طلبه و جامعه (6)

سلسله مقالاتی درباره نیازمندیهای طلاب در ورود به عرصه های اجتماعی

توانمندی راهبری گروه های اجتماعی

برای دیدن قسمت اول، قسمت دوم، قسمت سوم، قسمت چهارم و قسمت پنجم این مقالات، روی لینک مربوطه کلیک کنید.

مقدمه

انسان نمي‌تواند به تنهايي زندگي كند و اين واقعيت سر منشاء شكل‌گيري تمامي گروهها، جمعيت‌ها و جوامع بشري از گذشته‌هاي دور تا به امروز بوده است. تمامي انسان‌ها در هر گروه و جامعه‌اي با توجه به توانايي‌ها و شرايط حاكم، با همكاري يكديگر به بقاي خود و ديگران كمك كرده‌اند. از این رو يكي‌ از معيارهاي‌ جوامع‌ رشد يافته، داشتن فرهنگ‌ گروهي‌ كار كردن‌ است‌. و در این میان، برای یک طلبه آینده ساز و روحانی دغدغه مند کسب توانمندی راهبری گروه و مهارت های نقش آفرینی در محیط بسیار حائز اهمیت است.

ضرورت راهبری گروه

1. هر مكتب و نظام سياسي به انسان‌هاي توانمند فكري و شخصيت‌هاي بزرگ، كارآمد، و پر دغدغه نياز دارد تا به كارآمد كردن و بالندگي آن نظام در تمامي‌سطوح بپردازند. رفتار آگاهانه و مدبرانه، هنرمندانه، مسؤولانه، تحت يك برنامه منسجم، منظم و معقول راه را به سوي تحقق آرمان‌هاي آن نظام مي‌گشايد. اين رفتار در فرآيند همكاري در گروه و جمعيت به نحو بهتري ايجاد مي شود. چون كه در گروه ها است كه ظرفيتها و استعدادها افراد شناخته وكارهاي نشدني، شدني مي شود.

2. توجه اسلام به رشد اجتماعي يعني به دست آوردن جامعيت در فهم، استقلال در فكر و توانمندي در انجام صحيح و بهينه كار يك امر مهم و ضروري است و از همين رو است كه در آيات و روايات اسلامي به امر راهبري مؤمنين به عنوان يك شاخصه انسان مؤمن توجه ويژه اي شده است.

«وَالَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَاجِنَا وَذُرِّيَّاتِنَا قُرَّةَ أَعْيُنٍ وَاجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِينَ إِمَاماً»(1)

و در برخی آیات مومنان را اولیاء یک دیگر خوانده است:

«وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیَاءُ بَعْضٍ؛(2) همۀ مردان و زنان با ایمان نسبت به هم ولایت دارند»

3. در تاريخ اسلام، نوجوان و جوان به عنوان كسي معرفي شده است كه توان راهبري گروه را دارد. نمونه حضرت علي ابن ابيطالب(ع) نمونه بارز اين جريان است. اعتماد پيامبر به اسامۀ بن زید جوان در فرماندهي لشكر اسلام خود گوه ديگري براين مقوله است.(3) همچنین در سال‌ دوازدهم‌ بعثت‌، گروهي‌ از يثربيان‌ با رسول‌ خدا(ص) ديداركرده‌، به‌ دين‌ اسلام‌ گرويدند. در پي‌ بازگشت‌ اين‌ گروه‌، پيامبر جوان‌ خوش‌سيماي‌ مسلمان‌، مصعب‌بن‌ عمير را همراهشان‌ ساخت‌ تا در ابلاغ‌ پيام‌ دين‌ درميان‌ يثربيان‌ تلاش‌ كند و به‌ آنان‌ قرآن‌ بياموزد. كاركرد مصعب‌ در يثرب‌ بسيار مثبت‌ بود. او با قرائت‌ قرآن‌ و تبيين‌ديدگاه‌هاي‌ خاتم‌الانبياء، دل‌ مردم‌ و به‌ ويژه‌ جوانان‌ را به‌ سمت‌ اسلام‌ كشاند وبر تعداد مسلمانان‌ افزود. مصعب‌ پيش‌نماز يثربيان‌ بود و نخستين‌ نماز جمعه‌ رادر آن‌ شهر اقامه‌ كرد و زمينه‌ هجرت‌ رسول‌ خدا(ص) را به‌ اين‌ شهر فراهم‌ساخت‌. همچنين‌ حضرت‌ محمد(ص) براي‌ نشر و تبليغ‌ دين‌، افرادي‌ را درمناطق‌ مي‌گماشت‌. از جمله‌ پس‌ از نبرد حنين‌ و انجام‌ عمره‌، مُعاذبن‌ جبل‌ به‌عنوان‌ مأمور تعليم‌ قرآن‌، بيان‌ احكام‌ و تبليغ‌ آيين‌ اسلام‌ در شهر مكه‌منصوب‌شد. «معاذبن‌ جبل‌» كه‌ در سن‌ هيجده‌ سالگي‌ مسلمان‌ شده‌ بود، در نخستين‌ نبردمسلمانان‌ با مشركان‌ (جنگ‌ بدر) درحالي‌كه‌ بيست‌ بهار از عمرش‌مي‌گذشت‌، شركت‌ كرد. او همواره‌ در كنار پيامبر حضوري‌ چشمگير داشت‌.معاذ در هنگام‌ تصدي‌ ترويج‌ دين‌ در شهر مكه‌ حدوداً 26 ساله‌ بود. همچنين‌ رسول‌ خدا(ص) در سال‌ دهم‌ هجرت‌، يار هفده‌ ساله‌ خود،عمروبن‌ حزم‌ را به‌ نجران‌ فرستاد تا بنوحارث‌بن‌ كعب‌ را با دين‌ اسلام‌ آشنا كندو به‌ آنان‌ قرآن‌ بياموزد.(4)

در مقابل این روش، روش مردم پیش از رسول اکرم بود که هر قبيله يك رئيس خاندانى داشت اين رئيس بطور وراثت و البته با ملاحظه لياقت و شايستگى از هسته مركزى و خانواده بزرگ هر قبيله انتخاب ميشد اين رئيس خانوادگى كه او را شيخ قبيله ميناميدند همه گونه حق اطاعت و فرماندهى و اختيارات تامه نسبت بافراد قبيله داشت و در برابر مسئول همه افراد هم بود بايد دفاع از هر فردى بكند و در موقع گرفتارى باو كمك دهد و حقوق مالى و عرضى و خون او را حفظ كند(5)

4. براساس آیات و روایات فراوان همه مومنان نسبت به یکدیگر مسئولیت دارند «کلکم راع و کلکم مسئول» از این رو انجام مسئولیت در اغلب اوقات همراه با کار جمعی است که می بایست با هم حرکت کرد تا به مقصود رسید. و هر اجتماع‌ و گروهي‌ بدون‌ رهبر و مدير، دچار هرج‌ و مرج‌ شده‌، سرانجام ‌آن‌ نابودي‌ خواهد بود. بنابراین مديريت‌ مؤثر، به‌ شكوفايي‌ و تحقق‌ سريع‌ اهداف‌ هر جمع‌ و سازماني‌منجر خواهد شد. در اين‌ ميان‌، نقش‌ مدير بارزتر است‌.(6)

امام علی علیه السلام فرموده‌ است‌: موقعيت‌ رهبر و فرمانده‌، همانند موضع‌ و نقش‌ نخ‌ تسبيح‌ است‌ كه‌دانه‌ها را به‌ هم‌ پيوند مي‌دهد. وقتي‌ رشته‌ پاره‌ شد، دانه‌ها پراكنده‌مي‌شوند و بدون‌ نتيجه‌ خواهند ماند و هيچ‌ گاه‌ در كنار يكديگر جمع‌ نخواهند شد.(7)

5. بی شک منظومه تربیتی اسلام فقط تربیت فردی و مستقل از سایر افراد نیست بلکه در تربیت اسلامی فرد در مواجهه با دیگران تربیت می شود. لذا در برنامه های فرهنگی و تبلیغی می بایست به فرآیند مواجهه فرد با جمع توجه کرد و این مواجه نیازمند استعداد، تربیت و توان مدیریتی است.

از همین رو امام علی علیه السلام فرموده است: «فرمانروايى، ميدان مسابقه مردان است.»(8)

6. جامعه امروز ایرانی بیش از همه زمانها به گروه ها و تشکل های اجتماعی، علمی، فرهنگی نیازمند است تا با فعالیت های جمعی و مشارکت و استفاده از توانمندی های یکدیگر، اهداف انقلاب را پیگیری و جامعه مطلوب را به وجود آورند. در این میان نقش راهبران تشکل ها بسیار مهم و نقش آفرین است.(9)

تعریف راهبری و مدیریت

در تعریف رهبری گفته اند:

«رهبری عبارت است از تأثیرگذاری بر دیگران برای نیل به اهداف خاص در شرایط ویژه، برکنار از خشونت و تحمیل، به انضمام احساس هدایتگری و داشتن فعالیت مؤثر با دیگران و در کنار دیگران.»(10)

و در تعریف مدیریت نیز گفته اند:

«مديريت‌ انسان‌ها عبارت‌ است‌ از فن‌ بهتر بسيج‌ كردن‌ و بهترسامان‌دادن‌ و بهتر سازمان‌ دادن‌ و بهتر كنترل‌ كردن‌ نيروهاي‌ انساني‌ و به‌ كاربردن‌ آن‌ها.»(11)

انواع راهبری

بی شک راهبری از قدرت و توانمندی و تسلط منشعب می شود این قدرت وجوه مختلفی دارد لذا براساس وجوه قدرت انواع راهبری نیز متفاوت می شود:

1. راهبری فکری - بینشی

برخی از افراد در امور دانشی و بینشی از قدرت بالایی برخوردارند لذا می توانند راهبری فکری و بینشی یا دانشی یگ گروه را به عهده بگیرند.

2. راهبری عاطفی - گرایشی

برخی نیز از سلامت نفس، محبوبیت و یا خیرخواهی و گستره روحی برخوردارند لذا می توانند نقش معلمی مهربان را عهده دار شود که موجب الفت و دوستی جمع شود. لذا راهبری عاطفی و گرایشی گروه را بر دوش می کشد.

3. راهبری اجرایی - مدیریتی

گروهی از نوجوانان از استعداد مدیریتی، توان اجرایی و قدرت اداره کردن خود و جمعی را دارند لذا اداره کردن گروه را باید به اینان سپرد.

نکته1. بهترین حالت زمانی است که یک فرد از مجموعه این قدرتها و توان ها برخوردار باشد که به بهترین نحو می تواند راهبری گروه را به عهده گیرد.

نکته2. بنابراین تفکییک، همه افراد گروه می توانند به نحوه ای خاص در رهبری گروه مؤثر باشند اگر چه رهبر واحد است.(12)

«وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیَاءُ بَعْضٍ؛(13) همۀ مردان و زنان با ایمان نسبت به هم ولایت دارند»

لوازم رهبری نسل جوان

استاد مطهری می نویسد:

«رهبری یک فرد یا یک نسل در همه احوال و همه شرایط یکسان نیست، متفاوت است، شکلها و کیفیتهای گوناگون دارد. وسایلی که به کار برده می شود متفاوت است. یک نسخه معین ندارد که در باره همه افراد و همه نسلها یک جور داده شود. از این رو، در هر زمانی تحت هر شرایطی باید دقیقا اندیشید که با چه نحو باید صورت بگیرد و چه نسخه ای باید داده شود.»(14)

ایشان در جای دیگر چنین می نویسد:

«مهمتر از اینکه طرحی برای رهبری این نسل تهیه کنیم این است که این فکر در ما قوت بگیرد که مسأله رهبری و هدایت از لحاظ تاکتیک و کیفیت عمل در زمانهای متفاوت و در مورد اشخاص متفاوت فرق می کند و ما باید این خیال را از کله خود بیرون کنیم که نسل جدید را با همان متد قدیم رهبری کنیم.»(15)

منابع:

1. فرقان/74

2. توبه، آیه. 71

3. فلسفي، محمد تقي، جوان، ج1

4. محمد باقر پوراميني، ‌جوان‌ در چشم‌ و دل‌ پيامبر(ص)، تهران، كانون‌ انديشه جوان‌، 1382. بخش اول

5. خصال-ترجمه كمره‏اى، ج‏2، ص 38

6. گودن، توماس، فرهنگ تفاهم در مدیریت و رهبری، تهران، آئین تفاهم، 1384، ص14

7. نهج البلاغه، خطبه146

8. نهج البلاغه، حكمت 441

9. ديدار اساتيد و دانشجويان در دانشگاه علم و صنعت 24/09/1387

10. به نقل از: سرمد، غلامعلی، روابط انسانی در سازمانهای آموزشی، تهران، سمت، 1385، ص104

11. مرتضی مطهری، امامت و رهبری، ص235

12. اون هارجی، مهارتهای اجتماعی در ارتباطات میان فردی، ص346

13. توبه، آیه 71

14. مطهری، ده گفتار، مقاله «رهبری نسل جوان»

15. همان

نویسنده: سید مهدی موسوی، گروه حوزه علمیه تبیان

تنظیم: رهنما، گروه حوزه علمیه تبیان