مستحبات مؤکده در کتب فقهی
(قسمت سوم)
بسم الله الرحمن الرحیم
مستحبات اکیده اموری هستند که در شرع به آن ها به طور مؤکد سفارش و ترغیب شده است، ولی به حد فرض و واجب نرسیده است. در دو مقاله پیش روی سعی شد تعدادی از آن ها را که از کتب معتبر فقه امامیه جمع آوری شده است، معرفی نماییم؛ و اکنون بخش سوم آن را می خوانیم.
برای دیدن قسمت اول و قسمت دوم این مطلب، روی لینک آن کلیک کنید.
تسبیح حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها
این تسبیحات فی نفسه حتی اگر در تعقیب نماز نباشد، مستحب است. از مواضعی که بر استحبابش تصریح شده، در تعقیب نماز ها (اعم از نافله و فریضه) است؛ (1) و خواندن آن در تعقیب نمازهای فریضه، مستحب مؤکد می باشد. چنان که شیخ مفید در المقنعة می فرماید: «و تسبیح الزهراء [سلام الله علیها] فی أعقاب الصلوات المفترضات سنة مؤكدة و هو فی أعقاب النوافل مستحب.» (2) مستحب است این تسبیحات با تربت حسینی (علیه السلام) باشد. (3) از دیگر موارد استحباب این تسبیح، هنگام خوابیدن است؛ برای دفع رؤیاهای بد. (4)
سجده شکر
به جا آوردن سجده شكر بعد از نماز ثواب بسیارى دارد و به جا آوردن آن بعد از نماز (واجب و نافله) به جهت شكر بر توفیق یافتن بر انجام عبادت، مستحب مؤكّد است. (5) و نیز مستحب است هر وقت نعمتى به انسان مىرسد یا بلایى از او دور مىشود سجده شكر به جا آورد. (6) در برخی از کتب فقهی معتبر، عبارت «دو سجده شکر» را به کار برده اند. (7) در این سجده بهتر است صد مرتبه یا سه مرتبه یا یك مرتبه، «شُكْراً للَّهِ» یا «شُكْراً» یا «عَفْواً» بگوید. (8) و در روایتی که بسیاری از فقها ذکر کرده اند از امام صادق علیه السلام نقل شده است که:
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام سَجْدَةُ الشُّكْرِ وَاجِبَةٌ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ تُتِمُّ بِهَا صَلَاتَكَ وَ تُرْضِی بِهَا رَبَّكَ وَ تَعْجَبُ الْمَلَائِكَةُ مِنْكَ وَ إِنَّ الْعَبْدَ إِذَا صَلَّى ثُمَّ سَجَدَ سَجْدَةَ الشُّكْرِ فَتَحَ الرَّبُّ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى الْحِجَابَ بَیْنَ الْعَبْدِ وَ بَیْنَ الْمَلَائِكَةِ فَیَقُولُ یَا مَلَائِكَتِی انْظُرُوا إِلَى عَبْدِی أَدَّى فَرْضِی وَ أَتَمَّ عَهْدِی ثُمَّ سَجَدَ لِی شُكْراً عَلَى مَا أَنْعَمْتُ بِهِ عَلَیْهِ، مَلَائِكَتِی مَا ذَا لَهُ عِنْدِی قَالَ فَتَقُولُ الْمَلَائِكَةُ یَا رَبَّنَا رَحْمَتُكَ، ثُمَّ یَقُولُ الرَّبُّ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى ثُمَّ مَا ذَا لَهُ فَتَقُولُ الْمَلَائِكَةُ یَا رَبَّنَا جَنَّتُكَ، ثُمَّ یَقُولُ الرَّبُّ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى ثُمَّ مَا ذَا فَتَقُولُ الْمَلَائِكَةُ یَا رَبَّنَا كِفَایَةُ مُهِمِّهِ فَیَقُولُ الرَّبُّ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى ثُمَّ مَا ذَا قَالَ وَ لَا یَبْقَى شَیْءٌ مِنَ الْخَیْرِ إِلَّا قَالَتْهُ الْمَلَائِكَةُ فَیَقُولُ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى یَا مَلَائِكَتِی ثُمَّ مَا ذَا فَتَقُولُ الْمَلَائِكَةُ رَبَّنَا لَا عِلْمَ لَنَا قَالَ فَیَقُولُ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى أَشْكُرُ لَهُ كَمَا شَكَرَ لِی وَ أُقْبِلُ إِلَیْهِ بِفَضْلِی وَ أُرِیهِ وَجْهِی (9)؛
(ترجمه گونه:) از امام صادق علیه السلام روایت شده است که: سجده شکر بر هر مسلمانی واجب است؛ با آن نماز شما تمام [و کامل] می شود، و با آن پروردگارت را خشنود می سازی، و ملائکه از تو متعجب می گردند؛ و به راستی که بنده هنگامی که نماز می گزارد سپس سجده شکر به جای می آورد، خداوند تبارک و تعالی پرده ای بین آن بنده و ملائکه می گشاید، پس می فرماید: ای ملائکه من! به بنده من بنگرید که واجب مرا به جا آورده و عهد مرا تمام نموده سپس برای شکر من برای نعمتی که به او دادم سجده کرده است. ای ملائکه من او نزد من چه پاداشی دارد؟ پس ملائکه می گویند: ای پروردگار ما! رحمت تو [پاداش اوست]. سپس خداوند تبارک و تعالی می فرماید: پس [از آن] چه [پاداشی نزد من] دارد؟ پس ملائکه می گویند: ای پروردگار ما! بهشت تو [پاداش اوست]. پس خداوند تبارک و تعالی می فرماید: پس [از آن] چه؟ پس ملائکه می گویند: ای ربّ ما! کفایت امور مهمش. سپس پروردگار تبارک و تعالی می فرماید: پس [از آن] چه؟
[امام علیه السلام] فرمود: و هیچ چیزی از خیر و خوبی باقی نمی ماند مگر این که ملائکه آن را می گویند. پس الله تبارک و تعالی می فرماید: ای ملائکه من پس از آن چه؟! و ملائکه پاسخ می دهند که پروردگارا! ما نمی دانیم. پس خداوند تبارک و تعالی می فرماید: همچنان که او مرا شکر کرد، من هم شکر او را به جای می آورم! و با فضلم به او روی می نمایم و وجه خود را به او نشان می دهم!
خواندن نماز شب و نوافل یومیه
خواندن این نوافل، بسیار مستحب است . بسیار ی از فقها، نماز شب را مستحب مؤکد می دانند (10) و حتی برخی از فقها بر اکیده بودن استحباب تمام نوافل یومیه تصریح نموده اند (11) حتی بسیاری از فقهای امامیه، قضای این نوافل را مستحب مؤکده شمرده اند. (12) درباره فضیلت نماز شب و برکات آن، روایات بسیار زیاد است.
نماز «تسبیح» یا «حبوة» یا همان «نماز جناب جعفر طیار» علیه السلام
از نمازهایی است که بسیار بر آن تأکید شده است. اگر کسی با کتب روایی مأنوس باشد می بیند که مردم در موارد متعددی درباره کیفیت این نماز، اجر و فضیلت این نماز و... از ائمه طاهرین علیهم السلام سؤال می کردند (13) و در بعض روایات بر خواندن این نماز را در اول روز جمعه تأکید شده چنان که از امام زمان علیه السلام روایتی داریم که افضل اوقات این نماز را صدر نهار روز جمعه فرموده اند. (14)
در کتب فقها نیز بر استحباب موکد این نماز تصریح شده است (15) و بزرگانی چون آیت الله العظمی بهجت (ره) بر این نماز تأکید و مداومت داشتند (16) و درباره قضای حوائج به مداومت بر آن توصیه می فرمودند. (17)
پی نوشت ها:
(1) العروة الوثقى (المحشى)، ج2، ص616؛ وسیلة النجاة (مع حواشی الإمام)، ص166
(2) المقنعة (للشیخ المفید)، ص137
(3) كفایة الأحكام، ج1، ص101
(4) العروة الوثقى (المحشى)، ج2، ص616
(5) نهایة الإحكام فی معرفة الأحكام، ج1، ص498؛ جامع المقاصد فی شرح القواعد، ج2، ص315؛ مجمع الرسائل (المحشى لصاحب الجواهر)، ج1، ص298
(6) توضیح المسائل مراجع، ج1، ص607؛ رسائل المحقق الكركی، ج1، ص113
(7) رسائل المحقق الكركی، ج1، ص113؛ ذخیرة المعاد فی شرح الإرشاد، ج2، ص296؛ كفایة الأحكام، ج1، ص101؛ ذكرى الشیعة فی أحكام الشریعة، ج3، ص459؛
(8) توضیح المسائل مراجع، ج1، ص607
(9) منلایحضرهالفقیه، ج1، ص333، باب سجدة الشكر و القول فیها...؛ تهذیب الأحكام، ج2، ص110
(10) المقنعة (للشیخ المفید)، ص120؛ مسالك الأفهام إلى آیات الأحكام، ج1، ص220
(11) مفاتیح الشرائع، ج1، ص32
(12) شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج1، ص111؛ الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، ج1، ص746؛ مناهج الأحكام، ص679؛ مستند الشیعة فی أحكام الشریعة، ج7، ص311؛ العروة الوثقى (المحشى)، ج3، ص64؛ شرح تبصرة المتعلمین، ج2، ص192
(13) الكافی ج3، ص465 - 467، بَابُ صَلَاةِ التَّسْبِیحِ
(14) وسائلالشیعة ج 8، ص56، بَابُ تَأَكُّدِ اسْتِحْبَابِ صَلَاةِ جَعْفَرٍ فِی صَدْرِ النَّهَارِ مِنْ یَوْمِ الْجُمُعَة
(15) تحریر الأحكام الشرعیة على مذهب الإمامیة، ج1، ص48؛ مجمع الرسائل (المحشى لصاحب الجواهر)، ج1، ص421
(16) پایگاه اطلاع رسانی آیت الله العظمی بهجت
(17) پرسش های شما و پاسخ های آیت الله العظمی بهجت
رهنما، گروه حوزه علمیه تبیان
