُحَمَّدٌ وَ عَلِیٌّ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ ثُمَّ یُمَدُّ الْمِضْمَارُ فَیَقْعُدُ مَعَنَا مَنْ زَارَ قُبُورَ الْأَئِمَّةِ (علیهم السلام) إِلَّا أَنَّ أَعْلاهُمْ دَرَجَةً وَ أَقْرَبَهُمْ حَبْوَةً زُوَّارُ قَبْرِ وَلَدِی عَلِیٍّ (علیه السلام) (19)

طبق روایتی از امام جواد علیه السلام، فضیلت زیارت پدر گرامی ایشان امام رضا علیه السلام، از زیارت امام حسین علیه السلام بالاتر دانسته شده است. عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ [علیه السلام] جُعِلْتُ فِدَاكَ زِیَارَةُ الرِّضَا [علیه السلام] أَفْضَلُ أَمْ زِیَارَةُ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْحُسَیْنِ [علیه السلام]؟ فَقَالَ زِیَارَةُ أَبِی أَفْضَلُ وَ ذَلِكَ أَنَّ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ [علیه السلام] یَزُورُهُ كُلُّ النَّاسِ وَ أَبِی لَا یَزُورُهُ إِلَّا الْخَوَاصُّ مِنَ الشِّیعَةِ. (20) یعنی ایشان علت با فضیلت تر بودن زیارت امام هشتم را به این سبب می دانند که: امام حسین [علیه السلام] را عامّه و خاصّه زیارت می کنند، ولی پدرم (امام رضا علیه السلام) را جز خاصّه [شیعیان دوازده امامی] زیارت نمی کنند.

غسل زیارت

از آداب زیارت، غسل زیارت است که مورد تأکید واقع شده است. ابن ادریس حلی (ره) در «سرائر» می گوید: و یستحب لقاصد الزیارة، بل یلزمه أن یخرج من منزله عازما علیها، لوجهها، مخلصا بها للَّه سبحانه، فإذا انتهى إلى مسجد النبی علیه السلام، أو مشهد الإمام المزور علیه السلام، فلیغتسل قبل دخوله، سنّة مؤكدة، و یلبس ثیابا نظیفا... (21)

زیارت برادران دینی

زیارت مؤمنین و برادران دینی از جمله مشتحبات مؤکد ذکر شده است. درباره آداب زیارت برادران دینی نیز مواردی را مستحب دانسته اند. (22) شهید اول (ره) در «دروس» می فرماید: یستحبّ زیارة الإخوان فی اللَّه تعالى استحباباً مؤكّداً، فإذا زاره نزل على حكمه، و لا یحتشمه و لا یكلّفه، و یستحبّ للمزور استقبال الزائر و مصافحته و اعتناقه، و تقبیل موضع السجود من كلّ منهما... (23)

عیادت مریض و ترک شکایت

از یک سو عیادت مؤمنی که مریض شده است را مستحب مؤکد شمرده اند چنان که فیض کاشانی در مفاتیح الشرایع می گوید: یستحب عیادة المریض من أهل الإیمان استحبابا مؤكدا... (24)

و از سویی دیگر برای مریض مستحب مؤکد است که شکایت نکند. چنان که علامه حلی در «قواعد» و «تذکره» می فرماید: ینبغی للمریض ترك الشكایة (25) و محقق ثانی در شرح عبارت علامه رحمهما الله آورده است که: (26)

أی یستحب له ذلك استحبابا مؤكدا، عن الصّادق علیه السّلام: «من مرض‏ ‏لیلةً، فقبلها بقبولها- أی لا یشكو ما أصابه إلى أحد- كتب اللَّه له عبادة ستّین سنة» (27)...

الحمد لله رب العالمین

پی نوشت ها:

(1) السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، ج‏1، ص654، فصل فی الزیارات

(2) إیضاح الفوائد فی شرح مشكلات القواعد، ج‏1، ص318؛ كشف الرموز فی شرح مختصر النافع، ج‏1، ص387؛ إرشاد الأذهان إلى أحكام الإیمان، ج‏1، ص339؛ رسائل المحقق الكركی، ج‏2، ص162؛ جامع المدارك فی شرح مختصر النافع، ج‏2، ص551

(3) امام یا همان حاکم شرع، در فقه امامیه، مجتهد جامع الشرایط است.

(4) إیضاح الفوائد فی شرح مشكلات القواعد، ج‏1، ص318

(5) كشف الرموز فی شرح مختصر النافع، ج‏1، ص387؛ إرشاد الأذهان إلى أحكام الإیمان، ج‏1، ص339؛ جامع المدارك فی شرح مختصر النافع، ج‏2، ص551

(6) دلیل الناسك-تعلیقة وجیزة على مناسك الحج- (للنائینی)، ص494

(7) كشف الرموز فی شرح مختصر النافع، ج‏1، ص387

(8) إیضاح الفوائد فی شرح مشكلات القواعد، ج‏1، ص318

(9) كشف الرموز فی شرح مختصر النافع، ج‏1، ص387؛ إرشاد الأذهان إلى أحكام الإیمان، ج‏1، ص339؛ غایة المراد فی شرح نكت الإرشاد، ج‏1، ص466؛ جامع المدارك فی شرح مختصر النافع، ج‏2، ص551

(10) كشف الرموز فی شرح مختصر النافع، ج‏1، ص387؛ غایة المراد فی شرح نكت الإرشاد، ج‏1، ص466؛ جامع المدارك فی شرح مختصر النافع، ج‏2، ص551

(11) مهذب الأحكام، ج‏15، ص62

(12) الرسائل العشر (لابن فهد)، ص273

(13) مهذب الأحكام، ج‏15، ص67

(14) الرسائل العشر (لابن فهد)، ص273

(15) مهذب الأحكام (للسبزواری)، ج‏15، ص72

(16) سداد العباد و رشاد العباد، ص406؛ مهذب الأحكام، ج‏15، ص73

(17) الكافی، ج4، ص585، بَابُ فَضْلِ زِیَارَةِ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا (ع)

(18) الكافی، ج4، ص582، بَابُ فَضْلِ زِیَارَةِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْحُسَیْنِ (ع)

(19) الكافی، ج4، ص585، بَابُ فَضْلِ زِیَارَةِ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا (ع)، حدیث4

(20) الكافی، ج4، ص584، باب فضل زیارة أبی الحسن الرضا علیه السلام

(21) السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، ج‏1، ص654، فصل فی الزیارات

(22) كلمة التقوى، ج‏2، ص329؛ الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، ج‏2، ص18؛ البلد الأمین و الدرع الحصین، ص310

(23) الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، ج‏2، ص18

(24) مفاتیح الشرائع، ج‏2، ص160

(25) قواعد الأحكام فی معرفة الحلال و الحرام، ج‏1، ص221؛ تذكرة الفقهاء (ط-الحدیثة)، ج‏1، ص334

(26) جامع المقاصد فی شرح القواعد، ج‏1، ص350

(27) الكافی، ج3، ص115، حدیث4

رهنما، گروه حوزه علمیه تبیان