اثرات حذف کامل یارانه انرژی

بخش اقتصاد- این ترجمه خلاصه ای است از گزارشی که توسط عطا ترکی تحلیلگر اقتصادی اجتماعی موسسه کاپتوس ارائه شده و در جای خود نکات قابل توجهی دارد. در این گزارش به بررسی وضعیت پرداخت و اثر بخشی یارانه انرژی در ایران پرداخته شده است

گزارش در چهار محور کلی توضیح می دهد که یارانه انرژی نتوانسته به اهداف تعیین شده خود در ایران دست یابد و اثرات منفی داشته است:

- اتلاف اقتصادی قابل توجه

- توزیع (انتقال) ثروت از فقیر به غنی

- وجود مضرات بهداشتی و محیط زیستی

- افزایش در فعالیت های خلاف قانون

و اضافه می کند که همین موارد ذکر شده نشان می دهد که وضع موجود پرداخت یارانه احتیاج به اصلاح دارد. بهترین راهی که پیشنهاد می شود حذف کامل یارانه های انرژی است.گزارش تصریح میکند که  چنین برنامه ای 4 نتیجه اصلی دارد

1- یک افزایش قابل توجه در استاندارهای زندگی ایرانیان به ویژه افراد فقیر

2- افزایش رشد اقتصادی

3- کاهش فشار روی محیط زیست

4- از بین رفتن انگیزه برای فعالیت های خلاف قانون (قاچاق سوخت و ...)

براساس این گزارش از سال 1990 مصرف انرژی با نرخ5.4  درصد زیاد شده است و این نرخ از نرخ رشد جمعیت و نرخ رشد اقتصادی بالاتر است. شاید علت این است به مصرف انرژی به طور جدی توسط دولت یارانه پرداخت می شود.

رئوس کلی مطالب ذکر شده در این گزارش به شرح زیر است:

اول: ثروت بیشتر یعنی  یارانه بیشتر

مسئله  قابل توجه در پرداخت یارانه قیمتی این است که با پرداخت یارانه قسمتی  از قیمت کالا پوشش داده می شود اما افراد ثروتمند از هر درآمدی قادر به زیر کالا هستند و بنابراین در صورت پرداخت یارانه سهم بیشتری از یارانه پرداختی دولت را به خود اختصاص می دهند و تنها در مورد کالاهایی که برای این گروه جذاب نیستند (مثل نان معمولی) یارانه قیمتی می تواند در کمک به افراد کم درآمد موثر باشد.

دوم:  مسئله تعیین قیمت انرژی

قیمت انرژی در ایران توسط مجلس تعیین می شود و بسیار پایین تر از هزینه تولید آن است و این پایین بدون قیمت باعث مصرف بیش از حد آن می شود. این در حالی است که سایر کشورها به علت اثر منفی مصرف سوخت بر سلامت عمومی و محیط زیست وهمین طور به جهت تامین سرمایه لازم برای جاده ها تصمیم به فروش بنزین در قیمتی بالاتر از هزینه ها گرفته اند.

این مسئله (فروش ارزان) تنها در حوزه تولید نسیت و مردم تنها یک چهارم هزینه بنزین وارداتی را می پردازند. این موضوع از دو جهت کنایه آمیز است.

اول اینکه ایران خود یکی از مهم ترین تولید کنندگان انرژی است

دیگر اینکه درست ایران از طرق مختلف از جمله تعرفه ها به دنبال کم کردن واردات است.{ البته این قسمت از گزارش بعداز اجرای طرح خودکفایی بنزین محلی از اعراب ندارد}

یک راه حل برای رفع این معضل این است که، به دارندگان اتومبیل ها کارت های هوشمندی ارائه می شود و بنزین در دو قیمت متفاوت عرضه می گردد. هر فردی سهمیه مشخصی از بنزین یارانه ای را با قیمت لیتری 800 ریال می خرد و مابقی بنزین مورد نیاز را در قیمت بالاتری تهیه می کنند.( همین طرح سهمیه بندی که اکنون در حال اجراست) اما وی در ادامه توضیح می دهد که راه حل بهتر و مناسب تر حذف کامل یارانه و پرداخت مستقیم این مبلغ به مردم است.

در این بین یک سوال اساسی این است که آیا یارانه پرداختی به خوبی عمل می کند یا نه؟ برای پاسخ به این سوال باید به نکات زیر توجه کرد:

تنها سهم کوچکی از این یارانه پرداختی به گروه های کم درآمد می رسد و قسمت عمده آن توسط گروه های بالای درآمدی دریافت می شود و به نظر می رسد که این اوضاع در طول زمان بدتر می شود.

پس از آنجایی که مهم ترین هدف پرداخت یارانه انتقال ثروت از گروه های پر درآمد به کم درآمد است به نظر می رسد که سیستم یارانه انرژی در ایران در تأمین اهداف خود ناتوان بوده است و شاید حتی در جهت عکس عمل کرده و باعث انتقال ثروت از فقرا به ثروتمندان شده است.

در این گزارش آمده است که میزان یارانه پرداختی در سال 2005- 2004 حدود 18 میلیون دلار بوده و برای فهم بهتر مطلب چند مثال می آورد و می گوید که:

اگر این میزان یارانه انرژی به طور کامل حذف شود و مستقیماً به مردم پرداخت شود می توان به هر ایرانی بالای 25 سال، سالانه مبلغ 650 دلار (4900000 ریال) پرداخت کرد

هزینه تجهیز همه مدارس ایرانی به کامپیوتر سالانه حدود 2.3میلیون دلار است (17500 میلیون ریال) و این مبلغ فقط 15% هزینه یارانه انرژی است. یک جایگزین دیگر این است که هر خانوار ایرانی می تواند سالانه یک سری لوازم منزل با هزینه یارانه انرژی دریافت کند.

به گفته وی جایگزین دیگر برای یارانه انرژی پرداختی فراهم آوردن شغل برای8.7 میلیون ایرانی با درآمد سالانه 150 دلار (1140000ریال) است.

( این مثالها برای من و شما باید حاکی از این باشد که سهم قابل توجهی از درآمد دولت دارد صرف پرداخت به یارانه انرژی می شود و عملا با مصرق غیر بهینه به هدر میرود)

پس همه قرائن حاکی از آن است که شرایط باید اصلاح شود و این سیستم پرداخت یارانه باید تغییر کند.

براساس محاسبات انجام شده توسط بانک جهانی در مورد یک برنامه مشابه با حذف کامل یارانه های انرژی 10 درصدِ فقیرترین خانواده های روستایی یک افزایش 210 درصدی مصرف را تجربه می کنند و این میزان برای 10 درصد ِفقیرترین خانوارهای شهری به میزان 103 درصد خواهد بود. و البته افزایش رفاه نه تنها قشر فقیر بلکه همه افراد جامعه را شامل می شود به عبارتی از آنجایی یارانه انرژی دارای اشکال است با حذف آن حتی 10درصدِ ثروتمند روستایی و شهری هم افزایش رفاهی معادل 12درصد و 11درصد را تجربه می کنند.

به گفته ترکی عواملی که از ایده پرداخت مستقیم  مبلغ یارانه انرژی  به جای پرداخت یارانه حمایت می کنند عبارتند از:

الف- در این صورت مصرف کنندگان قادرند در جایی که خودشان می خواهند این مبلغ را هزینه می کنند.

ب- این روش بهترین گزینه برای دست یابی به رشد اقتصادی بالاتر است.

ج- مصرف بی رویه با این روش متوقف می شود.

د- انگیزه قاچاق سوخت کاهش می یابد.چون تفاوت قیمت میان قیمتهای جهانی و قیمت داخلی کم میشود و انگیزه ای برای قاچاق نداریم

ه- بر این اساس اطمینان داریم که همه افراد نیازمند در دریافت سود شریکند. چون اگر تناه گروهی از مردم یارانه دریافت کنن همیشه این نگرانی هست که عده ای شناسایی نشده و محروم بمانندو

و- این کار از ارائه اطلاعات تقلبی توسط مردم جلوگیری می کند. یعنی وقتی به همه افراد مبلغی پرداخت شود عده ای برای دست یابی به مبلغ پرداختی راجع فعالیت های اقتصادی خود دروغ نمی گویند.

ح- شانس کمتر برای فساد اقتصادی ایجاد میشود، اگر قرار باشد یارانه به گروه های ویژه ای پرداخت شود عده ای برای کسب موافقت ادارات مرتبط اقدام به پرداخت رشوه می کنند و اگر قرار شود که یارانه به همه پرداخت شود دیگر نیازی به این کار نیست و فساد اداری و اقتصادی کم می شود.

ط- انگیزه برای کار و کسب افزایش می یابد. توضیح اینکه اگر تنها به افراد فقیر یارانه پرداخت شود فقرا تلاشی برای بالا آمدن از خط فقر نمیکنند و از طرف دیگر افراد با درآمد بیشتر حاضرند با کم کردن قعالیت خود زیر خط فقر بوند و از این کمک یارانه ای برخوردار شوند.  .

ی- مقاومت کمتر در برابر برنامه اصلاح اقتصادی. مشکل اصلی در اجرای چنین طرحهایی مقاومت گروهی از مردم است که مبلغ دریافتی را از دست میدهند که در صورت پرداخت مستقیم به مردم چنین مشکلی رفع میشود.