سوره ای برای اهل سیر و سلوک

برای پی بردن به مقصود سیر و سلوك باید دانست كه آنان كه دینداری پیشه كرده و خود را ملزم به اطاعت از فرامین الهی ساخته‌اند، به دو دسته تقسیم می‌گردند، گروه اول كه اكثریت دینداران را تشكیل می‌دهند، مؤمنانی هستند كه رستن از جهنم و عذاب و دستیابی به بهشت و سعادت را غایت اعمال و عبادات خود قرار داده‌اند و گروه دوم كه همان نخبگان و برگزیدگان مؤمنین می‌باشند، افرادی هستند كه در راه رسیدن به «مقام قرب الهی» حركت می‌كنند و در این مسیر سه هدف را پیش رو و سر لوحه اعمال خود قرار داده‌اند كه آن سه عبارتند از: 1. قرب الی اللّه، 2. رضوان اللّه، 3. لقاء اللّه.

در حقیقت، اینان در پی آن هستند كه در مرتبه نخست، خود را از خصلت‌های منفی پاك، و از ظلمت و تاریكی‌های جهان مادی رها سازند و به صفات و خصلت‌های الهی بیارایند تا در نتیجه چنان رستن و آراستنی، به مقام قرب الهی برسند و مستوجب رضوان، نظر و خشنودی خدا گردند، اما در عین حال، آنان بالاترین مقصود و والاترین آرزوهای خویش را رسیدن به لقاء الله قرار داده‌اند و از تمام رفتار، گفتار و حركات خود آن مقصد والا را می‌جویند. منظور ما هم از سیر و سلوك قرار گرفتن در همین مسیر می‌باشد و مقصود از سالك الی الله، چنین اشخاصی هستند كه در مسیر قرب، رضوان و لقاء الهی كوشش می‌كنند. از این نظر، دستیابی به بهشت هم، از آن جهت برای سالك الی الله مطلوب است كه مكان قرب خدا و ساكنان آن شامل خشنودی رضوان پروردگار و شاهد جمال و جلال الهی هستند و جهنم نیز به آن دلیل منفور و تلخ و دردناك می‌باشد كه مكان دوری از خدا و جایگاه دورماندگان از لطف و رحمت خداوند است.

حال كه معنای سیر و سلوك روشن شد، باید دانست كه در این مسیر و حركت به سوی نور و معنویت و روحانیت، سوره یس از نقشی اساسی برخوردار است و ركنی بی‌بدیل به شمار می‌رود.

البته معنای این گفتار آن نیست كه شخص سالك تنها با خواندن «یس» می‌تواند به هدف والای خود دست یابد، بلكه بدین معناست كه لازم است با وجود انجام دیگر اعمال و عبادات، سوره یس در متن آنها قرار گیرد تا كاخ رفیع سیر و سلوك بنا گردد.

ركنیت یس را می‌توان در سه نقش اساسی این سوره شریف جست و جو كرد كه آن سه عبارتند از:

1.فعال‌سازی

انسان شاهكار خلقت و موجود با عظمتی است كه ظرفیت‌های بسیار و آمادگی‌های بی‌كرانی در او نهفته است؛ ظرفیت‌ها و آمادگی‌هایی كه اگر به فعلیت برسند و نیروهای وجودی او را آزاد سازند، می‌توانند انسان را تا بلندترین قله‌های كمال پیش برند، اما افسوس كه بیشتر اوقات، حتی یك هزارم این آمادگی‌ها هم، در وجود آدمی ظهور نمی‌یابد. به عنوان نمونه، همه ما دارای چشم باطنی هستیم كه اگر گشوده گردد، می‌تواند افق‌های دور دست و حقایق پر رمز و رازی را ببیند، همچنین از گوش باطنی برخورداریم كه چنانچه شنوا گردد، همه نغمه‌های عالم بالا و سروش‌های آسمانی را خواهد شنید؛ و صدها توانایی نهفته دیگر كه مهم، یافتن رمز و راز فعال‌سازی آنهاست.

تلاوت سوره‌های قرآن كریم نیز، از آثار آشكار و نهانی برخوردار می‌باشد، ثوابی كه برای تلاوت سوره‌ها ذكر گردیده، همان اثر آشكار آنهاست، اما سوره‌های قرآن دارای اثرات پنهان فراوانی هستند كه بروز آنها نیاز به یك عامل فعال ساز دارد.سوره «یس» یكی از این عوامل فعال ساز است كه هم می‌تواند توانایی‌های نهفته در وجود آدمی را ظاهر سازد و هم تلاوت آن، آثار آیات و سوره‌های قرآن كریم را بروز می‌دهد.

آن دسته از روایات نیز كه از «یس» به قلب قرآن تعبیر كرده‌اند، ناظر بر همین ویژگی آن می‌باشد و به این معناست كه همچنان كه همه اعضا تنها در پرتو وجود قلب می‌توانند فعالیت و حركت كنند و آثار خود را آشكار سازند، آثارو توانایی‌های آدمی نیز، تنها در پرتو «یس» فعال و هویدا می‌گردد.

اهمیت و جایگاه این نقش از سوره یس تا بدانجاست كه می‌توان گفت:تنها وجود همین ویژگی برای آن بس است كه انسان همچون غلامی حلقه به گوش، خود را در آستانه این سوره شریفه قرار دهد تا از نردبان كمالات بالا رود و در سایه تأثیرات آن به غیب جهان برسد.

و به این ترتیب، چیزهایی را ببینید كه دیگران نمی‌بینند، سروش‌هایی را بشنود كه دیگران نمی‌شنوند و به آنچه كه در تصور هیچ كس نمی‌گنجد، آگاه گردد.

2. افزون سازی

در دین مقدس اسلام برای هر یك از اعمال نیك و عبادی همچون، نماز، روزه ، حج ، زكات و… ثوابهای بسیاری برشمرده شده است كه گاهی مزیتها و شرایطی همراه آنها می شود و آن ثواب ها را افزون می سازد.به عنوان نمونه، خواندن قرآن در نماز و خواندن نماز در مسجد ثواب این دو عمل نیك را نسبت به شرایط معمولی انجام آن افزون می‌سازد.بنابراین همراه شدن یك عمل نیك با زمان و مكانی خاص سبب افزایش ثواب آن می گردد.خواندن سوره «یس» نیز در كنار سایر اعمال عبادی و معنوی از چنین نقشی برخوردار است، یعنی، ثواب آنها را تا چند برابر افزایش می‌دهد و از این نظر، می‌توان آن را به عسلی تشبیه كرد كه بنا بر یافته‌های گیاه شناسی، چنانچه با هر گونه گیاه دارویی، استفاده شود، خواص درمانی آن را چندین برابر می‌سازد.

تفاوت سوره «یس» با دیگر مزایای افزون ساز در آن است كه آنها تنها در عملی خاص اثر می گذارند. مثلاً مسجد تنها ثواب نمازی را كه در داخل آن خوانده شود، زیاد می كند و نسبت به نمازی كه در خارج آن خوانده شود ، یا هر عمل دیگری كه در خارج آن انجام شود ، اثری ندارد.

اما از روایات اهل بیت در مورد فضیلت سوره «یس»، چنین برداشت می گردد كه خواندن سوره «یس» می‌تواند بر اثر هرگونه از اعمال نیك پرتو افكند و ثواب همه آنها را افزایش دهد، بالاتر اینكه بر اعمال آینده نیز تأثیر می‌گذارد و آنها را دگرگون می سازد، به طوری كه وقتی انسان، پس از اعمال نیكی كه در طول روز انجام داده است، به خواندن این سوره شریفه بپردازد، نه تنها از ثواب فراوان قرائت این سوره برخوردار شده است، بلكه به وسیله «یس» ثواب دیگر اعمال نیك خود را افزون ساخته است. به همین جهت می باشد كه در روایات، همواره سفارش شده است كه:«در هنگام خواب سوره یس بخوانید، تا نور بر اعمال گذشته و آینده شما سرازیر گردد.»

3. شتاب دهندگی

به منظور روشن شدن مفهوم این ویژگی بزرگ سوره «یس» می توان به این مطلب توجه نمود كه برخی مواد طبیعی از خاصیت شتاب دهندگی (كاتالیزور) برخوردارند، به این معنا كه می توانند شیئی را كه مسافتی را در مدت یك ساعت طی می‌كرده است، قادر سازند تا همان مسافت را در مدت ده دقیقه طی كند.

اعمال نیك نیز همگی این نتیجه را پیش رو دارند كه آدمی را به سرمنزل مقصود نزدیك می كنند، اما آنچه در این میان مهم است، آن می‌باشد كه برخی از اعمال نیك سریع تر ما را به هدف می‌رسانند و برخی دیرتر و گاهی با متحمل ساختن سالها رنج، به سخن دیگر، هدف از انجام عبادات رسیدن به حقیقت توحید است.به طور معمول، سالیان سال زحمت و رنج می طلبد تا سالك به این مقصد والا دست یابد، اما سوره یس در میان این اعمال می تواند نقش شتاب دهنده داشته باشد و رسیدن به مقصد را در كوتاهترین زمان ممكن میسر سازد.

بنابراین، اگر اعمال نیك را همچون مركبی در راه تقرب به خداوند تصور نماییم، «یس» را می‌توان شتاب دهنده‌ای دانست كه آن اعمال را به مركبی تیز رو كه بتوانند در كوتاهترین زمان ممكن انسان را به سر منزل مقصود برسانند، تبدیل می‌كند.

حال از رهگذر آشنایی با این سه نقش اصولی سوره شریفه «یس» می‌توان به جایگاه بلند و علت ركنیت آن در سیر و سلوك پی‌برد و از همین رهگذر تفاوت مكتب سیر و سلوكی اهل بیت را با سایر مكاتب انحرافی دریافت.

به امید آنكه بتوان از این آموزش اهل بیتی بهره كافی را به دست آورد.