پرسش های اخلاقی از میرزای تبریزی (1)

خودسازى و نيل به كمال انسانى

از مجموع استفتائات و نصايح به جا مانده از فقيه راحل، ميرزا جواد تبريزى(قدس سره) جهت كسب مراتب كمال موارد زير استفاده ميشود:

1ـ اولين مرحله، اهميت به تكاليف شرعى است، انسان ابتدا بايد به واجبات خود اهميت خاصى دهد، وظايف خود را به نحو احسن ادا نمايد و در انجام آنها سهل انگارى نكند و اين اولين گام جهت كسب معنويت و توفيق است.

2ـ پرهيز از گناه: انسان طالب كمال بايد در فعل و كلام خود تقواى الهى را مد نظر بگيرد و به خاطر مكاسب دنيا، خلاف نگويد. گاهى انسان به خود ميباوراند كه مسئله اى نيست بعداً جبران ميكنم و (نعوذ باللَّه) دروغ ميگويد، حال آنكه همين كار، او را از كسب توفيق محروم كرده و به عقب ميراند. شيطان در كمين انسان است و سعى ميكند براى كارهاى خلاف، توجيهى را به فرد، القا كند، تا او را به سوى انجام كار خلاف بكشد. انسان نبايد مكاسب و لذات دنيا را مقدم بر اطاعت پروردگار بنمايد; بلكه بايد فرامين الهى را خالصانه انجام دهد و از گناه بپرهيزد.

3ـ محبت واقعى به اهل بيت(عليهم السلام) داشتن: خداوند متعال ميفرمايد: «وابتغوا اليه الوسيله»  و مصداق بارز اين آيه شريفه اهل بيت(عليهم السلام)هستند و آنها كشتى نجات ميباشند و هركس به حبل متين آنان چنگ بزند، سعادت دنيا و آخرت را كسب خواهد كرد. اگر يك جوان (به خصوص طلبه جوان) بخواهد توفيق الهى شامل حالش شود بايد به خاندان اهل بيت(عليهم السلام) محبت واقعى داشته باشد و در مقابل شبهاتى كه بعضى منحرفين به عوام از مؤمنين القا ميكنند، بايستند و ارادت و اخلاص خود را ثابت نمايد و براى سايرين در محبت ومودت به خاندان اهل بيت(عليهم السلام) الگويى نمونه باشد.

4ـ دورى از ظلم به ديگران: انسان بايد از كارهايى كه ظلم بر ديگران محسوب ميشود بپرهيزد، كه اين عمل در توفيقات و نيل انسان به كمال نقش اساسى دارد. خداوند درهاى رحمت را بر انسانى كه به ديگران ظلم ميكند ميبندد، و توفيق را از او ميگيرد. ظلم مراتبى دارد كه گاهى با القاى شيطان، به نظر شخصى اين طور ميآيد كه اين كار، گناهى نيست و اثرى نمى گذارد، حال آنكه همان كار اثر وضعى دارد و انسان را به فنا ميكشد، اگر شخصى بخواهد كسب توفيق كند بايد ظلم را ترك كند و در يك كلام كارى به كسى نداشته باشد و سعى كند خود را بسازد. اگر در حالات بزرگان دين نظر شود مشاهده ميگردد كه اين خصوصيت از موارد بارز اخلاقى آنها بوده است.

5ـ شخص طالب كمال اگر طلبه است و ميخواهد در تحصيل موفق شود، بايد ابتدا تمام همش درس و بحث باشد و در كنار آن از تقواى الهى غافل نباشد. طلبه اول بايد خوب درس بخواند تا بتواند مؤثر باشد، سكان هدايت جامعه به دست طلاب است اگر آنها در فراگيرى علوم كوتاهى كنند، علاوه بر آنكه مسئول خواهند بود، نمى توانند خدمات دينى مؤثرى داشته باشد. اگر يك طلبه در درس، مجد باشد و تقواى الهى داشته باشد به طور يقين به درجه اى والا خواهد رسيد و توفيق خواهد يافت كه به دين خدمت كند.

خوب درس خواندن و مراعات تقواى الهى، نورى است به سوى سعادت دنيا و آخرت.

6ـ يكى از مواردى كه ميتواند در جهت تهذيب و تذكيه نفس نقش اساسى داشته باشد، همنشين خوب است، به خصوص طلاب جوان كه ميخواهند مُبلّغ دين، احكام الهى و معارف اهل بيت(عليهم السلام)باشند. انسان بر اثر نشست و برخاست با افراد ناشايست به مرور زمان حالات معنوى خود را از دست خواهد داد و نورانيتش به تدريج زايل خواهد شد. خداى ناكرده وقتى متوجه ميشود كه ديگر دير شده است، از اين رو بايد از همان ابتداى دوران تحصيل، افرادى كه در درس و بحث و تدين معروف هستند را مورد مشورت خود قرار دهد. اگر خودِ شخص، اهليت تشخيص را ندارد از بزرگان كمك بطلبد و سعى كند با هم سن و سالان خود بحث و رفت و آمد داشته باشد. انسان به دوستانى نياز دارد كه بتواند علاوه بر آنكه آنها را مورد مشورت قرار ميدهد، از آنان استفاده علمى نموده و اوقات فراغت خود را با آنان بگذراند. البته بايد دقت كند كه خداى ناكرده وقت خود را به پاى چيزهاى بيهوده مصرف نكرده و از كارهايى كه قلب انسان را سياه ميكند، بپرهيزد. زياد خنديدن حكم نمك زياد در غذا را دارد، طلبه بايد با متانت حرف هاى سنجيده بزند و هر آنچه كه به ذهنش ميآيد، بيان نكند; بلكه بايد قبل از نطق، در مورد تأثيرات آن فكر كند و با آگاهى حرف بزند. اگر در جوانى مراقب كردار و اعمال باشد و تقواى الهى را پيشه كند، سعادت او تضمين است.

7ـ رمز موفقيت يك انسان، استفاده از فرصت ها است. يك جوان، به خصوص يك طلبه اگر بخواهد در آينده موفق شود، بايد از تمام لحظاتى كه فرا روى خويش دارد استفاده كامل نمايد. همانگونه كه ائمه ما(عليهم السلام) فرموده اند: «فاغتنموا الفرص فانها تمرّ مر السحاب; فرصت ها را مغتنم شماريد كه همچون ابر عبور ميكند»، «الفرصة تمر مر السحاب فانتهزوا فرص الخير; فرصت ها همچون عبور ابرها ميگذرد بنابراين فرصت هاى نيك را غنيمت شماريد»، «اضاغة الفرصة غصه، فان لكل شىء مده واصلا و...; از دست دادن فرصت غم انگيز است...».

8ـ ارتباط معنوى: اگر شخصى بخواهد در كار خود موفق باشد، ابتدا بايد بر كيفيت تكاليف شرعى خود بيفزايد و آن گاه از دعا و ذكر غافل نشود. سعى كند ادعيه معروف را زمزمه كند و از اذكار، از جمله صلوات و استغفار، باز نماند. بعضى از اعمال مستحبى مثل نماز شب نقش اساسى در كمال معنوى دارد ولى بايد همراه نشاط باشد و به تدريج انجام گيرد. انسان اگر از كم و به تدريج شروع كرد، بر عمل استمرار پيدا خواهد كرد، وليكن عجله در انجام اعمال مستحبى و كثرت آن، ممكن است بعضى را خسته كند و چه بسا انسان ديگر توفيق انجام نوافل و ادعيه و... را نيابد. هر جوانى اگر اعمال مستحبى را به تدريج انجام دهد، بر آن عادت خواهد كرد و نورانيت خاصى كسب خواهد نمود. بعضى از جوانان و طلاب در انجام مستحبات افراط ميكنند، تجربه ثابت كرده كه آنها در استمرار كار موفق نمى شوند، زود خسته شده و آن را ترك ميكنند.

9ـ از ديگر مواردى كه در پيشبرد انسان به سوى فتح قله سعادت و كمال در دنيا و عقبى از اهميت به سزايى برخوردار است، مسئله توكل است. اگر عمل، خالصانه و همراه با توكل انجام گيرد سرانجام، رضايت ايزدمنّان را به دنبال خواهد داشت. انسان مؤمن و متديّن، ضمن آنكه كار را خالصانه و براى خدا انجام ميدهد، مزد و پاداشش را هم بايد از خدا بخواهد و پروردگار متعال به او عنايت خواهد كرد. توكل، خود بهترين زمينه است براى انسان در مسير كسب معنويت و ارتقاى درجه.

10ـ دورى از غرور و متخلق شدن به صفات حميده اى مثل تواضع و فروتنى، انسان بايد در تمام مراحل زندگى از غرور و كبر دورى كند و از خداوند متعال و اهل بيت(عليهم السلام) بخواهد كه توفيقش دهند تا هيچ گاه فريب شيطان را نخورد، و با تواضع، فروتنى و ساده زيستى مرضىِّ امام زمان(عليه السلام)خواهد بود. جوانان، به خصوص طلاب با خواندن و ياد گرفتن چند اصطلاح نبايد مغرور شوند; بلكه از خدا بخواهند كه لحظه اى آنان را به خود وا مگذارد و در دل زمزمه كند كه: «الهى لا تكلنى الى نفسى طرفة عين ابدا».

برنامه روزانه يك شخص مسلمان و مدعى محب اهل بيت(عليهم السلام) چگونه بايد باشد؟

بسمه تعالى; بر مؤمنين لازم است كه در تمام دوران عمر خود، از نوجوانى، جوانى و پيرى، زندگى را بر طبق موازين و احكام دين مبين اسلام تنظيم نمايند، به نحوى كه در هر دوره، برنامه مناسب با آن را داشته باشند. انسان بر طبق انتخاب حرفه، بايد با هدف خاص همراه با مراعات مسائل شرعى، انجام تكاليف الهى، توكل و توسل به اهل بيت(عليهم السلام) با جديت كار خود را دنبال كند، به خصوص آنجا كه حرفه انتخاب شده، خدمت به مؤمنين باشد. انسان در هر حال بايد برنامه ريزى داشته باشد تا در آخر عمر پشيمان نگردد. ساعاتى را براى عبادت و انجام واجبات در نظر بگيرد و زمانى را به فراگيرى معارف الهى و مسائل شرعى اختصاص دهد و از اخلاق حسنه، و تهذيب نفس غافل نباشد. و همين طور زمانى را نيز براى رفع نياز دنيوى خود قرار داده وآنچه كه حلال و ستوده است انجام دهد، واللَّه الموفق.

ما جمعى از دانش آموزان آذربايجان هستيم از شما نصيحتى ميخواهيم!

فرزندان عزيزم! نصيحت اين بنده ناچيز به شما اين است كه يادگيرى و عمل به تكاليف الهى را سر منشأ كارهاى خود قرار دهيد و سيره اهل بيت(عليهم السلام) را از اهل فن بگيريد و در پاى منابر افراد معروف، كه منبرشان حاوى سيره اهل بيت(عليهم السلام) و نكات اخلاقى ميباشد، شركت نماييد. سعى كنيد از اشخاصى استفاده كنيد كه گفتار آنها مؤثر است، و وظايف شرعى خود را از فضلاى متدين ياد بگيريد و در راه كسب علم با جدّيت تلاش كنيد. از معنويت غافل نباشيد كه سعادت شما به آن پيوسته است. دوران جوانى فرصت بسيار خوبى است، سعى كنيد به بطالت نگذرد كه پشيمانى به بار ميآورد.

************************** قسمت دوم و سوم را ببینید *******************************

فرآوری حامد رهنما گروه حوزه علمیه

منابع:درسهاى برگرفته از سيره استاد الفقهاء والمجتهدين ميرزا جواد تبريزى

و سایت معظم له