محورهای عدالت در عصر ظهور

جامعه مهدوی، عدالت اجتماعی

به باور بسیاری از مردم پس از ظهور امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف ، همه مشکلات و گرفتاری ها در مدت کوتاهی، به آسانی از جهان رخت بر می بندد و جهان پر از عدل و داد می شود، اما در واقع چنین نیست. جهان آفرینش و تغییر و تحولات اجتماعی بر سنت ها و قوانین ثابت و تغییرناپذیری استوار است و یکی از سنت های الهی، امتحان و ابتلای ملتهای و اقوام است. جوامع بشری در این امتحان، سختی ها و مشکلاتی را برای پیامبران الهی و وارثان آنان به وجود آورده اند. امام مهدی(عج) در دوران حکومت خود، با مشکلاتی مواجه خواهد بود و رمز اصلی پیروزی امام (عج)، نه معجزه که حرکت در مسیر سنتهای الهی حاکم بر هستی است، و بهره مندی امام(عج) از امدادهای غیبی نیز بر پایه همین سنتها خواهد بود.

دین مبین اسلام به عنوان دین جاوید و جهانی، پرسش‏ها و ابهامات مطرح شده پیرامون آینده بشر را با صراحت و روشن، پاسخ داده است و در آیات گوناگون و مختلفی از سنتِ پیروزی حق بر باطل¹، خلافت و وراثت مؤمنان و صالحان در زمین²، جهان شمولی دین خدا³، استقرار آیین خدا پسندانه و تحقق صلح و امنیت جهانی و غلبه‏ راه و رسم عادلانه‏ انبیاء و پیامبران الهی خبر می ‏دهد و می‏فرماید: «ما در كتاب زبور، پس از ذكر چنین مرقوم كردیم كه در آینده صالحان و پاكان، وارثان زمین خواهند شد و روی زمین برای همیشه از عناصر و حاكمیت جور و ستم، پاكیزه، خواهد شد. به راستی كه در این، پیامی است برای عبادت كنندگان».⁴

و در آیه‏ دیگر می‏خوانیم: «خداوند به افرادی كه ایمان آورده‏اند و عمل صالح انجام داده ‏اند وعده می‏دهد كه آنها را قطعاً خلیفه‏ روی زمین خواهد ساخت... و دین و آیینی را كه برای آنها پسندیده، پا بر جا و ریشه‏ دار خواهد كرد، خوف و ترس آنها را به امنیت و آرامش تبدیل خواهد نمود».⁵

انبوهی از احادیث و روایات كه از رسول ‏گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و ائمه علیهم السلام نقل شده است، این حقیقت را روشن ساخته ‏اند كه سنن وعده شده الهی، مبنی بر نابودی ظلم، جور و بی ‏عدالتی و استقرار نظام عدالت ‏گستری كه در آن دین خدا بر همه ادیان و مذاهب انحرافی، پیروز شده، پاكان و صالحان، اداره‏ امور جامعه را به دست گیرند، در زمان ظهور آخرین خلیفه‏ خداوند و وصی حق در زمین، حضرت مهدی(عج) محقق خواهد شد و آن حضرت با شمشیر عدالت ‏گستر خویش، تمامی نظام‏های فاسد را از بین برده و گوهر گمشده‏ بشر؛ یعنی عدالت اجتماعی را در پهن ‏دشت هستی به وجود خواهد آورد.

در حدیث شریفی می ‏خوانیم: «هنگامی كه قائم قیام كند، عدالت در جامعه پیاده خواهد شد و با حاكمیت عدالت و برابری، ظلم و جور نابود شده و از امنیت كامل در مسیر عبور و مرور مردم "در كل جهان" به وجود خواهد آمد... حقوق غضب شده‏ مردم، گرفته شده و به صاحبانشان مستردد خواهد شد...».⁶

عدالت اجتماعی در عصر

از ویژ‏گی های منحصر به فرد دوران حكومت حضرت مهدی(عج) كه در روایات و احادیث معصومین علیهم السلام فراوان ذكر شده و مورد تأكید و توجه قرار گرفته و از برجستگی خاص برخوردار می‏باشد، استقرار عدالت اجتماعی در تمام زوایای زندگی اجتماعی بشری است. «یَملأُ الأرضَ قِسطاً وَ عَدلاً كَمَا مُلِئَت ظُلمَاً وَ جَوراً»؛ تعبیر آشنایی است كه از طرق مختلف، در ده ‏ها حدیث كه دوران طلایی و زندگی ‏ساز عصر ظهور را ترسیم می ‏كنند، آمده است و در پرتو اصل محبوب و دوست داشتنی عدالت اجتماعی است كه نابسامانی ‏های سیاسی، ستم اجتماعی و ظلم اقتصادی، كه زاییده نظام ظالمانه تبعیض، ستم و بی‏عدالتی است، سامان می‏یابد و همگان، جامه عافیت، سلامت و كرامت بر تن خواهند كرد. این جمله‏ حضرت علی(علیه السلام) كه: «از عدالت خود، لباس عافیت بر تنتان كردم»⁷ با اجرای احكام، قوانین و حدود الهی و حاكمیت عدالت اجتماعی در عصر ظهور، به معنای واقعی كلمه در كل جهان، تبلور عینی و تحقق خارجی پیدا خواهدكرد.

لطافت و نسیم زندگی ساز عدالت اجتماعی در عصر ظهور، طبق حدیث شریف از امام صادق علیه السلام⁸ تا اقصی نقاط جهان و زوایای ناپیدای منازل و خانه ‏های مردم، نفوذ كرده، مأمن و مسكن آنان را گرما و حرارت خاص و ویژه ‏ای خواهد بخشید و در پرتو حرارت و گرما و لطافت عدالت اجتماعی و بستر مناسب آن عصر و زمان است كه دین و دنیای مردم، حیات انسانی و زندگی معنوی جوامع بشری، سر و سامان گرفته و همه چیز، جان تازه ‏ای خواهد گرفت.

محورهای عدالت در عصر ظهور

عدالت در تقسیم بیت المال

فراهم آوردن رفاه و آسایش و ایجاد شرایطی كه در آن، آحاد جامعه جهانی كفاف زندگی داشته و از این ناحیه، اضطراب و نگرانی احساس نكند، در سرلوحه‏ برنامه‏های كاری حكومت حضرت مهدی(عج) قرار دارد. حضرت با توزیع عادلانه بیت ‏المال و درآمدها و نظارت دقیق به دستگاه ‏های اقتصادی حكومت، زمینه لازم برای رفاه و آسایش همگانی را فراهم خواهند كرد. در راه فقرزدایی و تأمین معیشت مردم، جدّیت و تلاش خاصی از سوی مأمورین حكومتی، صورت خواهد گرفت، به گونه ‏ای كه ساكنان آسمانها و زمین، از شرایط به وجود آمده، راضی و خشنود خواهند شد.

در حدبثی از پیامبر صلی الله علیه و آله آمده است که فرمود: «به مهدی بشارتتان می‏ دهم. او به هنگام اختلاف مردمان از میان امت من، ظهور خواهد كرد و ساكنان آسمان ها و زمین از او خشنود خواهند شد. او مال را درست تقسیم می‏كند».⁹ در حدیث دیگری می‏خوانیم:«مهدی میان مردم، در تقسیم اموال، به مساوات رفتار می‏كند، به طوری كه دیگر نیازمند و محتاجی یافت نمی‏شود».¹⁰

در حدیثی از امام علی علیه السلام می‏ خوانیم: «مهدی، قاضیان زشت كار را كنار می‏گذارد و دست سازش ‏كاران (رشوه بگیران) را از سرتان كوتاه می‏ كند و حكمرانان ستم پیشه را عزل می ‏نماید و زمین را از افراد پست و خائنین پاك می‏سازد.

عدالت در انتخاب افراد شایسته

یاران حضرت مهدی(عج) و افرادی كه شایستگی و افتخار انتخاب برای خدمت‏ گذاری در حكومت جهانی آن حضرت را بر عهده خواهند شد، افراد سست عنصر و بی ‏اراده ای كه دین را به دنیا بفروشند و برای احراز حفظ و نگهداری پست و مقام، به هر نیرنگی متوسل شوند، نخواهند بود؛ بلكه كارگزاران آن حضرت، افراد شایسته و وارسته ای خواهند بود كه جسم و جان و روح و روان شان را در مدرسه عشق و ایمان، پرورش و صیقل داده‏اند و با تمام وجود، در خدمت آن حضرت قرار گرفته و شب و روز، برای پیش برد و اجرای برنامه‏های اصلاحی حضرت، تلاش و فعالیت خواهند كرد؛ افرادی كه ترس از خدا، و پایبندی به تعهد و تكلیف، با گوشت و پوست و خون آنها عجین شده است. ایمان به خدا، عشق خدمت به جامعه بشری و كسب رضای امام زمانشان، روح و روان آنها را در خود گداخته است.

احادیث و روایاتی كه ویژگی یاران پاك باخته حضرت مهدی(عج) را بیان می‏كنند، فراوان است؛ از جمله امام علی علیه السلام می‏فرماید: «به هوش باشید كه مهدی زیباترین انسان ها در سیما و كامل‏ترین آنها در اخلاق و ارزش ‏های معنوی و انسانی است. هنگامی كه قیام كند، یاران اصلی او كه شمارشان ??? نفر و به شمار یاران پیامبر صلی الله علیه و آله در جنگ بدر هستند، همگی به سان شیرانی، از قرارگاه خویش خارج گشته و بر گرد آن گرامی، حلقه می ‏زنند. آنان به راستی به سان پاره آهنی هستند. اگر بر متلاشی نمودن كوه ‏ها تصمیم بگیرند، آنها را نابود می ‏سازند. آنان خدا را آن گونه كه شایسته است به یكتای و یگانگی می ‏پرستند، شبانگاهان ندای دل‏ نواز نیایش و گریه های آنان از خوف خدا، به سان مادران جوان مرده، طنین‏ افكن است، شب زنده دارند و روزه گیران. از نظر معنوی و اخلاقی همه به سان هم هستند، گویی یك پدر و مادر آنان را پرورانده ‏اند و دل هایشان، لبریز از مهر و خیرخواهی... است. به هوش باشید كه نام بلند آنان را می ‏دانم و از شهرهای ‏شان نیز آگاهم».¹¹

از سوی دیگر، اعمال و رفتار كارگزاران حكومت جهانی در عصر، ظهور، به شدت مراقبت خواهد شد. مأموران مخفی حكومت مركزی، قبل از آنكه مردم را زیر نظر گیرند، به اعمال و رفتار كارگزاران حكومت می‏نگرند؛ زیرا اگر مجموعه‏ مدیران یك جامعه، صالح، عادل و متعهد باشند، منبع و خواستگاه اصلی تزریق شایستگی به رگ ها و شریان های كل جامعه، پدید خواهد گشت.¹²

در حدیثی از امام علی علیه السلام می‏ خوانیم: «مهدی، قاضیان زشت كار را كنار می‏گذارد و دست سازش ‏كاران (رشوه بگیران) را از سرتان كوتاه می‏ كند و حكمرانان ستم پیشه را عزل می ‏نماید و زمین را از افراد پست و خائنین پاك می‏سازد» ¹³و در جای دیگری از آن حضرت می خوانیم: «عمّال و كارگزاران حكومت‏های جور را بر آن همه كار بد كه كرده ‏اند، مؤاخذه می كند»¹⁴ و در حدیث دیگری می‏خوانیم: «مهدی بخشنده است. او درباره عمّال و كارگزاران و مأموران دولت خویش، بسیار سختگیر است و با ناتوانان و مستمندان بسیار دل رحم و مهربان است».¹⁵

با سختگیری و اعمال روش دور از نرمش و چشم‏ پوشی درباره كارگزاران حكومت و مجریان امور، امام موفق می ‏شود، روش‏های عادلانه خویش را در جامعه جامه عمل بپوشاند و نمونه كامل و آرمانی حكومت و نظام دادگستر را به همگان بنمایاند و اصلی ‏ترین مشكلی را كه همه حكومت ‏های بشری در طول تاریخ گرفتار آن بوده ‏اند، از میان بردارد. در دوران آن امام منجی، نخست از كارگزاران و دست ‏اندركاران و همه مجریان امر، خواسته می‏شود كه به موازین عدالت، پایبند باشند و به آن عمل كنند و این گونه است که این اقدام عملی مهم، از متصدیان امور به دیگران سرایت می‏كند. ¹⁶

عدالت در اجرای قانون

در طول تاریخ بشر، افراد زیادی بوده‏اند كه در سخنرانی ها، كتاب ‏ها، مقالات و سروده ‏های خود، مطالب جالب، شیرین و مهیج درباره عدالت، برابری و مساوات گفته‏اند، نوشته‏اند و سروده‏اند، ولی همین سخنوران توانا و نویسندگان چیره ‏دست، شعرا و ادبای نامدار و متكلمان، فیلسوفان نامی، هنگامی كه خود بر مسند قدرت تكیه زده و به پست و مقامی رسیده ‏اند و در میدان عمل و محك تجربه قرار گرفته ‏اند، برخلاف گفتار و نوشتار خویش، عمل كرده ‏اند.

امام علی علیه السلام در جمله‏ ای كوتاه این واقعیت تلخ را این گونه بیان می‏فرماید: «حق و عدل، وسیع ‏ترین میدان ها را به هنگام گفتن دارد، تنگ ‏ترین و مشكل ‏ترین میدان را در مقام عمل و اجرای قانون و دادن حق به صاحبان آن»¹⁷، اما در عصر ظهور حضرت مهدی(عج) اینگونه نخواهد بود؛ زیرا اوّلاً او معصوم و از هر خطا و اشتباهی منزّه است و ثانیاً با توجه به علم امامتی كه خداوند به او داده است، چهره واقعی افراد جانی، ستمكار و قانون شكن را می ‏داند و می ‏شناسد. از این رو آن امام همام، برای استقرار نظام ارزشمند الهی و اصلاح جامعه و محیط امن و آرام، افراد جانی و بزهكار را شناسایی و تادیب خواهد كرد. حتی افراد و اشخاص كه در خفا و پنهانی، مرتكب جرم و جنایت شده و به حقوق دیگران تجاوز كنند، حضرت مهدی(عج) آنان را شناسایی و به كیفر اعمال ننگین‏شان خواهد رساند و همین امر باعث می‏شود كه افراد جانی و بزهكار، دست و پایشان را جمع كرده حتی در خفا و پنهانی هم، جرأت و جسارت گناه، معصیت، تخلّف و حرمت شكنی را نداشته باشند.

امام صادق علیه السلام می‏فرماید: «گاه اتفاق می ‏افتد كه فردی در كنار مهدی ایستاده و سخن می‏گوید، كه آن حضرت دستور می‏ دهد گردنش را به خاطر جنایت مخفیانه ‏اش بزنند و آنگاه است كه در شرق و غرب عالم جنایتكاری نمی ‏ماند، مگر از آن پیشوای عدالت‏گستر و آگاه  حساب می‏برد».¹⁸ در حدیث دیگر از امام صادق علیه السلام  چنین نقل شده است: «دنیا به پایان نخواهد رسید تا بزرگمردی از خاندان ما قیام نماید، او به سبك داود، حكومت و داوری خواهد كرد و از دلایل و گواهان نخواهد پرسید، حق هر كس را به او اعطا خواهد كرد».¹⁹

همچنین از امام صادق علیه السلام نقل شده است كه فرمود: «هنگامی كه قائم آل ‏محمد قیام نماید، میان مردم به سبك داوود حكومت و داوری خواهد كرد و نیازی به دلیل و برهان ندارد. خداوند به او الهام كرده و او با علم و آگاهی خویش، داوری و حكومت می‏ كند و هر گروهی را از آنچه نهان می ‏دارند، با خبر می‏ سازد». ²⁰

حتی درباره قضات و نمایندگان كه حضرت مهدی(عج) به نقاط مختلف جهان گسیل می ‏دارد، این گونه می ‏خوانیم: «هنگامی كه قائم قیام كند، فرستاده ‏ای آگاه و پروا پیشه به هر منطقه و شهری گسیل می‏ دارد و به او می ‏گوید: برنامه كاری تو در كف دست توست، از این رو، هرگاه كاری برایت پیش آمد كه راه حلّ آن را نفهمیدی و داوری در آن را نشناختی، به كف دست خود نظاره كن و آنچه در آن یافتی عمل نما.»²¹

با توجه به این احادیث می‏توان گفت، هر مجرم و گناهكاری كه در خور كیفر باشد، امام مهدی(عج) بر اساس علم امامت خود، عمل كرده و حرمت ‏شكنان قوانین الهی و اجتماعی را به جزای اعمال ننگین‏ شان خواهند رساند و منتظر گواهی گواهان و اقامه‏ دلایل و مدارك از سوی مدعی نخواهد ماند و به سوگندهای دروغین، از سوی طرفین دعوا، توجه نخواهد كرد. آنچه حق و عدالت است، آن را ملاك قرار داده و براساس آن، حكم و داوری نموده و با اجرای دقیق احكام الهی، آزادی و امنیت به معنای واقعی كلمه را به جامعه جهانی عرضه خواهد كرد؛ امنیتی كه در آن، جان، مال، ناموس، حیثیت و آبروی افراد حفظ خواهد شد و انسان ها، دیگر از ناحیه تضییع حقوق ‏شان، دلهره، اضطراب و نگرانی نخواهند داشت.

زهرا رضاییان- کارشناس گروه دین و اندیشه تبیان

?. اسراء: 81 و انفال: 7 ـ 8 .

?. انبیاء: 105 ـ 106 و قصص: 5.

?. توبه: 33 و صف: 7.

4. نور: 105 ـ 106.

5. نور: 55 .

6. منتخب الاثر، باب 43، حدیث 1، ص 379.

7. نهج البلاغه، خطبه 87.

8. بحارالانوار، ج 52، ص 362.

9. منتخب الاثر، ص 147.

10. بحارالانوار، ج 51، ص 88.

11. امام مهدی از ولادت تا ظهور ، ترجمه علی كرمی، ص 604.

12. رجوع به عصر زندگی، ص 57.

13. بحارالانوار ج 51، ص 120.

14. نهج البلاغه خطبه 138.

15. المهدی الموعود المنتظر، ج 1، ص 277.

16. عصر زندگی ـ آینده انسان و اسلام ـ، ص 59.

17. نهج البلاغه، خطبه 216.

18. غیبت نعمانی، ص 239، باب 13، حدیث 33؛ بحارالانوارج 52، ص 320.

19. بحارالانوار، ج 52، ص 32؛ بصائرالدرجات، ص 278.

20. بحارالانوار، ج 52، باب 27، حدیث 89، ص 339.

21. غیبت نعمانی، ص 319، باب 21، حدیث 8 ؛ بحارالانوار، ج 52، ص 365.

ر.ک؛ مركز فرهنگ و معارف قرآن.