تبیان، دستیار زندگی
سازمان کشورهای صادر کننده نفت با نام اختصاری اوپک (OPEC)، یک کارتل نفتی است (کارتل شرکت‌هایی هستند که در یک رشته خاص فعالیت می‌کنند.....
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

اوپك از آغاز تا امروز

مخالفت غربی ها با  اوپك گازی

بخش اقتصاد-سازمان کشورهای صادر کننده نفت با نام اختصاری اوپک (OPEC)، یک کارتل نفتی است (کارتل شرکت‌هایی هستند که در یک رشته خاص فعالیت می ‌کنند و با حفظ استقلال مالی و حقوقی خود با یکدیگر متحد می ‌شوند و در مورد تقسیم بازار میان خود و حجم تولید و قیمت کالا با یکدیگر به توافق می ‌رسند.) که متشکل از کشورهای الجزایر، ایران، عراق، کویت، لیبی، نیجریه، قطر، عربستان سعودی، امارات متحده عربی٬ اکوادور، آنگولا و ونزوئلا است. در حال حاضر عضویت اندونزی در اوپک مورد بازنگری و تجدید نظر واقع شده است؛ چرا که این سازمان دیگر اندونزی را به عنوان یکی از صادرکنندگان اصلی نفت در نظر نمی‌ گیرد.

مقر بین‌المللی اوپک در شهر وین در کشور اتریش قرار دارد.

هدف اصلی ایجاد اوپک

هدف اصلی این سازمان، آنچنان که در اساسنامه بیان شده، به این شرح است: "هماهنگی و یکپارچه سازی سیاست‌های نفتی کشورهای عضو و تعیین بهترین راه برای تامین منافع جمعی یا فردی آنها، طراحی شیوه‌هایی برای تضمین ثبات قیمت نفت در بازار نفت بین‌المللی به منظور از بین بردن نوسانات مضر و غیر ضروری؛ عنایت و توجه ویژه به کشورهای تولیدکننده نفت و توجه خاص به ضرورت فراهم کردن درآمد ثابت برای کشورهای تولید کننده نفت؛ تامین نفت کشورهای مصرف کننده به صورت کارآمد، مقرون به صرفه و همیشگی؛ و بازده مناسب و منصفانه برای آنهایی که در صنعت نفت سرمایه گذاری می‌کنند."

تصمیماتی که اوپک اتخاذ می ‌کند تأثیر بسیار زیادی بر قیمت نفت در جهان دارد. با وجود این، تأثیر اوپک بر اقتصاد نفت همیشه ثبات بخش نبوده ‌است. توسعه بیش از حد میادین نفتی خلیج مکزیک، دریای شمال که کاهش سهم اوپک در تولید جهانی را منجر شده و بی ثباتی روزافزون بازار موجب شده‌ است توان اوپک در ارتباط با کنترل قیمت نفت در مقایسه با دوران طلایی آن کاهش زیادی داشته باشد. با این حال اوپک هنوز هم تاثیر فراوانی بر قیمت نفت دارد. از این سازمان معمولاً به عنوان نمونه‌ای از یک کارتل یاد می ‌شود.

حق عضویت در اوپک سالانه ۵ میلیون دلار است و تنها کشورهای صادر کننده نفت می‌توانند عضو این سازمان باشند

چگونگی تشکیل اوپک

ونزوئلا اولین کشوری بود که با نزدیک شدن به ایران، عراق، کویت و عربستان سعودی در سال 1949 و ارائه پیشنهاد تبادل نظر بین این كشورها در حوزه نفت در راستای تأسیس سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) گام برداشت. در سپتامبر 1960 دولت عراق کشورهای ایران، کویت، عربستان سعودی و ونزوئلا را به اجلاسی در بغداد دعوت کرد تا در مورد کاهش قیمت مواد خام تولید شده توسط کشورهای دعوت شده به مذاکره بپردازند. در نتیجه این مذاکرات، اوپک با هدف یکپارچه سازی و هماهنگ کردن سیاست‌های ناظر بر نفت کشورهای عضو تأسیس شد. ایران، عراق، کویت، عربستان سعودی و ونزوئلا اعضای اولیه اوپک بودند. این سازمان بین سال‌های 1960 تا 1975 گسترش یافت و قطر، (1961)، اندونزی (1962)، لیبی (1962)، امارات متحده عربی (1967)، الجزایر (1969) و نیجریه (۱۹۷۱) به جمع کشورهای اولیه اوپک پیوستند. اکوادور و گابن نیز بعدها به عضویت اوپک در آمدند که اکوادور در دسامبر سال 1992 گابن نیز در ژانویه سال 1995 از جمع کشورهای عضو اوپک خارج شد. اگر چه عراق هم چنان یکی از اعضای اوپک محسوب می‌شود اما تولیدات نفتی این کشور از مارس 1998جزء سهام مورد توافق اوپک قرار نداشته ‌است. تخمین‌ها بیانگر آن است که یازده عضو فعلی اوپک تولید کننده قریب به 40 درصد از نفت جهان هستند و حدود دو سوم (شصت و پنج درصد) ذخایر نفتی شناخته شده جهان در اختیار آنهاست. این در حالی است که کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی و توسعه تنها 8.23 درصد و اتحاد شوروی سابق8.14 درصد از تولیدات نفت جهان را به خود اختصاص داده‌اند.

نتیجه تداوم جنگ اعراب و اسرائیل آن بود که سرانجام اوپک از یک کارتل صرف به یک نیروی سیاسی عظیم مبدل شد.

تبدیل اوپک از کارتل به نیروی سیاسی

نتیجه تداوم جنگ اعراب و اسرائیل آن بود که سرانجام اوپک از یک کارتل صرف به یک نیروی سیاسی عظیم مبدل شد. پس از جنگ شش روزه سال 1967، اعضای عرب اوپک یک گروه مستقل و هم پوشانی را به نام سازمان کشورهای عرب تولید کننده نفت تشکیل دادند. هدف این کشورها از این اقدام، متمرکز ساختن سیاست مربوطه و اعمال فشار بر غرب به سبب حمایت از اسرائیل بود. مصر و سوریه هم هر چند در ردیف کشورهای اصلی تولید کننده نفت قرار نداشتند، به اعراب پیوستند تا به آنها کمک کنند که اهداف خود را بیان دارند. چندی بعد جنگ یام کیپور در سال 1973 رخ داد و باور عمومی اعراب را به تحریک واداشت. اعراب که از حمایتهای فوری آمریکا و غرب از اسرائیل که باعث شده بود این كشور در برابر نیروهای سوری و مصری مقاومت کند به خشم آمده بودند تحریم نفت را بر ضد آمریکا و اروپای غربی رقم زدند.

درگیری اعراب و اسرائیل آبستن بحران دیگری نیز بود. آنها سرانجام نفت را از کشورهای غیر عرب دور کردند.

غرب دیگر افزایش 5 درصدی مصرف انرژی را در سال از دست داده بود، از طرفی دیگر نمی‌توانست نفت ارزان قیمت بخرد و از طرف دیگر نمی توانست کالاهای خود را که به واسطه تورم، قیمتشان بالا رفته بود به کشورهای جهان سومی تولید کننده نفت بفروشد. محمدرضا پهلوی شاه ایران که کشورش دومین تولید کننده بزرگ نفت در جهان محسوب می‌شد و در آن زمان نزدیک ‌ترین هم پیمان ایالات متحده در خاورمیانه بود نیز بر این نکته تاکید فراوانی داشت و تلاش های بسیاری در زمینه رفع این بحران به نفع غرب انجام داد.

ریاست ایران بر اوپک در سال 2011

ریاست سازمان كشورهای صادركننده نفت اوپك بر اساس حروف الفبا تعیین می شود. در یكصد و پنجاه و هفتمین نشست اوپك با رای ۱۲ عضو، ریاست این سازمان نفتی پس از ۳۶ سال بار دیگر به ایران و وزیر نفت جمهوری اسلامِی واگذار شده است. البته روابط عمومی اوپک اعلام كرده است ایران تنها به عنوان ریاست اوپك انتخاب شده است.

سمت دبیركلی سازمان اوپك كه به صورت دوره‌ای و براِی دو سال تعیین می‌شود تنها یك بار در سال‌ های آغازین تاسیس این سازمان به ایران رسیده است.

اولین دبیر كل این سازمان فؤاد روحانی بود كه از سال 1961 تا 1964 بر این منصب تكیه زد و اکنون مسعود میركاظمی وزِیر نفت دولت دهم به عنوان رئیس جدید سازمان اوپك تعیین شده است.

گردآوری:سید محمد صادقی

تنظیم برای تبیان: حمیدی فر