لایحه خانواده با آب و رنگ سیاسی
- لایحه حمایت از خانواده از چه زمانی مطرح شد و شما به عنوان عضو فراكسیون زنان مجلس چه نقشی در بررسی آن داشتید؟
لایحه حمایت از خانواده در مجلس هفتم مطرح شد كه ما در آن زمان هم در فراكسیون زنان فعالیت داشتیم. این لایحه توسط قوه قضاییه با 53 ماده ارائه شد. بررسی‌های اولیه در مجلس هفتم شروع شد ولی به دلیل حجم این لایحه و اهمیت آن به مجلس هشتم رسید، در مجلس هشتم مطرح شد و به كمیسیون قضایی رفت كه در حال حاضر 56 ماده دارد.
- این لایحه چه نكات تازه‌ای را در بر می‌گیرد و به چه علت مطرح شد؟
در حال حاضر رویكرد این لایحه رویكردی ساختاری است و هدفش رفع مشكلات و موانعی است كه در انجام وظیفه محاكم قضایی برای رسیدگی به دعاوی خانوادگی وجود دارد. پس بیشتر شكلی و نه محتوایی است. این لایحه 6 فصل دارد و در مواردی از آن ایجاد دادگاه‌های خانواده، استفاده از مراكز مشاوره خانواده و نحوه رسیدگی برای دریافت نفقه مورد تاكید قرار گرفته است. اكنون در قوانین جاری مشكلاتی در این رابطه وجود دارد كه این لایحه پس از تبدیل به قانون می‌تواند جایگزین شود. همچنین در قوانین فعلی مشكلاتی در بحث مجازات‌های كیفری در محاكم قضایی وجود دارد، سوءاستفاده‌هایی كه هر یك از زوجین ممكن است بكنند و بیشتر حقوق زنان در این جا ضایع می‌شود. لذا لازم است كه مجازات‌های كیفری در مواردی كه مرد تخلف می‌كند به صورت جدی بازدارنده و پیش‌گیرنده باشد.
- نظر شما درباره انتقادات مطرح شده در مورد این لایحه چیست؟
از همان ابتدای بررسی لایحه حمایت از خانواده در مورد برخی مواد بحث بیشتری وجود داشت و آن مواد 22، 23 و 24 در خصوص ازدواج موقت، تعدد زوجات و مهریه بود. اما فضایی كه در جامعه ایجاد شد كل لایحه و سایر مواد را هم تحت تاثیر قرار داد و به نوعی روی این 3 ماده تمركز شد. بطوری كه افكار عمومی و مخصوصا خانم‌ها این تصور را كردند كه قانونی فقط برای همین سه ماده وضع می‌شود. به همین دلیل بود كه در جامعه حساسیت ایجاد شد و حتی بحث لایحه حمایت از خانواده آب و رنگ سیاسی به خود گرفت. یعنی بعضی گروه‌ها، سلایق، احزاب و كسانی كه به اصطلاح می‌گفتند فعالان حقوق زنان هستند به جامعه القا كردند كه لایحه‌ای كه در مجلس در حال بررسی است همان 2، 3 ماده است و بقیه مواد را كه در فرایند رسیدگی به دعاوی خانوادگی بسیار تحول ایجاد می‌كند مغفول گذاشتند و به آن اشاره نكردند.
- مجلس چه پیشنهاداتی در مورد این لایحه و مواد جنجال برانگیز آن داشت؟
ساز و كار مجلس این است كه وقتی لایحه یا طرحی مطرح می‌شود همان اوایل همه نمایندگان می‌توانند نظرات پیشنهادی خود را بدهند. ما در مجلس هفتم پیشنهادات زیادی داشتیم مخصوصا در مورد 2، 3 ماده‌ای كه حساسیت بیشتری روی آن وجود داشت. این پیشنهادات به كمیسیون قضایی ارائه شد و بطور طبیعی در مجلس هشتم هم مطرح شد.
از جمله پیشنهاد ما این بود كه وارد بحث مهریه نشویم چرا كه مهریه معمولا ساز و كاری طرفینی بین دختر و پسر و خانواده‌هاست و اگر در جامعه مشكلاتی در این زمینه داریم به انواع مختلف كار فرهنگی صورت بگیرد كه این بحث تا حد زیادی غالب شد و پیشنهادات موثر واقع شد.
استاد مطهری می‌گوید اگر مردی كه خانواده دارد و همسر اولش مشكلی نداشته باشد و بی‌دلیل برای ازدواج مجدد -فقط به قصد خوشگذرانی- اراده كند، نامش در اصطلاح فقهی تعیش است و از نظر اسلام نكوهیده است.
- در مورد ازدواج موقت چه پیشنهاداتی مطرح بود؟
در مورد ماده 22 لایحه كه در ارتباط با بحث ازدواج موقت است، این ماده دامنه وسیعی به لحاظ فرهنگی دارد. گاهی وقتی پسری به خواستگاری دختری می‌رود در خانواده‌های متدین برای صحبت این دو صیغه خوانده می‌شود تا آنها به هم محرم شوند. یا در بعضی فرهنگ‌ها اگر فرزند كوچكی را به فرزندخواندگی می‌پذیرند، اگر نامحرم در آن خانواده باشد صیغه محرمیتی می‌خوانند كه آن طفل راحت بزرگ شود. اما نوع دیگر آن چیزی است كه مصطلح است. یعنی زمانی كه خانم و آقایی برای مدت كوتاهی می‌خواهند بطور موقت پیوند ازدواج داشته باشند. عده‌ای پیشنهادشان این بود كه این نوع ازدواج ثبت نشود. استدلال‌شان هم این بود كه معمولا این نوع ازدواج بین خانم‌های مطلقه و بیوه كه تجربه ازدواج دارند اتفاق می‌افتد و اینها عاقل و بالغ هستند و اگر لازم باشد نوشته‌ای را بین هم رد و بدل می‌كنند. اما ما كه پیشنهادمان ثبت این ازدواج بود استدلال‌مان این بود كه به لحاظ اجتماعی مشكل ایجاد می‌شود یعنی ممكن است خانم و آقایی پیوند موقت داشته باشند، در این ایام مرد فوت كند و مشخص شود كه این خانم باردار است. بنابراین ما دو نوع پیشنهاد مطرح كردیم. یكی اینكه اساسا انواع شكل‌های ازدواج موقت بین طرفین ثبت شود، كه اگر مخصوصا برای مرد اتفاقی افتاد زن در جامعه دچار مشكل نشود، حالا چه فرزند داشته باشد نه. پیشنهادی هم در این رابطه در لایحه بود كه ثبت ازدواج موقت منوط به آیین‌نامه‌ای شود كه وزارت دادگستری تدوین می‌كند. شكل سومی كه ما خانم‌ها هم در كمیسیون قضایی درباره آن بحث كردیم و احتمال دارد مطرح شود تعیین شرایطی برای ازدواج موقت است. مثلا اینكه اگر ازدواج موقت از یك مدتی بیشتر باشد ثبت شود، یا شرط دیگری بگذاریم كه در صورت توافق طرفین ثبت شود و سندی نزد زوجین باشد كه مشكلی ایجاد نشود. این تعیین شروط در كمیسیون قضایی هم پذیرفته شده است.
- یكی از بحث برانگیزترین مواد لایحه حمایت از خانواده ازدواج مجدد است، در این رابطه نمایندگان چه نظراتی داشتند؟
در مورد ماده 23 كه مربوط به تعدد زوجات است، شرع مقدس اجازه داده برای مواردی كه مشكلات خانوادگی به این وسیله حل می‌شود، ازدواج مجدد صورت گیرد. مثلا اگر یك خانم بارور نمی‌شود به جای اینكه از هم طلاق بگیرند می‌توانند از طریق اینكه مرد به این وسیله صاحب بچه شود زندگی‌شان را ادامه دهند. اینها هم استثناست و نه قاعده همیشگی و برای مواردی است كه مرد نمی‌خواهد خانواده‌اش متلاشی شود و همسرش را طلاق دهد. مثل بیماری زن، زندانی شدن درازمدت و ... كه با توجه به این مسائل شرایطی برای ازدواج مجدد مردان تعیین شده است.
- یعنی شما معتقدید مجلس در بررسی این لایحه اصل را بر ازدواج دائم و همسر اول قرار داده؟
مطمئنا همینطور است. اصل بر یك خانواده پایدار و دائمی است و مجوزهایی كه داده شده برای موارد استثنایی است. ما تنها محدودیت‌هایی برای جلوگیری از سوءاستفاده اعمال كرده‌ایم.
استاد مطهری می‌گوید اگر مردی كه خانواده دارد و همسر اولش مشكلی نداشته باشد و بی‌دلیل برای ازدواج مجدد -فقط به قصد خوشگذرانی- اراده كند، نامش در اصطلاح فقهی تعیش است و از نظر اسلام نكوهیده است. پس اسلام اگر این اجازه را داده برای شرایط خاصی است كه زندگی‌ها از هم نپاشد.
- در حال حاضر لایحه در چه مرحله‌ای است؟
این لایحه پس از بررسی در كمیسیون قضایی باید به صحن علنی مجلس بیاید، پیشنهادات مختلفی هم داده شده و امیدواریم با توجه ویژه نمایندگان به این مساله در صحن علنی مشكلات اجتماعی در این رابطه حل شود. چرا كه لازم است ما مشكلات اجتماعی را در قوانین پیش‌بینی كنیم و زمینه سوءاستفاده را بگیریم.
سارا کیان/ گروه جامعه و ارتباطات
تنظیم کننده: ندا سادات پاک نهاد
