نگرش خانواده و اطرافیان و عکس العمل های آنها در برابر فرد:

رفوزه ها؛ هنوز آسمان به زمین نیامده است ( قسمت سوم )

رفوزه ها؛ هنوز آسمان به زمین نیامده است

در قسمت قبل به مطلب نگرش مسئولین مدرسه و همکلاسی ها و برخورد آنها با فرد  پرداختیم . اینک در ادامه می خوانیم...

خانواده  اولین گروه و پایگاهی است که یک فرد در آن رشد می کند و شخصیتش شکل می گیرد. یک خانواده معمولی تشکیل شده است از یک پدر، یک مادر و فرزند یا فرزندان، البته یک خانواده به هر دلیلی می تواند فاقد یکی از اعضای نامبرده مثل پدر یا مادر باشد و یا دارای اعضای بیشتری مثل پدربزرگ یا مادربزرگ باشد. هر شخص بیشترین و عمیق ترین وابستگی و احساس تعلق را نسبت به این گروه داراست. بهترین و قوی ترین حامی و پشتیبان و دلگرمی هر فرد، خانواده او هستند به ویژه والدین که حکم تکیه گاه را دارند.

در شرایط یک فرد رفوزه، هرگونه برخورد و عملکرد نامناسب افراد خانواده می تواند پایه های شخصیت فرد را متزلزل نماید و دچار اختلال کند. اهمیت عکس العمل خانواده از همان اولین برخورد که معمولاً زمانی است که از رفوزگی فرزندنشان مطلع می شوند، واضح و مبرهن است.

واکنش افراد خانواده را می توان در دو مبحث مورد تحلیل قرار داد:

الف – والدین.

ب – فرزندان دیگر.

الف – والدین:

هر دانش آموز، فرزند یک خانواده است و هر فرزند، والدین را بزرگترین حامیان خود در زندگی می داند و البته نیاز شدید به محبوبیت نزد آنها دارد و این مسئله خود به جایگاه والای نقش والدین در چنین موقعیتی برای فرزند رفوزه اشاره دارد.

والدین در این راستا مسئولیت های خطیری دارند که در اینجا به ذکر چند نمونه از آنها می پردازیم:

1- کنترل اعصاب و جلوگیری از برخورد شدید در وهله ی اول جهت کاهش حس سرخوردگی در خانواده.

2- عدم به کارگیری سرزنش بدون در نظر گرفتن فاکتورهای عامل موقعیت برای جلوگیری از ایجاد این تفکر که: «خانواده مرا درک نمی کند.»

3- موظف کردن فرزند به ارائه دلایل حدوث امر در طی مدت زمان مشخص (البته نه خیلی کوتاه).

4- کمک به فرزند در مسیر علت یابی در جهت سوق دادن توجه به دلایل واقعی.

5- عدم پذیرش علل توجیهی برای حفظ یا زنده کردن حس مسئولیت در فرد در قبال موضوع.

6- تحلیل علت ها در جلسه ای با حضور خود و فرزند مردود شده (و نه در حضور همگان).

7- در صورت اثبات قصور از طرف والدین؛ اعتراف و ارائه همدردی و تنظیم برنامه جهت حذف قصور در دوره ی بعدی.

8- عدم به کارگیری طرد و رفتار خصمانه به دلیل جلوگیری از لطمه خوردن به حس مقبولیت و محبوبیت فرد در خانواده.

9- امتناع از تهدیدها و تصمیم های نا به جا مثل: حذف حق تحصیل از برنامه زندگی فرد.

10- عدم استفاده از اصطلاح «رفوزه» و مشابه آن در جایگاه تنبیه در موارد مختلف، برای جلوگیری از تشدید حس سرخوردگی و ناکامی.

11- عدم مقایسه فرد با فرزندان دیگر خانواده یا همسالان فامیل به دلیل وجود تفاوت در استعدادها و شرایط افراد.

12- امتناع از به رخ کشیدن افراد خاص برای جلوگیری از ایجاد احساس بی مهری و حسادت در فرزند مردود نسبت به شخص نامبرده.

13- عدم حذف کامل تفریحات و مطلوبات شخص در طول تابستان.

14- عدم اِعمال کارها و مسئولیت های بیش از حد در خانواده نسبت به دیگران، تحت عنوان تنبیه یا جبران کم کاری در تحصیل.

15- اعلام حمایت و پشتیبانی واضح برای آغازی دوباره در جهت تقویت روحیه فرزند .

16- تقویت نقاط مثبت فرد در جهت ارتقاء اعتماد به نفس .

17- حفظ خونسردی به هنگام اضطراب  فرد برای جلوگیری از احتمال تشدید اضطراب و عوارض ناخوشایند بعدی.

18- تشویق فرد برای برنامه ریزی پویا در سال جدید و مشارکت در برنامه ریزی برای اثبات پشتیبانی و حمایت.

19- جلوگیری از تحقیر کردن فرد توسط خود و دیگر افراد خانواده با روشن کردن صورت اصلی مطلب برای فرزندان دیگر و گوشزد کردن حقوق شخص.

20- اِعمال نظم و قانون در برنامه های روزمره خود، فرد مذکور و دیگر افراد خانواده.

21- ثبات در رفتار و واکنش های مرتبط با فرزند مردود.

22- جلوگیری از درگیری های ناراحت کننده در این زمینه توسط خود یا دیگر افراد خانواده برای کاهش امکان ابتلا به اختلالات روانی حتی ضعیف.

23- امتناع از به کارگیری واکنش های غیرمنتظره در شرایط مشخص برای حذف احتمال ایجاد و تشدید ترس و اضطراب در برقرار کردن ارتباط با دیگران.

24- به کارگیری شیوه برخورد مناسب با گوشه گیری ها، احساس ندامت، پرخاشگری و دیگر اختلالات احتمالی فرد.

25- سعی در ادراک احساس فرزند و تعدیل احساسات و تفکرات وی.

قابل توجه است که کوتاهی یا اختلال در هر یک از موارد فوق می تواند سلامت روان، درستی رفتار و امکان جبران یا پیشرفت و موفقیت  فرد را به راحتی متزلزل نماید.

ب – فرزندان دیگر:

بخش مهمی از تعلقات فرد در خانواده، به خواهران و یا برادران وی نسبت دارد. به ویژه اگر حتی یکی از آنها هم در گروه سنی فرزند رفوزه قرار داشته باشد. خواهران و برادران در اینجا نقش دوستانی را بازی می کنند که فرد نیازمند جلب التفات آنهاست و تمایل دارد که با اطمینان از سوی آنها دوست داشته شود و مورد تأیید قرار گیرد.

در مورد وظایف و مسئولیت های این بخش از خانواده نیز می توان موارد زیر را عنوان نمود:

1- شرکت کردن در همدردی با فرد مردود.

2- داشتن روابط صریح، روشن و مستقیم به دور از هرگونه طعنه زدن، دو پهلو صحبت کردن، و به کار بردن کلمات واضح و روشن.

3- ذکر نقاط مثبت فرد و تشویق وی برای دستیابی به پیروزی در دوره ی بعد.

4- مدارا کردن با شخص در هنگام اضطراب  و تشویش.

5- عدم طرد کردن فرد به هر دلیل و ادامه روابط به همان شکل گذشته و حتی دوستانه تر.

6- عدم به کارگیری و رفتار خصمانه.

7- سعی در رعایت نظم و توجه به حقوق فرد در خانواده.

8- امتناع از دخالت بی مورد و ناراحت کننده در مسائل فرد.

9- رعایت عدالت در رفتار و تقسیم کار در منزل.

10- التفات به راهنمایی های والدین جهت اِعمال شیوه مناسب برخورد با گوشه گیری ها، پرخاشگری ها و دیگر اختلالات احتمالی فرد.

11- سعی در حفظ احترام و شخصیت فرد.

12- شرکت دادن فرد در کارها، تفریحات و سرگرمی های مطلوب با خود.

13- کمک به فرد در اجرای برنامه های طرح ریزی شده در جهت موفقیت آتی.

14- سعی در درک احساسات فرد و صحبت کردن با او در صورت تمایل.

15- عدم اظهار مکرر موفقیت خود و نتیجه مردودی فرد، چه در خانواده و چه در اجتماعات دیگر.

16- خودداری از انجام رفتارهایی که این جرقه را در ذهن فرد ایجاد کند که کمتر از بقیه مورد توجه افراد خانواده به ویژه والدین است.

17- به عمل آوردن همکاری لازم جهت برطرف کردن موانع و ریشه ها .

به کارگیری توصیه های فوق، می تواند گام بزرگی در ارتقاء سطح اعتماد به نفس  فرد و حفظ و تثبیت جایگاه مورد نیاز او در خانواده باشد. چنانکه اختلال در اجرای هر یک از آنها می تواند ضربات مهلکی بر پایه ساختار شخصیت و روان فرد وارد آورد که گاه برای جبران یا تعدیل آن باید متحمل هزینه ها و پذیرای شرایط سنگینی شد.

مهدخت قربان عسگری

کارشناس روان شناسی