ایام پر فراز و نشیب‌یمن

بخش سیاسی- یمن کشوری کوچک در جنوب غربی آسیا است که در چند سال گذشته مردم این کشور شاهد درگیری‌های شدیدی در شمال و بین دولت و شیعیان بوده اند. سابقه درگیری دولت و ناراضیان صعده که بعدها به "گروه الحوثی" معروف شدند به سال 2004 میلادی باز می گردد که این درگیری‌ها کم یا زیاد تاکنون ادامه یافته است. نیروهای ارتش یمن با نقض موافقت نامه دوحه به همراه قبایل سنی افراطی از مرداد ماه سال 88 عملیاتی را با نام "زمین سوخته" برای پاکسازی شمال این کشور از شیعیان زیدی آغاز کردند. با کشته شدن "حسین بدرالدین الحوثی" توسط دولت یمن در شهریور 83 درگیری گروه الحوثی با دولت وارد فاز جدیدی شد. دولت یمن به طور رسمی و علنی "گروه الحوثی" را به شورش و ایجاد ناامنی در مناطق مسکونی و حمله به پاسگاه‌های امنیتی در صعده متهم نمود و از ابتدای درگیری‌ها تلاش می‌کرد با استفاده از توان نظامی خود و همپیمانانش به موجودیت الحوثی و طرفداران وی خاتمه دهد. در طول این درگیری‌ها هزاران شیعه زیدی کشته و ده‌ها هزار نفر از طرفداران این گروه آواره شدند.

حوثی‌ها چه کسانی هستند؟

حوثی‌ها طائفه ای از شیعیان زیدی هستند که حدود 25 درصد جمعیت بیست و سه میلیونی یمن را تشکیل می دهند و پیش از اتحاد دو یمن شمالی و جنوبی حکومت را در شمال در دست داشتند. اما در حال حاضر در مقایسه با سایر طوائف زیدی و نیز هموطنان اهل سنت خود در فقر، محرومیت و تبعیض به سر می برند. امروزه نواحی شیعه‌نشین جزء عقب‌مانده‌ترین نواحی ‌یمن به شمار می‌روند که دولت هیچ تلاشی برای رشد و توسعه این نواحی نکرده و نمی‌کند. بی‌توجهی "دولت صنعا" به توسعه و عمران نواحی شیعه نشین مخصوصا استان صعده، اعمال محدودیت‌های وسیع مذهبی علیه شیعیان، فقر و رفتار‌های تبعیض آمیز دولت علیه شیعیان و دخالت‌های آشکار و نهان امریکا و رژیم صهیونیستی در این کشور سبب شد تا آتش درگیری‌ها بین شاخه نظامی حوثی‌ها – گروه جوانان مومن- و ارتش یمن شعله ور شود. پشتیبانی مردم شمال یمن از حوثی‌ها با رهبری "حسین، یحیی و عبدالمالک حوثی" فرزندان عالم سرشناس یمن "بدرالدین حوثی" تا کنون سبب شده است تا معارضین بتوانند در مقابل ارتش یمن که در طول درگیری‌ها توسط همپیمانانش پشتیبانی می شود دوام بیاورند.

اعمال محدودیت‌ها در این کشور علیه شیعیان زمانی قابل درک خواهد بود که بدانیم کتاب‌هایی مانند نهج البلاغه و صحیفه سجادیه که از کتب مورد احترام و ارزشمند شیعی است در یمن جرم و اقدام علیه امنیت ملی تلقی می شود.

دلایل استمرار درگیری‌ها در‌یمن

به طور کلی می توان عوامل پیدایش و ادامه درگیری‌ها در یمن را اینگونه دسته بندی نمود:

- اعمال محدودیت‌های فراوان برای زیدی‌های یمنی از سوی دولت مرکزی مانند ممنوع بودن کتب نهج البلاغه و صحیفه سجادیه و ممنوعیت برگزاری جشن عید غدیر.

- برخورد نامناسب و خشن ارتش و عوامل حکومت با مردم در استان‌های زیدی نشین.

- عدم وفای به عهد رئیس جمهور در خصوص آزادی علما و بزرگان بازداشتی و برخورد ملایم تر با زیدی‌ها.

- اعتراض مردم نسبت به گرانی و لغو سوبسید‌ها در مناطق زیدی نشین.

- تشدید حملات به شیعیان و زیدی‌ها. همچنین محدود کردن مطبوعات وابسته به شیعیان و در ادامه زندانی کردن نویسندگان برجسته آنان.

- فعالیت بسیار بعثی‌های رانده شده از عراق علیه گروه‌های شیعی و سعی در منزوی کردن آنان با کمک دولت مرکزی.

- ادعای انتساب گروه الحوثی به جمهوری اسلامی ایران و دامن زدن به تبلیغات منفی در این خصوص.

اما تمامی موارد  ذکر شده در بالا و ارتش تا بن دندان تجهیز شده یمن هنوز نتوانسته است شیعیان را از پای در آورد. "عصام العماد" استاد دانشگاه، محقق و شیعه شناس برجسته یمنی معتقد است که در حقیقت جنگ حکومت علیه شیعیان، تاکنون به نفع تشیع در یمن بوده است. او برای این گفتار خود بر 4 عامل تکیه می کند:

1) بسیاری از شیعیان انتساب ظاهری به تشیع داشتند و شیعه شناسنامه ای بودند حتی برخی از آن‌ها، اعتقاداتی مخالف تشیع پیدا کرده بودند ولی این جنگ باعث بازیابی هویت شیعه در یمن شد.

2) این جنگ شیعیان را به معادله سیاسی یمن وارد کرد، تا جایی که حکومت یمن از شیعیان درخواست می کند حزبی سیاسی تشکیل دهند، در حالی که قبل از جنگ، حکومت یمن وجود شیعیان را به رسمیت نمی شناخت.

3) این جنگ به شیعیان جرأت داد تا محبت خود به اهل بیت را رسما اعلام کنند در حالی که قبل از این، شیعیان می ترسیدند خود را به مذهب اهل بیت منتسب نمایند.

4) پیروزی‌های بزرگی که شیعیان در جنگ و مقاومت علیه حکومت یمن و عربستان به دست آوردند به شیعیان یمن قداست بخشیده است.

در ادامه موضع دو کشور تاثیر گذار منطقه را در قبال این درگیری ها مورد بررسی قرار خواهیم داد:

از ابتدای این درگیری‌ها جمهوری اسلامی ایران از هر دو سوی درگیر تحت فشار بود تا به حمایت از یک طرف موضع گیری نماید. اما علی رغم فشارهای دولت یمن به منظور محکوم کردن الحوثی و همچنین فشارهای طرفداران الحوثی به منظور وارد کردن جمهوری اسلامی به این درگیری در حمایت از معارضین، مسئولان کشورمان در مسیر اعتدال موضع گیری کرده و تلاش خود را با دولت یمن و قطر برای حل و فصل مسالمت آمیز مشکل ادامه دادند تا جایی که به برقراری آرامش و آتش بس منجر شد البته این آتش بس همان گونه که پیداست با دخالت عربستان و برخی دیگر از کشور‌های تحت نفوذ سنی‌های تندرو دوام نیاورد.

مسئولین کشورمان در این رابطه ملاقات‌های متعددی با مقامات یمنی در خصوص رفع سوء تفاهم‌ها انجام و پیام‌هایی در سطوح بالا بین آنان رد و بدل شد. ایران نسبت به عملکرد حوزه‌های علمیه در رابطه با تربیت طلاب شیعه یمنی و عملکرد رسانه‌های عرب زبان وابسته به خود اعتراضات دولت یمن را پاسخ گفت. تلاش‌های دیپلماتیک ایران سبب گردید که با وجود اعلام مواضع رسمی کشورمان در قبال این حادثه، روابط دوجانبه تهران – صنعا حتی الامکان از تنش و صدمه دیدن مصون بماند. همچنین در طول مدت درگیری، مقامات کشورمان همواره اعلام نموده اند که حاضر به پا در میانی بین شیعیان زیدی و دولت هستند. این جهت گیری ایران از این رو قابل توجه است که یمن در همسایگی عربستان سعودی است و این کشور در واقع حیات خلوت خاندان آل سعود، بعثی‌های رانده شده از عراق و وهابیون سعودی می باشد.

موضع عربستان سعودی

رشد جمعیت شیعیان در سال‌های گذشته در سطح خاور میانه سبب شده است تا حکمرانان عرب خاورمیانه بارها و بارها ترس خود از این رشد جمعیت و عواقب آن را اعلام کنند. از آنجا که حکومت‌های سلفی و غرب زده عرب پس از 30 سال خود را در متوقف نمودن حرکت رو به پیش جمهوری اسلامی در ایران ناتوان دیده اند و همچنین نتوانستند در سایه حمایت های مالی و معنوی از رژیم صهیونیستی حزب الله لبنان و سوریه را به زانو در آوردند سعی نمودند تا گروه ضعیف‌تر شیعیان یمنی را تحت فشار قرار دهند و آن‌ها را نابود و یا در نهایت مجبور به مهاجرت نمایند. به اعتقاد آن‌ها گسترش "هلال شیعی" و رشد جمعیت شیعیان در یمن که همسایه عربستان سعودی است سبب خواهد شد تشیع ابتدا در یمن و سپس در عربستان فراگیر شود. همچنین ترس از قدرت‌گیری شیعیان یمنی و همسایگی با دو کشور شیعی سبب شده است تا آل سعود دولت "عبدالله صالح" را در مقابله با شیعیان زیدی یمن پشتیبانی و همانند دولت صنعا، ایران را به جانبداری از گروه الحوثی متهم کند.

به طور کلی دخالت دولت‌های بیگانه در‌ یمن شرایط را به‌گونه‌ای رقم زده است که نمی توان به توافق آتش بس در آینده‌ای نزدیک در این کشور امیدوار بود. همچنین این دخالت‌ها سبب شده است تا از اختیارات هیئت حاکمه یمن برای آتش بس کاسته شود و امضای هرگونه توافق نامه صلح را به اجازه ریاض و امان وابسته کند.

تنظیم:سعید آقازاده