عاقبت قرارداد اس300

بخش سیاسی-سامانه دفاع موشکی اس300 به سرنوشت دیگر قراردادهای ایران و روسیه دچار شد و این بار رییس ستاد کل نیروهای مسلح روسیه اعلام کرد که روسیه سیستم‌های دفاع موشکی اس-300 را به ایران عرضه نخواهد کرد زیرا تحت تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل قرار می‌گیرد.

این نخستین خلف وعده روسیه در مورد قرارداد هایش با کشورهای مختلف و از جمله جمهوری اسلامی ایران نیست. دامنه دارترین قرارداد همکاری ایران با روسیه در مورد ساخت نیروگاه اتمی بوشهر است که شاهدیم پس از بیش از دو دهه و با هزینه‌ای گزاف در آینده‌ای نزدیک به بهره‌برداری می‌رسد. این بار نیز این وضع در مورد سامانه موشکی اس 300 دنبال می‌شود که موجبات تشدید بدبینی در کشور نسبت به عملکرد روسیه را فراهم آورده است. در این میان وزیر دفاع جمهوری اسلامی ایران با این مساله به صورت عادی برخورد می کند و از انجام تلاش هایی در کشور در جهت ساخت سامانه‌ای مشابه خبر می‌دهد.

ایران از سال 1383 به دنبال انعقاد قرارداد خرید سامانه موشکی اس 300 برای پوشش گسترده دفاعی نیروگاه بوشهر بود که با تلاش ‌های صورت گرفته نهایتا در سال 1385 این قرارداد به امضای مقامات مسئول دو طرف رسید. مبلغ این قرارداد  800 میلیون دلار است که از طرف ایران به روسیه پرداخت شده است و در این قرارداد حدود 400 میلیون دلار نیز به عنوان جریمه عدم تحویل سامانه پیش‌بینی شده است. مدت اجرای این قرارداد نظامی 3 سال می باشد که تاکنون نیز این زمان سپری شده است و سامانه موشکی که باید در سال 1388 در کشور مستقر می‌شد تاکنون وارد نشده است. این در حالی است که روسیه هیچگاه از قرارگرفتن این سامانه در لیست تحریم‌های شورای امنیت علیه کشورمان سخنی به میان نیاورده بود. این بازی جدید روس‌هاست که در برابر ایران آغاز شده و تنها یک راه در برابر ایران برای استیفای حقش باقی‌مانده و آن هم پیگیری حقوقی موضوع در محاکم و مجامع بین‌المللی است.

موضوع عدم تحویل این سامانه به ایران با استقبال گسترده آمریکا مواجه شده است به گونه‌ای که  سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا از به اصطلاح خویشتنداری روسیه در انتقال سیستم های موشکی اس- 300 به ایران قدردانی کرده است.

در این میان نیکلای ماکاروف رییس ستاد کل نیروهای مسلح روسیه نیز گفته است: تصمیمی مبنی بر عدم ارایه اس -300 به ایران اتخاذ شده است، بدون تردید این سیستم‌ها‌ تحت تحریم‌ها قرار می‌گیرند. مقامات تصمیم گرفتند پروسه‌ی تامین این سیستم‌ها برای ایران را تعلیق کنند و ما در حال انجام این دستور هستیم.

ماکاروف در پاسخ به سوالی مبنی بر این که آیا قرار داد مربوطه فسخ خواهد شد؟ نیز گفته است: باید ببینیم، این مساله به رفتار ایران بستگی خواهد داشت.

آنچه معلوم است این است که این تصمیم کاملا به صورت سیاسی و تحت تاثیر فشارها بر روسیه اتخاذ شده است که دستور اخیر مدودوف رییس جمهور روسیه مبنی بر ممانعت از ورود اتباع ایرانی که نام آنها در لیست تحریم‌های شورای امنیت آمده است، نیز شاهد این مدعاست.

این رفتار روسیه در شرایطی اعمال می‌شود که در ابتدای سال جاری وزیر امورخارجه روسیه اعلام کرده بود که  این سامانه موشکی در شمول تحریم‌های شورای امنیت قرار نمی‌گیرد اما در تازه‌ترین اظهار نظرها از  خودداری کشورش برای تامین موشک‌های دفاعی اس ـ300 به ایران دفاع کرد و مدعی شد که چنین فروشی می‌توانست قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل را نقض کند.

حال این سوال مطرح است که چرا چند ماه پیش روسیه این بحث را مطرح نکرد و آیا اصولا قوانین و حقوق بین‌الملل امری سیال و متغیر و با توجه به نیازها و منافع کشور ها تعریف می‌شود و یا اموری بر اساس تعهدات بین المللی برای دوام و قوام روابط بین کشورهاست؟

در هر حال تاکنون روسیه از این کار امتناع کرده و به اعتقاد خود کارشناسان روس نیز این امر به ضرر روسیه خواهد بود. در همین زمینه ریانووستی (خبرگزاری غیر رسمی روسیه) فسخ یکجانبه این قرار داد از طرف روسیه به این معنا دانسته که ایران در خریدهای نظامی خود به سمت چین خواهد رفت که به معنای محروم شدن روسیه از صدها میلیون دلار عایدی سالانه از همکاری های نظامی با ایران است. این مقوله در بحث‌های دیگر همکاری ایران با روسیه در مباحثی نظیر خرید هواپیماهای توپولوف مسافربری نیز تاثیر می گذارد.

اقدام دولت روسیه موجبات واکنش های تند را در کشور فراهم آورده که در این میان بحث پیگیری حقوقی این مساله در مجامع بین‌الملل از جمله خواست های صاحب‌نظران سیاسی کشور است.

حسین سبحانی‌نیا، عضو هیات رییسه مجلس این موضوع را در چارچوب تعهدات دوجانبه‌ی ایران و روسیه یک تخلف محسوب توصیف کرده که بر  روابط دو کشور تاثیرات منفی گذاشته است.

مهدی سنایی، رییس گروه دوستی پارلمانی ایران و روسیه نیز اقدام روسیه در مورد عدم تحویل سامانه موشکی اس 300 به ایران را ناشی از فشارهای آمریکا و رژیم صهیونیستی ارزیابی کرده و گفته است: انتظار می‌رود که روسیه در این تصمیم خود تجدیدنظر کند. ضمن اینکه ایران نیز باید ظرفیت‌های جدیدی در بحث سیاست خارجی برای خود تعریف نماید.

این قبیل واکنش‌ها در کنار واکنش احمدی نژاد در اوایل سال جاری نسبت به همراهی روس‌ها با مواضع سایر اعضای 1+5 و دارای حق وتو  در بحث تحریم ایران، مواضعی قابل قبول در کشور است که حداقل می تواند صدای نارضایتی ایران را به گوش روس‌ها برساند. از سویی دیگر یکی از مفاد در نظر گرفته شده در رژیم حقوقی دریای خزر  تأمین امنیت این دریا با حضور  5 کشور ساحلی است. در این راستا روسیه پیشنهاد تشکیل نیروی واکنش سریع در قالب نیروهای گاسفور را مطرح کرده است که این قبیل رفتارهای روسیه می تواند بر همکاری ایران بر این مساله سایه افکند.

تنظیم:سعید آقازاده