لطفا خودتان قضاوت کنید

بخش اقتصاد- از همان اولین روزهایی که مقام معظم رهبری سال گذشته را به عنوان سال اصلاح الگوی مصرف نامگذاری کردند، حجم بسیار زیادی از مطالب خبرگزاری ها و پایگاه های تحلیلی به این موضوع اختصاص یافت اما متاسفانه با پایان یافتن سال دیگر خیری از همین همه تحلیل نیست.

در حالیکه موضوع اصلاح الگوی مصرف همواره از اهمیت بسیاری برخوردار است. اصلا همین مسئله که رهبری معظم انقلاب اسلامی نسبت به وجود اشکال در الگوی مصرف ما هشدار میدهند نشان میدهد که به اقدام عاجلی در این زمینه احتیاج هست. طرح هدفمند کردن یارانه ها و آزاد سازی قیمت حامل های انرژی اگر به درستی اجرا شود قطعا گام مهمی در تحقق این هدف مهم است.

این روزها سر زدن به برخی سایتها و حتی خبرگزاری ها علاوه بر اینکه ما را از اجرای طرح هدفمندی یارانه ها نا امید می کند این سوال را برای ما ایجاد می کند که آیا واقعا نیازی به آزاد سازی قیمت منابع انرژی و گران شدن این منابع هست یا نه؟

پیش از این و به کرات در مقالاتی درباره رایانه بوده ذکر شده که دولت ایران در میان کشورهای جهان سهم بسیار بالایی از درآمد خود را صرف پرداخت یارانه می کند و این یعنی اینکه بخش قابل توجهی از در آمد دولت به جای اینکه صرف امور عمرانی و رسیدگی به زیرساختها شود عملا در یک چرخه معیوب توزیع درآمد به هدر میرود.چون از یک طرف به خاطر ویژگی ذاتی پرداخت یارانه، در نهایت سهم پر درآمدها از یارانه بیشتر میشود و این یعنی اینکه هدف اولیه پرداخت یارانه محقق نمی شود و از طرف دیگر این ارزانی منابع حساسیت ما را نسبت به مصرف بهینه از بین می برد و با مصرف بیش از حد گذشته از ضرری که هر سال به اقتصاد کشور وارد می شود ما را از دست یابی به توسعه پایدار محروم میکند.

مصرف بنزین

براساس گزارش موسسه مارکت اوراکل ایران از نظر ارائه بنزین ارزان سومین کشور و از نظر میزان یارانه پرداختی به این کالا نخستین کشور در میان کشورهای جهان است و بیش از 36 درصد کل مصرف بنزین خاورمیانه در سال 2007 در ایران مصرف ‌گردیده است. متوسط مصرف سوخت خودروهای بنزینی در كشورمان حدود 11 لیتر در روز است در حالی که متوسط مصرف سوخت در كشورهای دیگر نظیر آلمان و ژاپن2.5، در انگلیس 3.5، در فرانسه 1.9 ، در كانادا 6.5 و در كشور آمریكا 7.3 لیتر در روز است.

دو موضوع از اینجا قابل درک است:

اول عدم حساسیت مصرف کنندگان به مصرف بهینه و دوم عدم توجه صنایع داخلی به تولید اتومبیلهایی با میزان بهینه مصرف. گذشته از این دو مسئله بد نیست این را هم در ذهن داشته باشیم که یکی از عمده ترین بخش های اقتصادی که با مصرف بیش از منابع انرژی مواجه است بخش صنعت است که علت را می توان در فرسودگی تجهیزات تولید جستجو کرد

هر 10 سال یك بار میزان مصرف سوخت در ایران 2 برابر می‌شود اما این نرخ رشد در مقیاس جهانی یك تا 2 درصد بیشتر نیست و میزان سوخت مصرفی جهان در حدود هر 50 سال یك بار 2 برابر می‌شود. یعنی ایران در مقایسه با میانگین جهانی 4 تا 5 برابر بیشتر سوخت مصرف می‌كند. هم‌اكنون 9 درصد سوخت جهان در ایران و توسط تنها یك درصد جمعیت جهان مصرف می‌شود. و هر ساله بیش از 38درصد از بودجه سالانه دولت ایران به یارانه بنزین اختصاص می‌یابد در حالی که در صورت مصرف استاندارد، ایران می‌تواند یکی از صادر کنندگان بنزین باشد.

مصرف نان

سرانه مصرف نان در ایران به گفته معاون وزیر بازرگانی حدود 160 كیلوگرم در سال است كه نسبت به كشورهای اروپایی نظیر فرانسه كه 56 كیلوگرم و در آلمان 70 كیلوگرم در سال است بیش از 2 تا 3 برابر است. و به اذعان رئیس کمیسیون برنامه و بودجه مجلس یارانه نان طی پنج سال اخیر به طور متوسط سالانه بیش از 30 درصد رشد داشته است و در سال جاری این رقم بالغ بر 26 هزار میلیارد ریال است و ادامه این روند طی 10 سال آینده با رشد متوسط 15 درصد بدون در نظر گرفتن افزایش یارانه قیمت نان ، میزان یارانه پرداختی به 600 هزار میلیارد ریال خواهد رسید.

مصرف انرژی

براساس گزارش صندوق بین‌المللی پول، ایران دومین کشور جهان از نظر پرداخت یارانه انرژی با رقم 37 میلیارد دلار می‌باشد .مصرف سرانه انرژی در ایران به ازای هر نفر بیش از 5 برابر مصرف سرانه كشوری مانند اندونزی با 225 میلیون نفر جمعیت، 2 برابر چین با یك میلیارد و 300 میلیون نفر جمعیت و 4 برابر كشور هند با یك میلیارد و 122 میلیون نفر جمعیت است كه با مقایسه شاخص شدت مصرف انرژى در ایران با بسیارى از كشورهاى جهان ، شاهد وضعیت ناهنجار بهره بردارى انرژى هستیم .

در بخش ساختمان و مسكن ایران براساس آمار و ارقام منتشره، متوسط مصرف انرژی به ازای هر مترمربع در ایران 6/2 برابر متوسط مصرف در كشورهای صنعتی است كه در بعضی از شهرهای كشورمان، این رقم به حدود 4 برابر می رسد.

باید به این نکته توجه داشت که مصرف سرانه انرژی در ایران به ازای هر نفر بیش از 5 برابر مصرف سرانه کشوری مانند اندونزی با 225 میلیون نفر جمعیت، 2 برابر چین با یک‌میلیارد و 300 میلیون نفر جمعیت و 4 برابر کشور هند با یک‌میلیارد و 122 میلیون نفر جمعیت است که با مقایسه شاخص شدت مصرف انرژی در ایران با بسیاری از کشورهای جهان، شاهد وضعیت ناهنجار بهره‌برداری انرژی هستیم. ایران در بخش مسکن به ازای هر متر مربع 2.6برابر متوسط مصرف کشورهای صنعتی انرژی مصرف می‌کند.  برخی کارشناسان دلایل اصلی هدر رفت انرژی در بخش مسکن را نمای سنگی ساختمان‌ها، دوجداره نبودن پنجره‌ها، مجهز نبودن اماکن اداری و مسکونی به سیستم‌های هوشمند کنترل انرژی و هدرروی انرژی به سبب اهمال و غفلت عنوان می‌کنند.

مصرف آب

مصرف آب در کشور برخلاف الگوی مصرف استاندارد جهانی از وضعیت خوبی برخوردار نیست الگوی مصرف آب آشامیدنی بر اساس اعلام بانك جهانی برای یك نفر در سال، یك متر مكعب و برای بهداشت در زندگی به ازای هر نفر، 100 متر مكعب در سال است. بر این اساس، در كشور ما 70 درصد بیشتر از الگوی جهانی آب مصرف می‌شود! به‌ طور میانگین 92‌درصد آب مصرفی کشور در بخش کشاورزی به ‌دلیل استفاده از روش منسوخ غرقابی به جای سیستم‌های کارآمد آبیاری تحت فشار یا قطره‌ای هدر می‌رود.

اهمیت این مسئله وقتی بیشتر می شود که بدانیم دنیا الان با بحران کمبود آب مواجه است و اوضاع تا آنجا پیش رفته که عده ای معتقدند در طول سالهای آتی جنگ بر سر منابع آبی خواهد بود.

مصرف گاز

تبریزی مدیرعامل سابق شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی در خصوص میزان مصرف گاز ایران گفته است: ایران بعد از كشورهای امریكا و روسیه در رتبه سوم مصرف جهان قرار دارد؛ میزان مصرف گاز طبیعی در ایران از 68 میلیارد متر مكعب در سال 2001 با متوسط رشد سالانه 3/10 درصد به 123 میلیارد متر مكعب در سال 2008 رسیده و پیش بینی می شود در سال 2012 میلادی میزان مصرف به 277 میلیارد متر مكعب برسد. و با ادامه این روند در سال های آینده ایران به یك مصرف كننده بزرگ گاز طبیعی در جهان تبدیل خواهد شد.این در حالی است که دولت در سال گذشته 134هزار میلیارد ریال یارانه گاز به مشترکان بخش خانگی تعلق داده است.

مصرف شکر و روغن

سرانه مصرف شکر در ایران 29 کیلو گرم است در حالی که میانگین مصرف شکر در جهان 22 کیلو گرم می باشد . و نیز تحقیقات کارشناسان نشان می دهد ایرانی ها 30 درصد بیشتر از میانگین جهانی روغن مصرف می کنند و باز هم بد نیست به این مسئله توجه کنیم که این مصرف بیش از اندازه نه تنها اسراف ومذموم است بلکه می تواند زمینه ابتلای بسیاری ار بیماریها را فراهم کند و بخش قابل توجهی از بودجه خانوار به جای اینکه صرف تامین نیازهای اولیه شود، باید برای هزینه های درمانی استفاده شود.

مصرف برق، 3 برابر میانگین جهانی

متوسط مصرف جهانی برق در دنیا برای مشترکان خانگی، 900 کیلووات ساعت در سال است، در حالی‌ که مشترکان ایرانی در بخش خانگی سالانه 2900 کیلووات ساعت برق مصرف می‌کنند که این رقم بیش از 3 برابر میانگین جهانی است. بر این اساس ایران در رتبه 19 کشورهای پرمصرف‌ برق در دنیاست و دولت سالانه یارانه‌‌ای معادل 4هزار‌میلیارد تومان برای برق در نظر می‌گیرد.

همه مطالب ذکر شده در بالا تایید می کنند که باید الگوی مصرف اصلاح شود. اما در این بین باید گفت که این اصلاح تنها متوجه مردم نیست و دولتها هم باید در حوزه تولید به وظیفه خود در این زمینه عمل کنند. به گزارش فارس کارشناسان اقتصادی بر این عقیده‌اند که اصلاح الگوی مصرف در 2 سطح تولید و مصرف کالا قابل بررسی است، بدین مفهوم که در سطح تولید کالا یعنی از مرحله تبدیل مواد خام تا انتقال و توزیع به مصرف‌کنندگان باید تولید‌کنندگان هر 2 بخش دولتی و خصوصی علاوه بر رعایت ضوابط زیست‌محیطی و فناوری، کالای تولید شده را متناسب با استاندارد جهانی و اقلیم منطقه زیستی طراحی و تولید کنند. هدر روی در حوزه انرژی کشور نه تنها در بخش مصارف خانگی و مشاغل خدماتی و تجارتی، بلکه در پالایشگاه‌ها، نیروگاه‌ها، خطوط انتقال برق، لوله‌های آب، واحدهای تولیدی و خودروها نیز در مقایسه با استاندارد جهانی در سطح قابل‌قبولی نیست.

سخن آخر اینکه

همانطور که اشاره شد، مقایسه میزان مصرف در بخش‌های مختلف با سایر کشورها، نشان‌دهنده وضعیت بسیار نامطلوب مصرف در همه زمینه‌هاست. اما جالب‌تر اینکه سالانه نزدیک به 12.2 هزار میلیارد تومان یارانه واقعی و 78هزار‌میلیارد تومان یارانه پنهان پرداخت می‌شود که در مجموع مبلغ کل یارانه آشکار و پنهان دولت نزدیک به 90هزار‌میلیارد تومان است. براین اساس اهمیت اجرای طرح هدفمند شدن یارانه‌ها، به خوبی مشخص می‌شود تا هرچه سریعتر به این معضلی که در حال تبدیل شدن به یک بحران است، رسیدگی شود. با این حال فرهنگ‌سازی درباره صرفه‌جویی و درست مصرف‌ کردن نیز باید به‌عنوان یکی از برنامه‌های مهم مسئولان دستگاه‌های مختلف، به‌ویژه رسانه‌ها و تلویزیون مورد توجه قرار گیرد تا با آموزش‌های لازم بتوان این فرهنگ را در جامعه پایدار کرد.